Ιδού το μέγα ερώτημα: Πόση ισχύ είναι διατεθειμένη η Ελλάδα να χάσει στην Ανατολική Μεσόγειο;
H τμηματική οριοθέτηση με την Αίγυπτο ήταν μια “αναγκαία συμφωνία”. Αυτό λέχθηκε στην Αθήνα την κρίσιμη ώρα. Ήταν όντως ανάγκη να δοθεί μια απάντηση στο μνημόνιο που υπέγραψαν Τουρκία και Λιβύη και η Αθήνα υποστηρίζει και επιχειρηματολογεί ότι είναι παράνομο.
Όμως προκύπτει κι ένα σοβαρό κενό, το οποίο δεν ήταν αναπόφευκτο και προκαλεί ένα αναντίρρητο τετελεσμένο, το οποίο θα βλάψει τα συμφέροντα της Ελλάδας, αλλά και τα συμφέροντα της Κύπρου.
Η θαλάσσια ζώνη που εκτείνεται ανατολικά του 28ου μεσημβρινού μέχρι και τις (ανακηρυγμένες αλλά μη οριοθετημένες με την Ελλάδα) θαλάσσιες ζώνες της Κύπρου, δημιουργούν ένα στρατηγικό κενό, το οποίο ανά πάσα στιγμή, σε μια διαφορετική γεωπολιτική συγκυρία, μπορεί να επικαλύψει (μερικώς ή ολικώς) μια συμφωνία Αιγύπτου-Τουρκίας.
- Η Ελλάδα διέπραξε ένα ιστορικά ασύγγνωστο στρατηγικό λάθος, μη ανακηρύσσοντας την ΑΟΖ της και μη οριοθετώντας ΑΟΖ με την Κύπρο και την Αίγυπτο. Η ευκαιρία παρουσιάστηκε το 2003, όταν η Κύπρος ολοκλήρωσε οριοθέτησή με την Αίγυπτο.
- Τότε το Κάιρο είχε αποδεχθεί και δεσμευτεί στην αρχή της οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών με βάση την αρχή της μέσης γραμμής. Η Κύπρος με βάση το γράμμα του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας διεκδίκησε και κατοχύρωσε νοτίως και ανατολικώς μια εκτενή ΑΟΖ.
Η επιτυχία της Κύπρου δεν ήταν τυχαία, ούτε συγκυριακή. Η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι τεχνοκράτες και η γραφειοκρατία της Διοίκησης, είχαν οικοδομήσει μια στρατηγική αντίληψη για τις θαλάσσιες ζώνες της χώρας, είχαν εξειδικευτεί στην χαρτογραφία και διεξήγαγαν μία επιτυχημένη διαπραγμάτευση με την Αίγυπτο.
Η ευρύτερη γεωπολιτική συγκυρία δεν ήταν καθόλου ευνοϊκή την κρίσιμη περίοδο των ετών 2002-2003, όπου και ολοκληρώθηκε η διαπραγμάτευση και η συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο.
Είχε τότε κατατεθεί το σχέδιο Ανάν (Νοέμβριος του 2002), επίκετο η ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε., οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να εισβάλουν στο Ιράκ, η Μέση Ανατολή ήταν στις απαρχές μιας διαδικασίας μετάβασης, αλλά κυρίως αβεβαιότητας. Κι όμως. Οι Κύπριοι είδαν την ευκαιρία και δεν την άφησαν να χαθεί.
Τότε, όταν η Κύπρος ολοκλήρωνε την πρώτη συμφωνία οριοθέτησης, η Αίγυπτος ήταν θετική στην προοπτική οριοθέτησης και με την Ελλάδα. Ο ίδιος ο Πρόεδρος της Αιγύπτου, Χόσνι Μουμπάρακ, καθώς και οι σύμβουλοί του, έβλεπαν ευνοϊκά και ενθάρρυναν οριοθέτηση Κύπρου-Ελλάδας. Η Αίγυπτος δεν επιθυμούσε θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία. Αντίθετα, ήταν έτοιμη να αποδεχθεί το τριμερές σημείο που θα πρόκυπτε από την οριοθέτηση Κύπρου-Ελλάδας.
