Η «Γενιά Z» της Τουρκίας εναντίον του Ερντογάν.



  Η «Γενιά Z» της Τουρκίας εναντίον του Ερντογάν. 

Μεγάλωσαν έχοντας τον Ερντογάν συνεχώς στην κυβέρνηση, τον οποίο και βλέπουν ως έναν αυταρχικό ηγέτη, γαντζωμένο στην εξουσία, που όχι μόνο δεν ενδιαφέρεται για τη δημοκρατία, τα ατομικά δικαιώματα και τις ελευθερίες, αλλά θέλει να μετατρέψει την εκκοσμικευμένη Τουρκία σε καθαρά μουσουλμανική χώρα, σε ισλαμοποιημένο παράρτημα της Μέσης Ανατολής.

Η βεντέτα της τουρκικής «Γενιάς Ζ» με τον Ερντογάν

Η νέα γενιά της Τουρκίας, η λεγόμενη «Γενιά Ζ», δηλαδή οι Τούρκοι πολίτες που γεννήθηκαν από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 μέχρι και το 2008 και αριθμούν περί τα 13 εκατομμύρια νέες και νέους, βρίσκονται εδώ και χρόνια σε ένα είδος «βεντέτας» με το καθεστώς Ερντογάν για προφανείς λόγους. Η γενιά που μεγάλωσε με το διαδίκτυο, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ) και με τα κινητά τηλέφωνα, αλλά και με τον Ερντογάν και το κόμμα του (ΑΚΡ) μονίμως στην εξουσία, να είναι δηλαδή το Κατεστημένο, παρακολουθεί ανήσυχη την απομάκρυνση της Τουρκίας από την Ευρώπη και τη Δύση, και τις αξίες της δημοκρατίας και των ατομικών ελευθερίων, ενώ ταυτόχρονα ενορχηστρώνεται μια προσπάθεια επανα-ισλαμοποίησης της χώρας. Δεν θέλουν να γίνουν πειθήνια όργανα της καθεστωτικής πολιτικής του Ερντογάν, εργαλεία για τα νεοοθωμανικά του σχέδια ή  για την εσωπολιτική και δημογραφική στρατηγική του, καθώς παθαίνουν αλλεργία στη σκέψη ότι τους χρησιμοποιούν.

Αισθάνονται πολιτική απέχθεια απέναντι στον καθεστωτικό Ερντογάν, και πριν από μήνες τα έβαλαν με τον ίδιο τον πρόεδρο της Τουρκίας υπό το hashtag «OyMoyYok» (δεν θα πάρεις την ψήφο μου). Οι αναλυτές εκτιμούν πως εκατομμύρια αυτών των νέων Τούρκων αναμένεται να παίξουν καθοριστικό ρόλο στις μελλοντικές εκλογές, είτε γίνουν κανονικά το 2023 είτε πρόωρα. Σε αυτές εκλογές πολλοί από την τουρκική «Γενιά Ζ» θα ψηφίσουν για πρώτη φορά και το πιθανότερο, όχι και τόσο ευνοϊκά για τον Ερντογάν. Αποτελώντας το, καθόλου ασήμαντο, 12% του συνολικού εκλογικού σώματος στην Τουρκία, και με ατζέντα τους τη δικαιοσύνη, την ανεργία, τη δημοκρατία, τις ελευθερίες και το βιοτικό επίπεδο, οι νέοι της Τουρκίας, που έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν και τις πολιτικές επιλογές των, λιγότερο μορφωμένων, γονιών τους οι οποίοι ψηφίζουν κυρίως το ΑΚΡ, ενδέχεται να καθορίσουν τις πολιτικές εξελίξεις στη γειτονική μας χώρα και να αποκαθηλώσουν τον Ερντογάν.

