Αντιπρόσβαση και Άρνηση Περιοχής στο Αιγαίο Πέλαγος. Η επιχειρησιακή διάσταση των νέων τεχνολογιών στην άμυνα της Ελλάδος.

 Το Αιγαίο είναι ένα δύσκολο επιχειρησιακό περιβάλλον για τον δυνητικό αντίπαλο λόγω των περιορισμένων γεωγραφικών χαρακτηριστικών του και της καθιερωμένης στρατιωτικής κυριαρχίας της Ελλάδος στην περιοχή. Αλλά αυτό δεν αρκεί.
 
Εκτόξευση πυραύλου από σκάφος του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. 
Πηγή: hellenicnavy.gr
 

Αντιπρόσβαση και Άρνηση Περιοχής στο Αιγαίο Πέλαγος.
Η επιχειρησιακή διάσταση των νέων τεχνολογιών στην άμυνα της Ελλάδος.
 
Μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας υφίσταται μια ειρηνοφανής κατάσταση για περίπου μισό αιώνα. Οι δύο χώρες βρίσκονται σε μια κατάσταση διαρκούς διελκυστίνδας ειδικά σε στρατιωτικό επίπεδο, κυρίως για την κυριαρχία στον χώρο του Αιγαίου και προσφάτως σε περιοχές της ανατολικής Μεσογείου.

Η Τουρκία ακολουθεί πρακτικές εξαναγκασμού μέσω της απειλής χρήσης βίας, εφόσον η Ελλάδα δεν προσαρμοστεί στα δικά της κελεύσματα. Από το 1994 υφίσταται η απειλή πολέμου (casus belli) εάν η Ελλάδα ασκήσει το, κατοχυρωμένο από το νέο Δίκαιο της Θάλασσας, δικαίωμα της επέκτασης των χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια.

Όμως, η «4η Επανάσταση στις Στρατιωτικές Υποθέσεις» είναι μια πραγματικότητα και οι νέες εφαρμογές της τεχνολογίας έχουν ενσωματωθεί σε κάθε είδους νεότευκτο οπλικό σύστημα. Παραλλήλως, συμπαρασύρονται τα δόγματα επιχειρήσεων και οι στρατηγικές προς την κατεύθυνση της εναρμόνισής τους με τις νέες τεχνολογίες.

Η ιδέα να δημιουργηθούν επιχειρησιακά δίκτυα μέσω των οποίων θα κρατηθούν σε αποστάσεις ασφαλείας οι εχθρικές δυνάμεις, διασφαλίζοντας καθ’ αυτόν τον τρόπο την φίλια κυριαρχία σε μια καθορισμένη γεωγραφική περιοχή (π.χ. Αιγαίο), κερδίζει έδαφος αφού η προηγηθείσα εφαρμογή της από προηγμένες στρατιωτικές δυνάμεις (λ.χ. Κίνα) δείχνει να οδήγησε εκ πρώτης όψεως στο επιθυμητό αποτέλεσμα (μείωση της στρατιωτικής παρουσίας των αμερικανικών αεροναυτικών δυνάμεων στη Νότια Σινική Θάλασσα). Μπορεί, όμως, να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο στο Αιγαίο, και ποια είναι τα υπάρχοντα επιχειρησιακά δεδομένα;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΝΤΙΠΡΟΣΒΑΣΗ ΜΙΑΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ;

Όπως πολλά από τα ακρωνύμια που χρησιμοποιούνται στις ένοπλες δυνάμεις, το A2/AD ή Anti-Access/Area Denial, δηλαδή η απαγόρευση της πρόσβασης σε περιοχή, είναι ένας νέος όρος για έναν παλιό τρόπο πολέμου. Έτσι αναφερόμαστε στις στρατιωτικές επιχειρήσεις που έχουν σχεδιαστεί με σκοπό να αποτρέψουν/ανασχέσουν ή να καθυστερήσουν την ανάπτυξη εχθρικών δυνάμεων σε ένα δεδομένο θέατρο επιχειρήσεων ή να αποτρέψουν την αποτελεσματικότητά τους σε τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο. Ωστόσο, μπορεί επίσης να έχει χρησιμότητα στο ασύμμετρο πλαίσιο επιθέσεων σε μια γεωγραφικά περιορισμένη σφαίρα στρατιωτικών επιχειρήσεων, για παράδειγμα στα σύνορα του Έβρου, όπου ένας μη κρατικός φορέας, όπως οι παράνομοι μετανάστες με την βοήθεια των τουρκικών υπηρεσιών και την χρήση στρατιωτικών πόρων του αντιπάλου, απείλησαν με εισβολή.