Όμως, η Αθήνα δεν το επιθυμούσε. Αρνήθηκε. Επέλεξε να μην αντιληφθεί τη συγκυρία. Επέλεξε να μην δει την ευκαιρία. Αντίθετα. Έκανε παρέμβαση προκειμένου να περιοριστεί η τελική έκταση της οριοθέτησης Αιγύπτου-Κύπρου. Παρέμβαση που δυστυχώς έγινε αποδεκτή από τη Λευκωσία και το Κάιρο.
- Ενώ η αρχική συμφωνία είχε προχωρήσει σε έκταση πέραν από το δυτικό άκρο που εμφανίζεται σήμερα στον χάρτη της οριοθέτησης, η παρέμβαση της Αθήνας είχε ως αποτέλεσμα η διμερής συμφωνία οριοθέτησης Αιγύπτου-Κύπρου να μετατραπεί από ολοκληρωμένη σε τμηματική. Εν απουσία του τριμερούς σημείου που αρνήθηκε να συμφωνήσει η Αθήνα, δημιουργήθηκε ένα γεωπολιτικό κενό.
Όταν η Ελλάδα είχε αρχίσει συνομιλίες με την Αίγυπτο το 2005, τα δεδομένα είχαν αλλάξει. Ήδη, αμέσως μετά την κατάθεση της συμφωνίας Αιγύπτου-Κύπρου στον ΟΗΕ, η Τουρκία αντέδρασε. Μια από τις συνέπειες των αντιδράσεων της Τουρκίας ήταν η συμφωνία οριοθέτησης Κύπρου-Αιγύπτου να τεθεί εκτός του πλαισίου του σχεδίου Ανάν, με την ελπίδα αποδοχής εκείνου του σχεδίου και κατά συνέπεια την ακύρωσή της.
Η απόρριψη του σχεδίου Ανάν όμως από τους Έλληνες της Κύπρου διέσωσε την Κυπριακή Δημοκρατία, αλλά και την πιο σπουδαία γεωπολιτική ευκαιρία για την Κύπρο (και την Ελλάδα) και την Ανατολική Μεσόγειο. Έκτοτε, η Τουρκία άρχισε να κάνει κινήσεις προς την Αίγυπτο, καταθέτοντας προτάσεις οριοθέτησης υφαλοκρηπίδας Αιγύπτου-Τουρκίας, ακόμα και προτάσεις ακύρωσης της συμφωνίας οριοθέτησης Κύπρου-Αιγύπτου.
Το Κάιρο μπορεί να μην έκανε αποδεκτές τις προτάσεις της Άγκυρας, άλλαξε όμως την προσέγγισή του ως προς την γεωπολιτική της Ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα άλλαξε τις εκτιμήσεις του ως προς την προοπτική οριοθέτησης ΑΟΖ με την Ελλάδα. Η ενδυνάμωση (και σε κάποια στιγμή επικράτηση) της μουσουλμανικής αδελφότητας στην Αίγυπτο, είχε καταλυτική επίδραση στις εξελίξεις.
Έστω και αν η αδελφότητα εκδιώχθηκε από την εξουσία, οι δελεαστικές προτάσεις της Άγκυρας κατατέθηκαν. Μπορεί αυτές οι προτάσεις να μην είναι αυτή το στιγμή στο τραπέζι για την Αίγυπτο, λόγω του ότι ο Πρόεδρος της Αιγύπτου δεν εμπιστεύεται τον Ερντογάν και ούτε θα γίνει το δεκανίκι του για να προβάλει στο εσωτερικό της Τουρκίας νίκη, όπως θα έκαναν ίσως άλλοι.
