Πανούκλα στα μεσαιωνικά Βαλκάνια: Η πανδημία ως δοκιμασία αλλά και ως ευκαιρία.
Τα μικρόβια έγραφαν την ιστορία
και οι άνθρωποι απλά ακολουθούσαν...
Πανούκλα στα μεσαιωνικά Βαλκάνια:
Η πανδημία ως δοκιμασία αλλά και ως ευκαιρία.
Ιστορικά οι επιδημίες και οι πανδημίες υπήρξαν καταλύτες ευρύτερων εξελίξεων. Αυτές οι μάστιγες πυροδοτούσαν εξελίξεις και γεωπολιτικές τεκτονικές μεταβολές, αλλάζοντας τον ρου της Ιστορίας. Δημιουργούσαν στρατιές ηττημένων, αλλά και πολλούς νικητές, αναδιαμορφώνοντας το κοινωνικό γίγνεσθαι και το γεωπολιτικό σκηνικό. Πάντα υπάρχουν λαοί και χώρες που αξιοποιούν καλύτερα την συγκυρία μιας πανδημίας, όπως συμβαίνει στην εποχή μας με την Κίνα. Περνούν από τις κοινές δοκιμασίες και καταφέρνουν να επιβληθούν στους υπόλοιπους είτε επειδή διατήρησαν τις δυνάμεις τους είτε επειδή κάλυψαν το κενό της υποχώρησης των υπολοίπων.
Πως η Ιουστινιάνεια Πανώλη κατέστρεψε τον ρωμαϊκό κόσμο
Η λέξη «επιδημία» (από το επί + δήμος) σημαίνει «πάνω από τον λαό» ενώ η «πανδημία» αφορά «όλους τους λαούς». Κατά την λεγόμενη Πανώλη του Ιουστινιανού στα μέσα του 6ου αιώνα, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ερημώθηκε. Ήταν μια πανδημία. Ο ιστορικός Προκόπιος που έζησε τα χρόνια εκείνα, την περιγράφει ως εξής: «…το 535-536 συνέβη ένα μεγάλο θαύμα: όλο το χρόνο ο ήλιος έλαμπε σαν ένα φεγγάρι χωρίς ακτίνες, σαν να είχε χάσει τη δύναμή του και έπαψε να είναι όπως πριν, καθαρός και λαμπερός. Από την αρχή όλων αυτών, δεν σταμάτησαν οι πόλεμοι μεταξύ των ανθρώπων, ούτε η νόσος, ούτε καθετί άλλο που φέρνει θάνατο».
Στις αρχές του 542, η πανώλη χτύπησε την Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός, που αποκαλείται ως «ένας από τους πιο λαμπρούς ηγέτες που έζησαν ποτέ», δεν μπόρεσε να κάνει και πολλά πράγματα για να προστατεύσει τους υπηκόους του. Δεκαπέντε χρόνια πριν έρθει η πανώλη στην Βασιλεύουσα, ο Ιουστινιανός κωδικοποίησε το Ρωμαϊκό δίκαιο, έκανε ειρήνη με τους Πέρσες, αναδιαμόρφωσε την δημοσιονομική διοίκηση της Αυτοκρατορίας και έχτισε την Αγία Σοφία. Όσο η πανώλη μαινόταν, και σύμφωνα με τον Προκόπιο, έτυχε στο Ιουστινιανό να πρέπει να «προβλέψει για το πρόβλημα». Ο Αυτοκράτορας πλήρωσε για την ταφή των εγκαταλειμμένων και των άπορων. Ακόμη και έτσι όμως, ήταν αδύνατον να τα καταφέρει. Ο φόρος θανάτου ήταν πολύ υψηλός.
Ο Προκόπιος πίστευε ότι οι νεκροί ήταν πάνω από δέκα χιλιάδες την ημέρα, ενώ ο Ιωάννης ο Εφέσιος, ένας σύγχρονος του Ιουστινιανού, έγραψε ότι «κανείς δεν έβγαινε έξω από τα τείχη χωρίς ετικέτα με γραμμένο το όνομά του» σε περίπτωση ξαφνικής προσβολής του από τη θανατηφόρα . Τελικά, τα πτώματα απλά ρίχνονταν σε τάφρους στην άκρη της πόλης...