Οι επιχειρήσεις A2/AD είναι ένα εννοιολογικά χρήσιμο εργαλείο για την εξήγηση του ελέγχου κλιμάκωσης από την περίοδο της ειρήνης μέχρι την σύγκρουση σε οποιοδήποτε γύρο εχθροπραξιών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Η περιοχή διεξαγωγής της σύγκρουσης μπορεί να είναι το τρέχον πεδίο μάχης ή ένα εν δυνάμει θέατρο επιχειρήσεων. Η συγκεκριμένη στρατηγική δύναται να επιτευχθεί μέσω της ανάπτυξης ενός ισχυρού πλέγματος αποκεντρωμένων δικτύων παρατήρησης, συλλογής πληροφοριών και εικόνων, τα οποία θα επικοινωνούν με κέντρα διοικήσεως και ελέγχου πυρός αλλά και πλατφόρμες μεταφοράς όπλων. Απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτευχθεί η εν λόγω στρατηγική αποτελεί η δικτύωση όλων των οπλικών συστημάτων μέσω της χρήσης αρτηριών μεταφοράς δεδομένων, ώστε όλα τα μέσα να έχουν ενιαία εικόνα, γεγονός το οποίο συνεπάγεται ταχύτητα στην λήψη αποφάσεων και εναλλακτικές επιλογές στον τρόπο προσβολής του αντιπάλου (Δικτυοκεντρικός Πόλεμος). Ως άμεση συνέπεια εφαρμογής της παραπάνω στρατηγικής θεωρείται η ένταξη υπό φίλιο έλεγχο της περιοχής μείζονος ενδιαφέροντος.

ΚΙΝΑ ΚΑΙ ΡΩΣΙΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΥΝ ΣΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΒΑΣΗΣ

Προς την κατεύθυνση της εφαρμογής της στρατηγικής αντιπρόσβασης/άρνησης μιας περιοχής κινήθηκε η Ρωσία, η οποία δημιούργησε θόλους αεράμυνας και περιοχές A2/AD, αρχής γενομένης από την περιοχή της Κριμαίας και, φυσικά, η Κίνα στη Νότια Σινική Θάλασσα. Στόχος και των δύο χωρών είναι να «απωθήσουν» σε αποστάσεις ασφαλείας τις Ομάδες Μάχης των αμερικανικών αεροπλανοφόρων (task groups) και να ελέγξουν κατά απόλυτο τρόπο τις προειρημένες περιοχές.

Η Κίνα δημιούργησε κατά μήκος της ακτής ένα δίκτυο βαλλιστικών υποσυστημάτων, το οποίο περιλαμβάνει κέντρα διοικήσεως (C4), UAV’s, radar επιφανείας, ταχύπλοα πυραυλοφόρα σκάφη, και εκτοξευτές πυραύλων DF-15/M-9/CSS-6 με εμβέλεια 600 χλμ. (900 χλμ. για την έκδοση DF-15A), και τον πύραυλο DF-21D mod4 με εμβέλεια 1.700 χλμ. Το δίκτυο υποστηρίζεται από δορυφόρους Yaogan, γεγονός το οποίο καθιστά έγκυρη, έγκαιρη, και ασφαλή την εισροή πληροφοριών και εικόνων προς τα κέντρα διοικήσεως.