- Όμως, η ολική εκκρεμότητα της μερικής οριοθέτησης στην οποία οδηγήθηκε η Ελλάδα, λόγω της κωλυσιεργίας της είναι στο τραπέζι και θα επανέρχεται και θα φέρνει τρόμο. Το 2003, λοιπόν, η Αθήνα κλότσησε μια ιστορική ευκαιρία, η οποία επιφέρει ήδη σοβαρό κόστος στα εθνικά συμφέροντα του Ελληνισμού στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το ερώτημα σήμερα είναι τι αναμένει η Αθήνα να γίνει στη θαλάσσια ζώνη ανατολικά του 28ου μεσημβρινού. Κάτω από ποιες συνθήκες και για ποιους λόγους η Αίγυπτος θα αλλάξει τις θέσεις που έχει σήμερα για την επήρεια των νησιών, ιδιαίτερα του συμπλέγματος του Καστελόριζου; Γιατί η Αίγυπτος να μην αποδεχθεί κάποια στιγμή την πολύ καλή και συμφέρουσα πρόταση της Τουρκίας;
Μια ενδεχόμενη αλλαγή καθεστώτος στην Αίγυπτο ή και ακόμα μια συγκυριακή στιγμή θα μπορούσε να επαρκέσει προκειμένου να γίνει αποδεκτή η τόσο δελεαστική πρόταση της Άγκυρας. Στη γεωπολιτική μετρούν μόνο δύο νομίσματα, η ισχύς και το συμφέρον. Και το Κάιρο, με τους νέους χάρτες των τεμαχίων στις θαλάσσιες ζώνες που διεκδικεί, όπως και την πρόθεση του να διεξάγει έρευνες και γεωτρήσεις ανατολικά του 28ου μεσημβρινού, προχωράει στο επόμενο στάδιο των σχεδιασμών του και δεν περιμένει ούτε την Ελλάδα ούτε την Τουρκία.
Τα λάθη του παρελθόντος, η διστακτικότητα, η διαχρονική φοβία και μια επαναλαμβανόμενη τακτική κατευνασμού οδήγησαν στην απερίσκεπτη αμέλεια της Αθήνας ως προς τις θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο. Όλα αυτά έχουν επιφέρει μια δύσκολη κατάσταση. Η Τουρκία ήταν εντελώς ανέτοιμη το 2003, αλλά και η Ελλάδα ήταν εντελώς αδιάφορη για μια θαλάσσια στρατηγική του Ελληνισμού.
- Αναπόφευκτα, η Ελλάδα κάποια στιγμή θα πρέπει να αποφασίσει για ένα συμβιβασμό με την Αίγυπτο. Εάν ο στρατηγικός της στόχος είναι να συνδεθούν οι ΑΟΖ Ελλάδας-Αιγύπτου-Κύπρου, τότε η Αθήνα πρέπει να αναζητήσει την καλύτερη φόρμουλα συμβιβασμού.
- Όσο το αναβάλλει, τόσο δημιουργείται και χώρος για την Τουρκία να επιτείνει την αναθεωρητική/επιθετική της πολιτική.
Η Αθήνα, με τους διαχρονικά ατυχείς χειρισμούς της, έχει μόνο να χάσει στις θαλάσσιες ζώνες της ανατολικά του 28ου μεσημβρινού. Αυτό δεν θα αλλάξει στο προβλεπτό μέλλον. Με την αδράνειά της, η Ελλάδα ρισκάρει σοβαρή απώλεια ισχύος και συμφέροντος στην Ανατολική Μεσόγειο, σε βάρος και της Κύπρου.
*Αναπληρωτή Καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
- https://www.anixneuseis.gr/%ce%b9%ce%b4%ce%bf%cf%8d-%cf%84%ce%bf-%ce%bc%ce%ad%ce%b3%ce%b1-
- %ce%b5%cf%81%cf%8e%cf%84%ce%b7%ce%bc%ce%b1-%cf%80%cf%8c%cf%83%ce%b7-%ce%b9%cf%83%cf%87%cf%8d-%ce%b5%ce%af%ce%bd%ce%b1%ce%b9-%ce%b4%ce%b9/