Στην εποχή του διαδόχου του αυτοκράτορα, του Ιουστινιανού Β’ υπήρξε μια δεύτερη έκλειψη ηλίου, που αποδίδεται επίσης σε έκρηξη ηφαιστείων. Για ένα ολόκληρο χρόνο παρατηρήθηκε και ένα συνεχές Βόρειο Σέλας, που διατάραξε το κλίμα, μείωσε την αγροτική παραγωγή, έφερε πείνα και αναζωπύρωσε παλιές και νέες ασθένειες, με αποτέλεσμα την εκτόξευση της θνησιμότητας, ειδικά στις πόλεις.
Η πανούκλα ευνόησε την εγκατάσταση των Σλάβων στα Βαλκάνια
Η πανώλη του Ιουστινιανού συνεχίστηκε σε 18 κύματα έως το 750. Οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι επωφελήθηκαν από την αναταραχή και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα Βαλκάνια. Οι προσδοκίες για το τέλος του κόσμου εκείνη την εποχή απεικονίζονται σε θραύσματα κεραμικών εικόνων στη Βίνιτσα (σήμερα μια πόλη στη Βόρεια Μακεδονία), στα οποία ένας Βούλγαρος και ένας Σλάβος ζωγραφίστηκαν ως ένας από τους τέσσερις Καβαλάρηδες της Αποκάλυψης!
Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δέχθηκε σοβαρά πλήγματα, λύγισε αλλά δεν έσπασε, διότι ήταν ακόμη ισχυρή και είχε αντοχές. Άλλαξε όμως τόσο πολύ ώστε, για να επιβιώσει, αναγκάστηκε να επιτρέψει την μόνιμη εγκατάσταση των Σλάβων στα Βαλκάνια και να εισαγάγει τμήμα από τη νομοθεσία του νέου σλαβικού πληθυσμού της στη νομική και οικονομική τάξη της π.χ. Σλαβηνίες, να τους εντάξει δηλαδή στην περίφημη «ρωμαϊκή Ευταξία», μια διαδικασία όμως που κράτησε σχεδόν δύο αιώνες.
Αλλά και την κατακτητική επέλαση του Ισλάμ
Στο μεταξύ, ενώ τα αλλεπάλληλα κύματα της πανώλης κτυπούσαν επί δύο αιώνες την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, εμφανίστηκε μια νέα θρησκεία, το Ισλάμ, και οι φανατικοί πιστοί της κατέκτησαν εδάφη που περιλάμβαναν μεγάλο μέρος της άλλοτε αυτοκρατορίας του Ιουστινιανού, που είχε πλέον αποδυναμωθεί: την Αίγυπτο, την Παλαιστίνη και τη Συρία, μαζί με την Αραβική Χερσόνησο.
Από την άλλη το μεγαλύτερο τμήμα της Δυτικής Ευρώπης είχε περιέλθει υπό τον έλεγχο των Φράγκων, αλλοτινών γερμανικής καταγωγής βαρβάρων που εκχριστιανίστηκαν. Στην ιταλική χερσόνησο η Ρώμη παρήκμασε δημογραφικά και έγινε μια μικρή πόλη. Αυτή τη φορά τα μικρόβια έγραφαν την ιστορία και οι άνθρωποι απλά ακολουθούσαν...
Καραντίνα Vs Μαύρος Θάνατος
Το 14ο αιώνα σε διάφορες περιοχές της ευρωπαϊκής ηπείρου ο Μαύρος Θάνατος επηρέασε έως και πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού της. Οι πρώτες καραντίνες τέθηκαν ως απόκριση στον Μαύρο Θάνατο, ο οποίος μεταξύ 1347 και 1351 σκότωσε περίπου το ένα τρίτο της Ευρώπης και συγκαταλέγεται ανάμεσα σε όσα είναι γνωστά ως «δεύτερη πανδημία πανώλης». Όπως και την πρώτη φορά, την εποχή του Ιουστινιανού, η δεύτερη πανδημία επέφερε το χάος διακοπτόμενα και κατά κύματα. Η πανώλη θα εξαπλωνόταν, θα καταλάγιαζε, για να αναζωπυρωθεί ξανά...
