Μια (καθόλου εορταστική) ιστορική αναδρομή στην Εργατική Πρωτομαγιά.
Μια (καθόλου εορταστική) ιστορική αναδρομή
στην Εργατική Πρωτομαγιά.
Η Πρωτομαγιά καθιερώθηκε ως γιορτή των εργατών το 1889, έναν αιώνα μετά τη Γαλλική Επανάσταση, δεκαοκτώ χρόνια μετά την Κομμούνα του Παρισιού (1871) και ενώ ζούσε ακόμη ο Φρειδερίκος Ένγκελς. Αυτό, στις ΗΠΑ και στη μνήμη των εργατών του Σικάγου που έχασαν τη ζωή τους κατά τις συγκρούσεις με την αστυνομία, την 1η Μαΐου του 1886.
Οι ΗΠΑ ήταν ήδη τότε η πιο προηγμένη καπιταλιστική χώρα, με ανεπτυγμένη βιομηχανία, εκατομμύρια εργατών, οργανωμένο συνδικαλισμό, με νεαρή και επιθετική επιχειρηματική τάξη και με ατελώς οργανωμένο, σε σχέση με την Ευρώπη, αστικό καπιταλιστικό κράτος. Για όλους αυτούς τους λόγους, ο Μαρξ, ο οποίος συνεργαζόταν με μεγάλες εφημερίδες της Νέας Υόρκης, ανέμενε ότι οι ΗΠΑ θα ήταν η χώρα, όπου κατά προτεραιότητα θα εκραγόταν η προλεταριακή επανάσταση, ως αποτέλεσμα της αναπότρεπτης σύγκρουσης μεταξύ εργατών και καπιταλιστών.
Οι Μαρξ και Ένγκελς με τον όρο "επιστημονικός σοσιαλισμός" που εισήγαγαν, προσπάθησαν να προσδιορίσουν περισσότερο το περιεχόμενο της κοινωνίας, που ως "επιστημονικό", αλλά ταυτόχρονα και επαναστατικό αποτέλεσμα, θα διαδεχόταν την καπιταλιστική κοινωνία. Ο γνωστός μας κρατικός ή κρατικοποιημένος σοσιαλισμός θα καθιερωνόταν αργότερα, από τον Βλαδίμηρο Λένιν.
Κύριο αίτημα των απεργών της εποχής ήταν η καθιέρωση του οκταώρου. Και ήταν, υπό την πίεση αυτού του αιτήματος που οι καπιταλιστές, μέσα από την επιστημονική έρευνα και την τεχνολογία θα αναζητούσουν τρόπους οργάνωσης της παραγωγής, οι οποίοι θα τους επέτρεπαν να εξοικονομήσουν εργασία, αυξάνοντας τα κέρδη τους. Κάτι, που σε αρχική φάση, θα έκανε χειρότερα τα πράγματα, για τους εργάτες, με την εργασία να περισσεύει και να μεταβάλλεται η ίδια σε διεκδίκηση. Αιτία γι’ αυτό, βεβαίως, ήταν η αυξανόμενη κυριαρχία των μηχανών. Με τις οποίες και θα έλθουν σε αντιπαράθεση οι εργάτες, ακομα και καταστρέφοντας τα "διαβολικά σίδερα", όπως τα αποκαλούσαν.
Τότε εμφανίζεται, για πρώτη φορά, το φαινόμενο της, ούτω καλούμενης, τεχνολογικής ανεργίας, η οποία, ωστόσο, παρατηρείται σε επίπεδο μονάδων, παρά στο σύνολο. Για να αποδειχτεί και πάλι ότι η λογική της μονάδας διαφέρει από τη λογική του συνόλου των μονάδων. Τελικά, σε επίπεδο συνόλου, η νέα μορφή παραγωγής θα ισορροπήσει σε περισσότερη, αλλά διαφορετικής φύσεως εργασία.
Ό,τι απέμεινε από την κυριαρχία των μηχανών, πάντως, είναι μια μεγάλη, κυλιόμενη διάψευση, αναφορικά με την απελευθέρωση ελεύθερου χρόνου, αφού "το ποσό της πραγματικής ανάπαυσης που μια εργατική κοινωνία απολαμβάνει, τείνει να είναι αντιστρόφως ανάλογο με το ποσό της εργασίας που εξοικονομήθηκε από την χρησιμοποίηση των μηχανών".
Συν τω χρόνω, θα εμφιλοχωρήσει και η νόθευση τη εργατικής τάξης, καθώς στους χειρώνακτες θα προστεθούν, ως εργαζόμενοι που ζουν μόνο από τον μισθό τους, και οι μισθωτοί. Ένα σύνολο, όμως, πολύ διαφοροποιημένο στο εσωτερικό του, κατά το εισόδημα, την κατανάλωση, τις δεξιότητες, τη μόρφωση, την κοινωνική θέση, και το σπουδαιότερο κατά τα αιτήματα.
Παρά τις ουσιώδεις αυτές διαφορές, μισθωτοί και εργάτες θα αποτελέσουν στην πορεία ενιαίο σύνολο το όποιο συνεχώς διευρύνεται, συνιστώντας βασικό παράγοντα μεταμόρφωσης του χαρακτήρα της εργασίας.