Η εξέγερση των φοιτητών του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου

Στα πλαίσια αυτά οι φοιτητικές διαδηλώσεις, που συγκλονίζουν την Τουρκία εδώ και περισσότερο από ένα μήνα δεν αφορούν μονάχα τον διορισμό, από την 1η Ιανουαρίου 2021, του Μελίχ Μπουλού (Melih Bulu), εγκάθετου του προέδρου Ερντογάν και του ΑΚΡ, ως πρύτανη του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου (Bogazici) στην Κωνσταντινούπολη, γνωστού και ως «Χάρβαρντ της Τουρκίας». Η διαμαρτυρία των Τούρκων φοιτητών για τον διορισμό του πρύτανη, ενώνεται με τις φωνές των εκατομμυρίων αγανακτισμένων νέων της τουρκικής «Γενιάς Ζ» και γίνεται ένας ευρύτερος αγώνας για την ελευθερία και τη δημοκρατία, που βρίσκονται υπό δίωξη στην Ερντογανική Τουρκία. Οι μαζικές διαμαρτυρίες φοιτητών εναντίον του πολιτικά διορισμένου πρύτανη στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου έχουν μετατραπεί σε μια ευρύτερη μάχη για τη δημοκρατία και τα δικαιώματα που έχει αφαιρέσει η κυβέρνηση, προκαλώντας και διεθνείς αντιδράσεις.

Κατά τη διάρκεια των μαζικών διαμαρτυριών τους οι φοιτητές του Πανεπιστημίου του Βοσπόρου κρατούν πλακάτ και φωνάζουν συνθήματα κατά της κυβέρνησης και εναντίον του, προστατευόμενου του Ερντογάν, νέου τους πρύτανη Μελίχ Μπουλού. Στην αρχή οι διαμαρτυρίες ήταν ειρηνικές αλλά, μετά την επέμβαση της τουρκικής αστυνομίας, μετατράπηκαν σε μια ευρύτερη εξέγερση των Τούρκων φοιτητών ενάντια στην αυταρχική κυβέρνηση του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και την καταστολή που εφαρμόζει στα τουρκικά πανεπιστήμια.

Το τουρκικό υπουργείο Εσωτερικών ανακοίνωσε ότι 528 άτομα συνελήφθησαν σε σχέση με τις διαδηλώσεις από τον περασμένο μήνα. Οι 498 από αυτούς αφέθηκαν ελεύθεροι, οι 108 υπό δικαστική επίβλεψη, και δύο προφυλακίστηκαν, ενώ οι άλλοι εξακολουθούν να τελούν υπό κράτηση. Ωστόσο η αστυνομική βία και καταστολή πείσμωσε ακόμη περισσότερο τους Τούρκους φοιτητές κι έφερε στο πλευρό τους και εκατομμύρια άλλους νέους της «Γενιάς Ζ», που έχουν έναν ακήρυχτο πόλεμο με τον «σουλτάνο» Ερντογάν.

«Δεν θα ανεχτούμε τους LGBT διεστραμμένους που προσβάλλουν
 την Καάμπα»

Η τουρκική κυβέρνηση, και οι εθνικιστές σύμμαχοί της, έχουν πυροδοτήσει περαιτέρω την κατάσταση, χαρακτηρίζοντας τους διαδηλωτές «τρομοκράτες», «λεσβίες» και «φασίστες» και κατηγορώντας τους ότι προκαλούν «αναρχία». Ο πρόεδρος Ερντογάν πήρε κι αυτός τη σκυτάλη των κατηγοριών λέγοντας ότι ο πραγματικός στόχος των διαδηλωτών δεν ήταν ο νέος πρύτανης αλλά η δική του κυβέρνηση. Κατηγόρησε μάλιστα τους φοιτητές ότι προσέβαλαν το Ισλάμ και υπερασπίστηκε τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, καλώντας τις γυναίκες «να μην ακούν τι λένε οι λεσβίες». Ο Ερντογάν επιτέθηκε και δυσφήμισε στην κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ, ο σεβασμός στα δικαιώματα των οποίων έγινε απαίτηση των διαδηλωτών, με σαφή στόχο να συσπειρώσει το συντηρητικό εκλογικό του ακροατήριο, καθώς έχει στα σκαριά μια νέα συνταγματική μεταρρύθμιση.