Η λέξη «καραντίνα» προέρχεται από την ιταλική quaranta, που σημαίνει «σαράντα», δηλαδή σαράντα ημέρες υποχρεωτικής απομόνωσης. Βέβαια η πρακτική της καραντίνας προέρχεται πολύ πριν οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν ότι τους προστάτευε από μολυσματικές ασθένειες. Η περίοδος των σαράντα ημερών επιλέχθηκε αρχικά για θρησκευτικούς και όχι για ιατρικούς λόγους. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τον αριθμό σαράντα στο πλαίσιο του εξαγνισμού. Για παράδειγμα οι σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες της πλημμύρας στη Γένεση, τα σαράντα χρόνια των περιπλανώμενων Ισραηλιτών στην άγρια φύση, αλλά και οι σαράντα ημέρες νηστείας της Σαρακοστής.
Η πανούκλα ως «πέμπτη φάλαγγα» των Τούρκων στα Βαλκάνια
Μετά το 1347 η πανώλη στην Ευρώπη ήταν κι ένας από τους λόγους για την μεγάλη επιτυχία των Οθωμανών σουλτάνων στην κατάκτηση των Βαλκανίων. Η ίδια πανώλη είχε προηγουμένως περάσει από την Κίνα στην Ευρώπη με τη βοήθεια των Μογγόλων κατακτητών μέσω της Κριμαίας. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε επιδημία είναι εχθρός τόσο για τους υπερασπιστές όσο και για τους κατακτητές. Οι λόγοι για την επιτυχία των Οθωμανών ως κατακτητών είναι άλλοι. Την εποχή του Ιουστινιανού, η υπεράσπιση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας προσπαθούσε και κατάφερνε να απορροφήσει μερικούς από τους εισβολείς.
Τον 14ο αιώνα, όμως, η εικόνα ήταν διαφορετική. Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (Βυζάντιο) ήταν ήδη χρεοκοπημένη και διαλυμένη κυρίως ως αποτέλεσμα της καταστροφικής Τέταρτης Σταυροφορίας (1204). Όλοι γύρω του ανταγωνίζονταν για να την κληρονομήσουν. Όλοι ονειρεύονταν να χτίσουν τις δικές τους πολυεθνικές αυτοκρατορίες. Στα Βαλκάνια ο πιθανότερος υποψήφιος τότε ήταν η αυτοκρατορία των Σέρβων του Στέφανου Ντουσάν. Η πιο επιτυχημένη όμως ήταν η προσπάθεια των Οθωμανών. Χωρίς διακρίσεις στην πίστη και στην εθνικότητα, αντέγραψαν και αναδημιούργησαν επιδέξια τις επιτυχημένες πολιτικές του βυζαντινού-ρωμαϊκού μοντέλου για την κινητοποίηση ανθρώπων και πόρων στην επέκτασή τους. Μέσα σε έναν αιώνα όλα τα Βαλκάνια είχαν γίνει οθωμανικές κτήσεις.
Η πανδημία της Covid-19 ως επιταχυντής εξελίξεων
Οι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι υπήρξαν διάφορες αντιδράσεις στην πανώλη από τον 14ο αιώνα στη Δυτική και Ανατολική Ευρώπη. Όχι χωρίς τη βοήθεια επαναστάσεων, οι επιζώντες αγρότες στη Δύση απαλλάχτηκαν από πολλές υποχρεώσεις του ς απέναντι στους στυγνούς φεουδάρχες και στους καταπιεστές τους. Αρχίζουν πλέον να πληρώνονται για την δουλειά τους, γιατί απλά δεν υπάρχει εργατικό δυναμικό.