Η αντίδραση των ΗΠΑ στα νέα επιχειρησιακά δεδομένα ήταν πολυεπίπεδη. Η ανάπτυξη νέων βλημάτων (DeepStrike), η εμφάνιση του δόγματος της Πολυχωρικής Μάχης (Multi-Domain Battle), και η συνεπαγόμενη ένταξη σε υπηρεσία της αντιπλοϊκής έκδοσης του βλήματος MGM-1 Atacm’s, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα εξαπόλυσης διαχωρικών πυρών, η ανάπτυξη των hypersonic missiles (γνωστά και ως «μεταπυρηνικά» όπλα), είναι μερικά από τα μέτρα τα οποία ελήφθησαν ώστε να υπάρχει δυνατότητα διάτρησης των ρωσικών θόλων αεράμυνας και των «πακτωμένων» περιοχών από πλευράς κινεζικού ελέγχου.

Επίσης, Αμερικανοί ακαδημαϊκοί, όπως ο καθηγητής E. Golzh (Πανεπιστήμιο του Τέξας), προτείνουν την δημιουργία αλληλοκαλυπτόμενων ζωνών anti-access/area denial, εκ μέρους των λοιπών χωρών όπως η Ιαπωνία, η Ταϊβάν, και οι Φιλιππίνες, προκειμένου να περιορίσουν το κινεζικό ναυτικό πλησίον της κινεζικής ακτής. Τo συγκεκριμένο επιχειρησιακό πλαίσιο είναι γνωστό ως «No Man’s Sea».

Τοιουτοτρόπως, θα αποδεσμεύονταν οι ΗΠΑ από την υποχρέωση να προστατέψουν τις χώρες αυτές σε περίπτωση κινεζικής επίθεσης. Ο καθηγητής Gholz θεωρεί ότι η δημιουργία ενός δικτύου A2/AD μεταξύ των συμμαχικών χωρών των ΗΠΑ, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά ακόμη και στην περίπτωση κινεζικής θαλάσσιας εφόδου κατά του εδάφους των προειρημένων χωρών και ειδικά της Ταϊβάν.

ΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΑΝΤΙΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η ιδέα σχετικά με την Ελλάδα, συνδέεται συνήθως με τον στρατιωτικό ανταγωνισμό για πρόσβαση σε περιοχή, μετακίνηση μονάδων, και επιχειρησιακό έλεγχο χώρου μεταξύ αντιπάλων δυνάμεων. Το Αιγαίο είναι ένα δύσκολο επιχειρησιακό περιβάλλον για τον δυνητικό αντίπαλο λόγω των περιορισμένων γεωγραφικών χαρακτηριστικών του και της καθιερωμένης στρατιωτικής κυριαρχίας της Ελλάδος στην περιοχή. Αυτό αναφέρεται διότι υπάρχουν εξαιρετικά βιώσιμα δίκτυα ακριβείας, κατά μήκος της αλυσίδας των νησιών απέναντι από τις τουρκικές ακτές, με αυξημένες δυνατότητες επίγειων όπλων.

Αυτά τα δίκτυα είναι λειτουργικά αποκεντρωμένα και γεωγραφικά κατανεμημένα κατά μήκος του αρχιπελάγους του Ανατολικού Αιγαίου επιτρέποντας στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΕΔ) να αποτρέψουν και να υπερασπιστούν αποτελεσματικά το Αιγαίο, αντιστρέφοντας τις πιθανές δυνατότητες αντι-πρόσβασης και εναέριας άρνησης (A2/AD) του αντιπάλου.

Στόχος της Τουρκίας είναι να προσπαθήσει να περιορίσει την ελευθερία δράσης της Ελλάδας ή την πρόσβασή της σε ζωτικές πλωτές οδούς και στον εναέριο χώρο. Αυτές οι προκλήσεις και η ανάπτυξη μιας στρατηγικής για την αποτροπή ανάγκασε τις τουρκικές δυνάμεις να σκέφτονται μια εναλλακτική στρατηγική για να αποφύγει αυτό το μειονέκτημα. Η Τουρκία θα κληθεί να διασπάσει το ολοκληρωμένο ελληνικό αμυντικό δίκτυο, ώστε να εισχωρήσουν οι αεροναυτικές δυνάμεις της με ασφάλεια στο Αιγαίο. Αυτή την στιγμή η Τουρκία αναπτύσσει συστήματα ηλεκτρονικού πολέμου, ολοκληρωμένες εφαρμογές δικτυοκεντρικών επιχειρήσεων, ειδικά μετά την διασύνδεση των UAV’s με τον δορυφόρο Turksat (μέσω της SATCOM), υπερ-υπερηχητικά βλήματα, περιφερόμενα πυρομαχικά (π.χ. Kargu), μη επανδρωμένα εξοπλισμένα σκάφη (AUSV) τύπου ULAQ, ενώ οι Αμερικανοί, σε εκθέσεις τους για την κατάληψη της συριακής πόλης Al Bab (2017), επισημαίνουν την υιοθέτηση ακόμη και του δόγματος της πολυ-χωρικής μάχης. Η συνδυασμένη χρήση των παραπάνω συστημάτων είναι πιθανόν να επιτρέψει την διάσπαση του ελληνικού δικτύου A2/AD.