Σε μια δημοσίευση του στο Twitter, ο Σουλεϊμάν Σόγλου, ο υπουργός Εσωτερικών της τουρκικής κυβέρνησης ξεκίνησε μια ομοφοβική επίθεση, γράφοντας: «Δεν θα ανεχτούμε τους LGBT διεστραμμένους που προσβάλλουν την Καάμπα [την ιερή τοποθεσία στη Μέκκα]». Από την πλευρά του το Twitter επισήμανε την συγκεκριμένη ανάρτηση ως παραβίαση των πολιτικών του σχετικά με τη «συμπεριφορά μίσους».

Ερντογάν: «δεν θα υπάρξει δεύτερο Πάρκο Gezi»

Μετά από αυτές τις δηλώσεις του Ερντογάν, μερικοί φοιτητές ξεκίνησαν μια εκστρατεία στα ΜΚΔικτύωσης με τα hashtags: «Είμαστε γενναίοι» και «Παραίτηση του Προέδρου». «Δεν θα πετύχουν», πρόσθεσε από την πλευρά του ο Ερντογάν, «δεν θα υπάρξει δεύτερη διαμαρτυρία, όπως για το Πάρκο Gezi», υπενθυμίζοντας τις πρώτες μαζικές διαδηλώσεις το 2013 εναντίον του με αφορμή το κτίσιμο τζαμιού στο πάρκο Γκεζί της Κωνσταντινούπολης.

«Ας σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι πρόκειται για ελευθερία έκφρασης και δικαίωμα ειρηνικής διαμαρτυρίας», δήλωσε Φαχρετίν Άλτουν, επικεφαλής επικοινωνίας της κρατικής προεδρίας, κατηγορώντας το Πανεπιστήμιο Βοσπόρου, το πιο προοδευτικό της Τουρκίας, ότι έχει καταλήξει μια εστία ριζοσπαστικοποίησης μέσω της οποίας οι φοιτητές έχουν ενταχθεί σε τρομοκρατικές οργανώσεις.

Οι αντιφρονούντες χαρακτηρίζονται συλλήβδην «τρομοκράτες»

Οι φοιτητές αρνούνται αυτούς τους ψευδείς ισχυρισμούς και λένε ότι θα συνεχίσουν τις διαμαρτυρίες τους έως ότου παραιτηθούν όλοι οι διορισμένοι από την κυβέρνηση διευθυντές. Κατηγορούν μάλιστα την κυβέρνηση ότι συνδέει όλους όσους δεν την στηρίζουν με τρομοκρατικές οργανώσεις. Το να συνδέεται κάθε αντιφρονούντας στην Τουρκία με τρομοκρατικές οργανώσεις   θεωρείται ως η «νέα κανονικότητα» στην ερντογανική δυστοπία. Έτσι οι διαμαρτυρόμενοι φοιτητές, οι επιχειρηματίες, οι εργαζόμενοι, οι καθηγητές, οι δικηγόροι και οι γιατροί χαρακτηρίζονται όλοι συλλήβδην «τρομοκράτες» εάν δεν ταιριάζουν με τις πολιτικές της κυβέρνησης Ερντογάν. 

Οι αντιπολιτευόμενοι υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση του Ερντογάν χρησιμοποιεί αυτές τις διαμαρτυρίες ως εργαλείο για να πολώσει ακόμη περισσότερο την κοινωνία. Με αυτόν τον τρόπο, λένε, ο Ερντογάν ελπίζει να εδραιώσει την συντηρητική εκλογική του βάση, η οποία έχει μειωθεί λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, των ατελείωτων πολιτικών κρίσεων στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, στην αύξηση των τιμών, της ανεργίας, της φτώχειας και την εμβάθυνση της οικονομικής κρίσης. Και αυτό ενόψει της νέας «συνταγματικής μεταρρύθμισης», που έχει δρομολογήσει με σκοπό να παραμείνει στην εξουσία για αρκετά χρόνια ακόμη.