Όσο επικίνδυνες και αν είναι οι ιστορικές αναλογίες με την τρέχουσα πανδημία της Covid-19, υπάρχουν μερικές κοινές συνέπειες από τις πανδημίες όλων των εποχών. Τα χρήματα πάντοτε υποτιμούνται, η παραγωγή πέφτει, οι τιμές ανεβαίνουν μέχρι να βρεθεί μια νέα ισορροπία. Κάποιες χώρες και οικονομίες αποδυναμώνονται αξιοσημείωτα, και λίγες καταφέρνουν να ενισχυθούν αναλαμβάνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο. Η δημογραφική αναταραχή και οι κατεστραμμένες επιχειρηματικές αλυσίδες αυξάνουν το κόστος της ανθρώπινης εργασίας. Νέες διεκδικήσεις αναζωπυρώνονται για να ανακατέψουν και πάλι την κοινωνικο-πολιτική τράπουλα. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της καπιταλιστικής Παγκοσμιοποίησης κλονίζεται.
Η πανδημία είναι και πάλι καταλύτης στη «χημική αντίδραση» της σύγχρονης ιστορίας. Νέες μορφές οικονομίας και εργασίας, που βασίζονται λιγότερο στην ανθρώπινη φυσική παρουσία, αποκτούν δυναμική: τηλε-εργασία, τηλε-εκπαίδευση, τηλε-ιατρική. Στο τέλος μπορεί να προκύψει και τηλε-δημοκρατία, την οποία βέβαια θα σπεύσουν να εκμεταλλευτούν οι ελίτ για να εξαλείψουν την άβολη εμπλοκή του λαού στο σχεδιασμό κομβικών θεσμών και δημόσιων χώρων -μια χρυσή ευκαιρία για να συρρικνώσουν τη λαϊκή και δημοκρατική παρέμβαση στα ανομολόγητα σχέδια τους. Ακόμη και με αυτόν τον τρόπο όμως η πανδημία θα γεννήσει έναν νέο, διαφορετικό κόσμο.
Γιώργος Στάμκος
15/3/2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
Πώς εξαπλώνονται οι ασθένειες:
Τρόποι που οι άνθρωποι προσπάθησαν να εξηγήσουν τις πανδημίες
μέσω της ιστορίας.
Μερικοί έκαναν αποδιοπομπαίους τράγους τους θεούς ή τους εχθρούς τους. Άλλοι κατηγόρησαν τις πλανητικές ευθυγραμμίσεις. Για πολλούς, όμως, ήταν απλώς «κακός αέρας».
Kαθ ‘όλη τη διάρκεια των χιλιετιών, οι άνθρωποι έχουν καλλιεργήσει μερικές αρκετά παράλογες ιδέες για το πώς εξαπλώθηκαν μολυσματικές ασθένειες όπως η πανούκλα και η χολέρα. Μερικές από αυτές τις έννοιες – όπως η ιδέα ότι η αρχαία πανούκλα του Κυπριανού θα μπορούσε να πιαστεί απλώς κοιτάζοντας το πρόσωπο κάποιου που έχει πληγεί .
Ωστόσο, ακόμη και όταν τα κύματα ασθενειών ξεπλένονταν ξανά και ξανά στα κέντρα του πληθυσμού, χρειάστηκαν αιώνες για την επιστήμη για να κατανοήσει πλήρως τον αόρατο κόσμο των μικροβίων. Μέχρι να συμβεί αυτό, οι άνθρωποι υπό κατοχή, προσπάθησαν να εξηγήσουν το συντριπτικό ποσό θανάτου που είδαν με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι χρησιμοποίησαν απλές παρατηρήσεις, ενώ άλλοι στράφηκαν σε ένθερμες πεποιθήσεις. Άλλοι είδαν τον κατακλυσμό μέσα από το φακό των μακροχρόνιων προκαταλήψεών τους, ενώ άλλοι επεξεργάστηκαν το μακελειό μέσω δεισιδαιμονιών και παράξενων θεωριών. Εδώ είναι μερικά παραδείγματα :
Θυμωμένοι θεοί
Όταν οι μάζες ανθρώπων άρχισαν ανεξήγητα να πεθαίνουν, πολλές πρώιμες κουλτούρες έψαχναν πρώτα έναν εκδικητικό ή ανελέητο Θεό – ή θεούς. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία, η οποία συχνά χρησίμευε ως αλληγορία για τα πραγματικά γεγονότα, ο Όμηρος έγραψε στην Ιλιάδα του θεού Απόλλωνα ότι έβρεξε πληγή στον ελληνικό στρατό με τα βέλη του κατά τον Τρωικό πόλεμο, σκοτώνοντας πρώτα ζώα και μετά στρατιώτες.