Η επιχειρησιακή σχεδίαση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, περιλαμβάνει τόσο επιθετικά όσο και αμυντικά σχέδια. Οι επιθετικές επιχειρήσεις επιδιώκουν κυρίως να υπονομεύσουν την αίσθηση ασφάλειας του αντιπάλου. Το σημερινό ταχέως εξελισσόμενο επιχειρησιακό περιβάλλον παρουσιάζει τρεις αναμφισβήτητες πραγματικότητες για τις μελλοντικές συγκρούσεις:
-Οι στρατιωτικές δυνάμεις μας θα επιχειρήσουν σε αμφισβητούμενους χώρους.
-Τα μη επανδρωμένα συστήματα θα είναι πανταχού παρόντα.
-Η αρχική επίθεση του εχθρού πιθανότατα θα προέρχεται από κάποια «γκρίζα ζώνη».

Αυτοί οι τρεις παράγοντες θα αναγκάσουν την Ελλάδα να εξελίξει τις δομές διοίκησης και ελέγχου κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι διοικητές να είναι προετοιμασμένοι να πολεμήσουν τους αντιπάλους με δυνατότητες A2/AD. Για να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις, οι ΕΕΔ απαιτούν ένα κοινό πλαίσιο ανάπτυξης ηγεσίας που θα επιτρέπει την αδιάλειπτη συνεργασία διοίκησης και ελέγχου κατά την διάρκεια μιας επιχείρησης άρνησης ή και απαγόρευσης ενός προκεχωρημένου αντιπάλου. Εκτιμάται ότι πλέον είναι αδήριτος η ανάγκη οι ΕΕΔ να προετοιμαστούν σε όλα τα επίπεδα για αποκεντρωμένες επιχειρήσεις που θα καθοδηγούνται από την πρόθεση του τακτικού διοικητή, μια έννοια γνωστή ως κατανομή στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Ομοίως, θα απαιτηθεί ένας προγραμματισμός για τους πεζοναύτες, ώστε να είναι διατηρούν υψηλή ετοιμότητα για να επιχειρήσουν μέσα σε ενεργά αμφισβητούμενους χώρους υπό την έννοια της εκστρατευτικής εκκίνησης βάσης. Οι κατευθυντήριες αρχές προς τις θαλάσσιες δυνάμεις, απαιτείται να τονίζουν επίσης τις περίπλοκες και ταχέως εξελισσόμενες θαλάσσιες προκλήσεις που θέτουν οι αντίπαλοι, ακόμη και με την εκμετάλλευση/εργαλειοποίηση των παρανόμων μεταναστών. Στην κατηγορία των επιθετικών αλλά και των αμυντικών επιχειρήσεων κατά την διάρκεια ενός πολέμου, θα γίνει ευρεία χρήση βαλλιστικών πυραύλων, κατευθυνόμενων βλημάτων, χρήση πυροβολικού για βομβαρδισμό και αεροπορικών επιδρομών με σκοπό να επιτύχει το έργο της A2/AD.

Η ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ A2/AD ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Οι επιχειρήσεις A2/AD στο Αιγαίο επισημαίνουν μια συγκεκριμένη εκδήλωση ενός μακροχρόνιου στρατηγικού προβλήματος και βοηθούν στην αποσαφήνιση ορισμένων επιπτώσεων.