Η γενιά που θα κρίνει και το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν

Η διαπάλη του Ερντογάν και της κυβέρνησής του με τη «Γενιά Ζ» και με το πιο εκκοσμικευμένο τμήμα της τουρκικής νεολαίας είναι μια μακροχρόνια «βεντέτα», που ενίοτε λαμβάνει και το χαρακτήρα της ανοικτής πολιτικής σύγκρουσης. Αυτό το τμήμα των νέων της Τουρκίας δεν επιθυμεί να γίνει εργαλείο των πολιτικών μίσους του Ερντογάν, ούτε και συμφωνεί με την αποδόμηση του κεμαλικού και κοσμικού χαρακτήρα του τουρκικού κράτους, καθώς και την απομάκρυνσή του από τον Δυτικό του προσανατολισμό. Αλλά δεν είναι εύκολο και να ξεφορτωθούν το καθεστώς Ερντογάν με μία και μόνο εκλογική αναμέτρηση, αν και το πλήγμα της απώλειας των μεγάλων αστικών κέντρων της Τουρκίας από τον έλεγχο του ΑΚΡ, ως αποτέλεσμα των τελευταίων δημοτικών εκλογών, είναι κάτι που ο Τούρκος πρόεδρος δεν έχει χωνέψει ακόμη.

Η απαλλαγή από το καθεστώς Ερντογάν πιθανώς θα είναι μια διαδικασία που θα διαρκέσει χρόνια. Ωστόσο η «Γενιά Ζ», που χρησιμοποιεί το Youtube ως μηχανή αναζήτησης και διαβάζει ειδήσεις στο Instagram και όχι από φιλοκυβερνητικά sites, την τηλεόραση ή τα έντυπα, θεωρεί, και σωστά, πως το μέλλον είναι προς την πλευρά της. Είναι και η γενιά που θα κρίνει και το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν, οποίος κέρδιζε ως τώρα τις εκλογές απευθυνόμενος κυρίως στους συντηρητικούς ψηφοφόρους της επαρχίας, ηλικίας συνήθως άνω των 40 ετών.

Ο Ερντογάν δεν είναι όμως εύκολος αντίπαλος, έχει κάνει πολλές πολιτικές πιρουέτες και χαρακτηρίζεται ως πολιτικά «εφτάψυχος», δεν μπορεί όμως να τα βάλει και να κατανικήσει τα εκατομμύρια των νέων και μορφωμένων Τούρκων πολιτών, τους οποίους και έχει ζωτική ανάγκη η σύγχρονη Τουρκία για να πετύχει υψηλή προστιθέμενη αξία στην οικονομία της.

2020: κατακόρυφη πτώση της αύξησης του πληθυσμού της Τουρκίας

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Τουρκικής Στατιστικής Υπηρεσίας (TUIK) ο πληθυσμός της Τουρκίας έφτασε τα 83,6 εκατομμύρια στις 31 Δεκεμβρίου του 2020, αλλά με σημαντικά μειωμένους ρυθμούς αύξησης. Αν και το 2020 προστέθηκαν περίπου 459.000 άτομα στον πληθυσμό της χώρας, εντούτοις ο αριθμός αυτός ήταν σημαντικά μικρότερος από τα 747.711 άτομα που προστέθηκαν το 2019 και μακριά από το σχεδόν ένα εκατομμύριο ετήσια αύξηση που ήταν το 2010. Με άλλα λόγια ο ρυθμός αύξησης του τουρκικού πληθυσμού σημείωσε κατακόρυφη πτώση από το 13,9 τοις χιλίοις το 2019 σε μόλις 5,5 τοις χιλίοις το 2020, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της TUIK.

Σχεδόν όλες οι περιοχές της χώρας παρουσιάζουν ρυθμούς γεννητικότητας κάτω από το 2,1 παιδιά ανά γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας (το όριο της «αντικατάστασης των γενεών»), εκτός από το τουρκικό Κουρδιστάν και κάποιες υποανάπτυκτες επαρχίας της ανατολικής και κεντρικής Τουρκίας, που το υπερβαίνουν σημαντικά. Και αυτή η τάση όχι μόνο δεν πρόκειται να αναστραφεί αλλά θα γίνει ο κανόνας τη δεκαετία του 2020-2030, κατά την οποία θα παρουσιάζεται συνεχής μείωση των γεννήσεων στην Τουρκία και της φυσικής αύξησης του πληθυσμού της.