Τα βέλη του Απόλλωνα ήρθαν να συμβολίσουν ασθένειες και θάνατο. Αλλά μετά, εκτοξεύοντας διατρητικά κοντάρια στους ίδιους τους άντρες, τους έκοβε αγεληδόν – και οι πυρκαγιές έκαιγαν, Νύχτα και μέρα, χωρίς τέλος. Εννέα μέρες τα βέλη του θεού πέρασαν από το στρατό. —Η μετάφραση από την Ιλιάδα του Ομήρου, Robert Fagles
Από την πλευρά της, η Βίβλος αναφέρει πολλές αναφορές στην πληγή ως οργή της θεότητας:
«Διότι αυτή τη στιγμή θα στείλω όλες τις πληγές μου πάνω στην καρδιά σου, και στους υπηρέτες τους, και στους ανθρώπους αυτούς. για να ξέρεις ότι δεν υπάρχει κανένας σαν εμένα σε όλη τη γη.” (Έξοδος 9:14)“… Η οργή του Κυρίου άναψε εναντίον του λαού και ο Κύριος πλήττει τους ανθρώπους με μια πολύ μεγάλη πληγή.» (Αριθμοί 11:33)Αλίμονο σε εμάς! Ποιος θα μας ελευθερώσει από τα χέρια αυτών των ισχυρών Θεών; Αυτοί είναι οι θεοί που χτύπησαν τους Αιγυπτίους με όλες τις πληγές στην έρημο. “(1 Σαμουήλ 4: 8)
Αστρολογικές κινήσεις και… κακός αέρας
Καθ ‘όλη τη διάρκεια των αιώνων, η πανούκλα έφτασε μετά από καταστροφικά κύματα, με πολλές μορφές – από το βουβονικό (το οποίο επηρεάζει το λεμφικό σύστημα) έως το πνευμονικό (το οποίο προσβάλλει τους πνεύμονες) έως το σηπτικό (το οποίο διεισδύει στην κυκλοφορία του αίματος). Ίσως το πιο μολυσματικό περιστατικό ήρθε στα μέσα του 1300 με τον Μαύρο Θάνατο, ο οποίος έπεσε πάνω από 20 εκατομμύρια άτομα σε όλη την Ευρώπη. Ενώ πιστεύεται σε μεγάλο βαθμό ότι οι ψύλλοι που μεταφέρουν βακτήρια ήταν ο κύριος ένοχος, οι «ειδικοί» εκείνη την εποχή βρήκαν άλλες εξηγήσεις – ειδικά στην αστρολογία και σε γενικά διαμορφωμένες ιδέες για «επιβλαβείς ατμούς» ως έδαφος αναπαραγωγής.
Το 1348, για παράδειγμα, ο Βασιλιάς Φίλιππος VI της Γαλλίας ζήτησε από τα μεγαλύτερα ιατρικά μυαλά του Πανεπιστημίου του Παρισιού να του αναφέρουν τις αιτίες της πανώλης. Σε ένα λεπτομερές έγγραφο που υποβλήθηκε στο στέμμα, κατηγόρησαν «τη διαμόρφωση των ουρανών». Συγκεκριμένα, έγραψαν ότι, το 1345, «μια ώρα μετά το μεσημέρι στις 20 Μαρτίου, υπήρχε μια μεγάλη σύζευξη τριών πλανητών [Κρόνος, Άρης και Δίας] στον Υδροχόο». Προσθέτοντας σε αυτό, σημείωσαν, μια σεληνιακή έκλειψη συνέβη περίπου την ίδια ώρα.