Μια ακομα σημαντική μεταμόρφωση της εργασίας θα επέλθει από την αλματώδη ανάπτυξη του Εμπορίου και των Υπηρεσιών. Δυο κλάδοι, όπου ιδέες, καινοτομίες και δράσεις θα δώσουν εντυπωσιακές αναπτυξιακές διαστάσεις και εκρηκτική αποτελεσματικότητα. Ειδικότερα, σε πεδία όπως η πληροφορική, το μάρκετινγκ, τα χρηματοοικονομικά, η υγεία, η εκπαίδευση, το μάνατζμεντ, οι λειτουργικές μέθοδοι, οι κοινωνικές υπηρεσίες, κοκ. Ήδη στις μέρες μας θα καταγράφει δραματική συρρίκνωση της Βιομηχανίας, με τα βιομηχανικά προϊόντα να αποτελούν μόλις το ένα πέμπτο της οικονομικής δραστηριότητας στις ανεπτυγμένες χώρες.
Σε πολιτικό επίπεδο τώρα, οι εξελίξεις αυτές, από τις αρχές του περασμένου αιώνα θα ευνοήσουν τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, τα οποία, απομακρυνόμενα από τη μαρξιστική διδασκαλία, προσπάθησαν να εκφράσουν πολιτικά αυτό το ευρύτατο, νέο κοινωνικό σύνολο. Προς τούτο, θα απαρνηθούν την ακραία αντίθεση και την επαναστατική ρήξη με το Κεφάλαιο, αποδεχόμενα ως σταθερό πεδίο πολιτικής δράσης την "αστική δημοκρατία" και έναν άλλο τρόπο διαχείρισης του καπιταλισμού και της ανάπτυξής του.
Δυστυχώς, νέοι καιροί, νέες απειλές: Ήδη, ένα νέου τύπου προλεταριάτο, όχι παροπλισμένων χειρωνάκτων, αλλά καταρτισμένων, εξειδικευμένων και μορφωμένων ώριμων εργαζομένων ογκούνται ανεξέλεγκτο. Η εργασία πλήττεται από την υπερανάπτυξη, τις μεγάλες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, τις μεταφορές εργοστασίων, τους μείζονες κοινωνικούς μετασχηματισμούς.
Η διαρκής επανάσταση στην πληροφορική και την υπόλοιπη υψηλή τεχνολογία αλλάζει ή εξαφανίζει επαγγέλματα και βιομηχανίες, πόλεις μαραζώνουν ή ανθούν, νέες χώρες περνούν στο προσκήνιο, εκμεταλλευόμενες τη μεταφορά τεχνολογίας και εργατικών χεριών. Νέοι παραγωγικοί και διοικητικοί σχεδιασμοί μεταφέρουν χιλιάδες θέσεις εργασίας μακριά από τις ανεπτυγμένες χώρες, περιθωριοποιώντας τους ανθρώπους που παρήγαγαν και κατανάλωναν αυτές τις τεχνολογίες.
Ήδη πάνω από 200 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε χώρα διαφορετική από αυτήν που γεννήθηκαν. Σε 30 χρόνια θα φτάσουν το ένα δισεκατομμύριο. Το τεράστιο κύμα της μεταναστεύουσας ανεργίας ίσως είναι η νέα και απελπισμένη επαναστατική μάζα που "δεν έχει τίποτα να χάσει παρά μόνο τις αλυσίδες της".
Αυτή η βίαιη απορρύθμιση υποβάθμισε την εργασία σε κάτι άλλο από μοχλό ζωής και δημιουργίας που την είχαμε συνηθίσει. Είτε πρόκειται για τους εργαζόμενους "νέου τύπου", την περίφημη γενιά των 700 ευρώ, που ήδη έγινε γενιά των 400 ευρώ, είτε πρόκειται για ώριμους εργαζόμενους σε περιοχές που εθεωρούντο στοιχειωδώς ασφαλείς, η εργασία από παράγοντας ευεξίας έχει μετατραπεί σε νοσογόνο ειρκτή που κουράζει, εξαντλεί, σκοτώνει.
Υπάρχει και το ακόμα χειρότερο: Γιατί να δουλεύει κανείς; Εργαζόμενοι και άνεργοι δεν απέχουν και πολύ. Και οι δυο συνθλίβονται μεταξύ ανεργίας και εργασίας, όπου κυριαρχούν, το ίδιο, η απογοήτευση, η αβεβαιότητα, ο φόβος.
Με όλα τα παραπάνω να συνιστούν μια ζοφερή πραγματικότητα, είναι δύσκολο να προσδιορίσει κανείς, ποιος από τους δύο "υπερτερεί" στην κλίμακα της τρέχουσας εργασιακής τραγικότητας: Ο άνεργος ή ο εργαζόμενος;
Με την πατροπαράδοτη ευχή να παίρνει άλλες διαστάσεις φέτος, αγαπητοί αναγνώστες, ας ευχηθούμε ο ένας στον άλλον, από καρδιάς: "Καλή Ανάσταση".
*Αναφορές: Οι ιστορικές πληροφορίες για την Εργατική Πρωτομαγιά αντλήθηκαν από κείμενο του Αντ. Καρκαγιάννη, "Εργατική Πρωτομαγιά και οι μεταμορφώσεις της Εργασίας" (Καθημερινή 04.05.2008).
Γιώργος Ι. Κωστούλας,
τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα.
E-mail: gcostoulas@gmail.com
https://www.capital.gr/me-apopsi/3542911/mia-katholou-eortastiki-istoriki-anadromi-stin-ergatiki-protomagia
2/5/2021