Το επερχόμενο δημογραφικό πρόβλημα της Τουρκίας

Αυτό σημαίνει πως η Τουρκία χαρακτηρίζεται πλέον χώρα σε «δημογραφική μετάβαση», την οποία και θα ολοκληρώσει κάπου μεταξύ του 2030 και 2050, οπότε και ο πληθυσμός της θα σταθεροποιηθεί γύρω στα 100 εκατομμύρια και κατόπιν θα αρχίσει να μειώνεται με σημαντικούς ρυθμούς, προσεγγίζοντας τα 75 με 80 εκατομμύρια το έτος 2100. Σημαντική παράμετρος είναι ότι τουλάχιστον το 70% της πληθυσμιακής αύξησης που θα παρατηρηθεί στην Τουρκία μεταξύ 2020 και 2050 θα αφορά κυρίως κουρδικούς και άλλους μειονοτικούς πληθυσμούς, που θα αυξήσουν έτσι το μερίδιο τους ποσοστικά και σε απόλυτους αριθμούς, αλλάζοντας το σημερινό εθνοδημογραφικό προφίλ της χώρας.

Οι γενιές του «Baby Boom» της Τουρκίας, που γεννήθηκαν τις δεκαετίες 1950-1960-1970, θα έχουν φθάσει σε ηλικίες συνταξιοδότησης και ο δείκτης θνησιμότητας θα είναι απότομα αυξημένος. Με άλλα λόγια μετά το 2040 η Τουρκία θα αντιμετωπίσει το δημογραφικό πρόβλημα, που αντιμετωπίζει σήμερα η Ελλάδα και η Ευρώπη (μείωση γεννήσεων, γήρανση πληθυσμού), αλλά σε πολύ μεγαλύτερο μέγεθος. Αυτή η δημογραφική μεταβολή θα έχει σίγουρα επιπτώσεις και στην εξωτερική πολιτική της χώρας, αλλά και στη γενικότερη γεωπολιτική της σημασία. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα που δημοσιεύτηκε στο The Lancet ο πληθυσμός της Τουρκίας προβλέπεται να κορυφωθεί στα 100 γύρω στο 2050 και στη συνέχεια να μειωθεί στα 86 εκατομμύρια το 2100.

Το εθνοδημογραφικό προφίλ της Τουρκίας του 2050 δεν ταιριάζει στα οράματα του Ερντογάν

Σε κάθε περίπτωση η «ισχυρή και ανεξάρτητη» Τουρκία των 100 εκατομμυρίων κατοίκων και 10η οικονομία στον κόσμο, την οποία οραματίζεται ο Ερντογάν το έτος 2050, θα είναι μια Τουρκία που θα έχει ένα εθνοδημογραφικό προφίλ, το οποίο δεν θα αρέσει καθόλου στους κυβερνώντες, δηλαδή θα είναι μια χώρα με το 45% του πληθυσμού της να αποτελείται από μειονότητες, κυρίως Κούρδους, και σαφέστατα πιο γερασμένη (ήδη το ποσοστό των ηλικιωμένων στην Τουρκία αυξήθηκε από 7,1% το 2007 σε 9,5% το 2020), έχοντας εξανεμίσει το οποίο «δημογραφικό μέρισμα» έδινε ως τώρα φτερά στην οικονομία της.

Ήδη η μέση ηλικία του τουρκικού πληθυσμού αυξήθηκε στα 32,7 έτη, αν και θεωρείται πολύ πιο «δημογραφικά νέα» χώρα σε σχέση με τις ευρωπαϊκές χώρες, αλλά σαφέστατα πιο «γερασμένη» σε σχέση με τους νότιους γείτονές της στη Μέση Ανατολή, όπως το Ιράκ και η Συρία. Μια τέτοια Τουρκία το τελευταίο πράγμα που θα ήθελε θα ήταν νέες γεωπολιτικές περιπέτειες, νεο-οθωμανισμούς και αστάθεια. Αλλά ως τότε υπάρχει αρκετός χρόνος ακόμη και όλα μπορούν να συμβούν.

Γιώργος Στάμκος


9/2/2021