Αναφέροντας αρχαίους φιλόσοφους, όπως τον Albertus Magnus και τον Αριστοτέλη, οι παρισινοί γιατροί συνέχισαν να συνδέουν τις κουκίδες μεταξύ των πλανητών και του λοιμού: “Μα τον Δία, όντας υγρό και θερμό, τραβάει ατμούς από την γη και τον Άρη γιατί είναι αρκετά ζεστό και ξηρό, στη συνέχεια αναφλέγει τους ατμούς και ως αποτέλεσμα υπήρξαν αστραπές, σπινθήρες, επιβλαβείς ατμοί και πυρκαγιές σε όλο τον αέρα. “
Οι χερσαίοι άνεμοι, συνέχιζαν, διέδωσαν ευρέως τους επιβλαβείς αγέρηδες, χτυπώντας «τη δύναμη ζωής» όποιου τους έβαζε στους πνεύμονές του: «Αυτός ο κατεστραμμένος αέρας, όταν εισπνέεται, διεισδύει αναγκαστικά στην καρδιά και καταστρέφει την ουσία του πνεύματος εκεί και σαπίζει την περιβάλλουσα υγρασία, και έτσι η θερμότητα που προκαλείται καταστρέφει τη δύναμη ζωής και αυτή είναι η άμεση αιτία της παρούσας επιδημίας».
Λίγους αιώνες αργότερα, σε αυτούς τους επιβλαβείς ατμούς δόθηκε μια άλλη ετικέτα: «miasma». Αν μύριζε άσχημα, λογικά οι άνθρωποι, πρέπει να φέρουν την ασθένεια. Αυτό εξηγεί γιατί, κατά τη διάρκεια της πανούκλας του 1665, ορισμένοι γιατροί φορούσαν μάσκες σε σχήμα ράμφους γεμάτες με γλυκειάς μυρωδιάς λουλούδια – για να προστατευθούν από μόλυνση.
Και δεν πειράζει που ο θεατρικός συγγραφέας και ποιητής William Shakespeare, όπως και άλλοι Λονδρέζοι των αρχών του 1600, πλένονταν σπάνια και ζούσαν ανάμεσα σε αρουραίους, βρωμιά, ψύλλους και υδρορροές. Και αυτός, πίστευε ότι η πανούκλα ήταν ένα ατμοσφαιρικό πράγμα. Και παίρνοντας ακόμη περισσότερο την ουράνια εξήγηση, έγραψε ότι η ελονοσία, μια ξεχωριστή επιδημία που προκαλείται από τα κουνούπια κατά μήκος του ποταμού Τάμεση, προκλήθηκε από τον ήλιο που βγάζει «ατμούς» του βάλτου.
«Όλες οι μολύνσεις που απορροφά ο ήλιοςΑπό έλη, φράχτες, διαμερίσματα, στην πτώση του Prosper και φτιάξτε τονΛιγο-λίγο μια ασθένεια!»—Το «Tempest» του Σαίξπηρ
Θεωρίες συνωμοσίας και απέλπιδες προσπάθειες
Οι πανδημίες έχουν γεννήσει εδώ και καιρό προκαταλήψεις και δυσπιστία, και τροφοδότησαν μακροχρόνιες προκαταλήψεις, καθώς οι τραυματισμένες κοινότητες φάνηκαν να κατηγορούν τους άλλους ως ακάθαρτους ή κακόβουλους διανομείς ασθενειών.
Σε όλη τη μεσαιωνική Ευρώπη, η πανούκλα έγινε δικαιολογία για τον αποδιοπομπαίο τράγο και τη σφαγή των Εβραίων. Μεσαιωνικοί χριστιανοί όχλοι επιτέθηκαν σε γκέτο με εβραίους σχεδόν σε κάθε κύμα της νόσου, ισχυριζόμενοι ότι οι Εβραίοι πολίτες δηλητηρίασαν πηγάδια και συνωμότησαν με δαίμονες για να διαδώσουν την ασθένεια. Σε ένα πογκρόμ, 2.000 Εβραίοι κάηκαν ζωντανοί στην πόλη του Στρασβούργου στις 14 Φεβρουαρίου 1349.