Πρώτον, η πιθανή επιτυχία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων στην αύξηση του αντιληπτού τιμήματος για μια τουρκική επιθετική επιχείρηση θα μετριάσει την προδιάθεση των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων για ελιγμούς στόλου με αποτέλεσμα να επιδιώκουν κρίσεις σημείων, όπως στα Ίμια. Από την πλευρά μας, αντί να κλιμακώσουμε, θα πρέπει να βασιστούμε σε αεροπορικές επιδρομές, στην αντιμετώπιση των βαλλιστικών πυραύλων και των κατευθυνόμενων βλημάτων, και στην αυξημένη ασφάλεια των συνόρων. Οι αμυντικές στάσεις που εκτιμάται ότι θα υιοθετήσουν και οι δύο πλευρές αυξάνουν τον έλεγχο μιας κλιμάκωσης και επιτρέπουν ένα διάλογο για να επιστρέψει η ηρεμία.

Δεύτερον, για τους παραδοσιακούς στρατούς σε ασύμμετρες συγκρούσεις, οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ένας πολλαπλασιαστής ισχύος που προσδίδει επιθετικά πλεονεκτήματα. Η τεχνολογική καινοτομία διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση των δυνατοτήτων των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων σε A2/AD για την αντιμετώπιση των επιθετικών τακτικών της Τουρκίας, πετυχαίνοντας να ξεπεράσουν τα πλεονεκτήματα ενός εχθρού.

Τέλος, η αποτελεσματικότητα των περιφερειακών συμπλοκών άρνησης θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την στεγανότητα και την ανθεκτικότητα των δικτύων μάχης, με τη μορφή υποστηρικτικής υποδομής (συστήματα ραντάρ και έγκαιρης προειδοποίησης, υποβρύχιες συστοιχίες σόναρ, καλωδιώσεις οπτικών ινών κ.λπ.). Από την φύση τους, πολλές από αυτές τις υποδομές επικοινωνίας και ανίχνευσης είναι διπλής χρήσης. Με το πρόσχημα της περιφερειακής ανάπτυξης ικανοτήτων μπορούμε να αναπτύξουμε τις υποδομές πληροφοριών και υποστήριξης που απαιτούνται για την χρήση συστημάτων κατά της πρόσβασης σε περιόδους συγκρούσεων.

ΟΙ Ε.Ε.Δ. ΑΠΑΙΤΕΙΤΑΙ ΝΑ ΒΡΟΥΝ ΤΙΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ

Μέσω της ενσωμάτωσης προηγμένων τεχνολογιών, οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΕΔ) μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τις επιθετικές δυνατότητες της Τουρκίας. Η Ελλάδα ανέπτυξε με επιτυχία την τεχνολογία παράκτιας άμυνας με ένα δίκτυο συνεχούς παρακολούθησης σε όλο το Αιγαίο, που της επιτρέπει να αποκαλύπτει έγκαιρα και όποτε απαιτηθεί να καταστρέφει την δυνητική επίθεση του εχθρού στα ελληνικά νησιά.

Επιπλέον, συνεχίζει να ενισχύει και να επεκτείνει το σύστημα «διαστρωματωμένης» αντιαεροπορικής άμυνας, το οποίο μπορεί να καταφέρει πλήρη κάλυψη στο Αιγαίο. Αν η Ελλάδα αξιοποιήσει καταλλήλως το υπό ένταξη βλήμα Spike-NLOS (π.χ. προσαρμογή σε ταχύπλοα σκάφη ακόμη και του Λιμενικού Σώματος) και τις αντιπλοϊκές εκδόσεις του πυραύλου MGM-140 Atacm’s, η κατάσταση για την Τουρκία θα καταστεί εξαιρετικά δυσχερής. Τελευταία έχει επίσης αναπτύξει βελτιωμένα αντίμετρα έναντι των μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων που θα αποστείλουν οι αντίπαλοι.