Εν τω μεταξύ, τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα, η χολέρα που σάρωνε σε όλη την Ευρώπη έγινε το αντικείμενο άγριων ταξικών θεωριών συνωμοσίας, καθώς οι φτωχοί και οι περιθωριοποιημένοι άνθρωποι κατηγόρησαν την κυρίαρχη ελίτ ότι εργάζονταν αδίστακτα για να εξοντώσουν τις τάξεις τους εξαπλώνοντας την ασθένεια και δηλητηριάζοντας τους σκόπιμα. Από τη Ρωσία έως την Ιταλία στο Ηνωμένο Βασίλειο, ακολούθησαν πολλές ταραχές, με μέλη της αστυνομίας, της κυβέρνησης και των ιατρικών ιδρυμάτων να δολοφονούνται και να καταστρέφονται τα νοσοκομεία και τα δημαρχεία.
Ελλείψει επιστημονικής βεβαιότητας, οι πανδημίες έχουν συχνά εμπνεύσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις απαντήσεις με βάση ό, τι παρατηρούν αμέσως γύρω τους. Με τη ρωσική γρίπη του 1889, οι παράξενες θεωρίες εξελίχθηκαν γρήγορα σε ευρέως διαδεδομένες φήμες. Μία εφημερίδα, The New York Herald, εικάζει ότι η γρίπη μπορούσε να ταξιδέψει με καλώδια τηλεγράφου, αφού ένας μεγάλος αριθμός χειριστών τηλεγραφίας φάνηκε να προσβάλλεται από την ασθένεια. Άλλοι υπέθεσαν ότι η γρίπη μπορεί να έφτασε σε επιστολές από την Ευρώπη, καθώς οι αερομεταφορείς είχαν αρχίσει να αρρωσταίνουν. Στο Ντιτρόιτ, όταν οι ταμίες των τραπεζών άρχισαν να αρρωσταίνουν, κάποιοι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το κατάλαβαν από το χειρισμό χαρτονομισμάτων. Άλλοι φημολογούμενοι ένοχοι περιελάμβαναν σκόνη, γραμματόσημα και βιβλία βιβλιοθηκών.
Τελικά, η επιστήμη άρχισε να βλέπει το αόρατο και να εξηγεί γιατί οι άνθρωποι πέθαναν κατά χιλιάδες. Φυσικά, υπήρχαν κάποια προβλήματα που σχετίζονται με την πανούκλα που θα απαιτούσαν πάντα μεγαλύτερη ισχύ. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, πιστεύεται ότι το φτέρνισμα όχι μόνο διέδωσε τον Μαύρο Θάνατο, αλλά ήταν η αιτία ένα άτομο να εκδιώξει την ψυχή του. Και γι’ αυτό μετά το φτάρνισμα λέμε : “Ο Θεός να σε ευλογεί!”
By Roy Wenz από το ''history.com'' Απρίλιος 2020 .
Μετάφραση και credits Antonis Karagiorgas
Οι πανδημίες στην ιστορία.
Διάλεξη του Κώστα Κωστή, Καθηγητή Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας
στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δύσκολα θα μπορούσε να αμφισβητήσει κανείς τη σημασία που είχαν για την ανθρώπινη ιστορία οι μεγάλες επιδημίες ή πανδημίες. Τον 14ο αιώνα, η σημαντικότερη ίσως πανδημία που έχει καταγραφεί ποτέ, η βουβωνική πανώλη, γνωστή και ως «μαύρος θάνατος», σκοτώνει το ένα τρίτο και κατ’ άλλους το μισό του πληθυσμού της Ευρώπης οδηγώντας σε βαθύτατες κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Για την ισπανική γρίπη το 1918 οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για σχεδόν 20 εκατομμύρια θύματα. Η σημερινή πανδημία του κορωνοϊού προκαλεί πολύ σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές αναταράξεις και ανακατατάξεις. Οι μεγάλες επιδημίες φαίνεται να έχουν σημαδέψει την ανθρώπινη ιστορία.
18/5/2020