Ωστόσο, παρόλο που διατίθενται συστήματα προσβολής ακριβείας και υπάρχει κυριαρχία ελιγμών στα ελληνικά νησιά, οι δυνατότητες διείσδυσης στην εχθρική περιοχή έχουν περιορισμένες ικανότητες στο να εξουδετερώσουν τις αμυντικές υποδομές του αντιπάλου χωρίς μεγάλες απώλειες ζωής και από τις δύο πλευρές. Λαμβάνοντας υπόψη τις υπάρχουσες πολιτικές πραγματικότητες, τόσο μια μεγάλης κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση που δεν έχει εφαρμόσιμη στρατηγική εξόδου, είτε εναλλακτικά, μια περιορισμένη στρατιωτική εισβολή στα βόρεια σύνορα με υψηλό αριθμό θυμάτων, είναι απαράδεκτη για το ελληνικό κοινό. Συνεπώς θα πρέπει να οδηγηθούμε σε μια πιο τεχνοκρατική αντίληψη για τον νέο τεχνολογικό εξοπλισμό και την φύση των επιχειρήσεων τις οποίες οι Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις θα κληθούν να διεκπεραιώσουν, υπό την έννοια ότι θα πρέπει να δοθεί έμφαση στα μη επανδρωμένα συστήματα.

Πηγές:
-Fravel, Mastro, Saunders: Is China a superpower? China Power. August 2017.
-Gormley, D., Erickson, A., Yuan J: JFQ 75, A Potent Vector: Assessing -Chinese Cruise Missile Developments, National Defense University.
-Gray Colin: The Leverage of Sea Power, The Strategic Advantage of Navies in War, New York, Free Press, 1992.
-Guillaume Lasconjarias, Tomáš A.Nagy: NATO Adaptation and A2/AD, Beyond the Military Implications, GLOBSEC, 21/12/2017, link: https://www.globsec.org/publications/nato-adaptation-a2ad-beyond-militar...
-Krepinevich, Andrew, Barry Watts, Robert Work: Meeting the Anti-Access and Area-Denial Challenge, Center for Strategic and Budgetary Assessments.
-Mahan A.T. [Capt., USN]: Naval Strategy, Compared and Contrasted with the Principles and Practice of Military Operations on Land (Boston: Little, Brown, 1911).
-Payumo Μ: How the Philippine Army can find its place in the South China Sea, The Diplomat, 2020.
-Wayne Hughes: Fleet Tactics, Theory and Practice (Annapolis, Md Naval Institute Press, 1986).
-World Atlas: Countries by Number of Military Satellites.
-Γρίβας Κωνσταντίνος: Η Στρατιωτική Άνοδος της Κίνας. Η Γεωπολιτική του Πολέμου στη Μέση Ανατολή, Λιβάνη, 2013.
-Παούνης Ν: Ο Δικτυοκεντρικός Πόλεμος (NCW), Πλατφόρμες και Διεθνής Εμπειρία, ΕΛΙΑΜΕΠ, working paper 95/2018.
-Παούνης Ν, Σαηνίδης Α: Επίδειξη Κινεζικής Ισχύος, Foreign Affairs (2020).
-Τσαϊλάς Δ: Η Τουρκία αντιμετωπίζεται μόνο με αντιστροφή του στρατηγικού εξαναγκασμού, Εφημερίδα Μακεδονία, 10/5/2020.
-Τσαϊλάς Δ: Το μέλλον του πολέμου, ευκαιρίες, περιορισμοί και προκλήσεις, Geopolitics and Daily News, 21/3/21, https://geopolitics.iisca.eu/?p=26671

Νικόλαος Παούνης και Δημήτριος Τσαϊλάς*
*Ο ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΟΥΝΗΣ είναι Διεθνολόγος Msc και διδάσκων στο ΕΚΠΑ. 
Ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΤΣΑΪΛΑΣ είναι υποναύαρχος ε.α.

https://www.foreignaffairs.gr/articles/73215/nikolaos-paoynis-kai-dimitrios-tsailas/antiprosbasi-kai-arnisi-perioxis-sto-aigaio-pelagos?page=show

20/04/2021
 
 
 Bayraktar-TB2-MAM-L 
 

     ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΣΕ  ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ     

 
 Αυτός ο στόλος δεν περιλαμβάνει τα σχεδόν 1.500 μη οπλισμένα drones που χρησιμοποιούνται από τις τουρκικές δυνάμεις ασφαλείας, τα 200 “mini-drones” ή τα 500 KARGU-2 “καμικάζι” drones που χειρίζεται ο στρατός.