Η 4η βιομηχανική επανάσταση και τα μεγάλα κοινωνικά της διλήμματα.

Η 4η βιομηχανική επανάσταση

 και τα μεγάλα κοινωνικά της διλήμματα.

Άκρως ενδιαφέροντα ήταν τα πορίσματα που παρουσίασε έρευνα του Παρατηρητηρίου Ψηφιακού Μετασχηματισμού του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων, σε συνεργασία με τον συμβουλευτικό κολοσσό Deloitte. Παρουσιάστηκαν στην Καθημερινή στις 28 Μαΐου 2021, αλλά μάλλον πέρασαν στα ψιλά των εφημερίδων (και του διαδικτύου).

Σύμφωνα με αυτά, περισσότερες από 85 εκ. θέσεις εργασίας θα μετεξελιχθούν ως το 2025, εξαιτίας του νέου καταμερισμού καθηκόντων μεταξύ ανθρώπων, μηχανών και του λογισμικού τεχνητής νοημοσύνης. Επιπρόσθετα, 97 εκ. θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν τα επόμενα χρόνια, θα έχουν νέα χαρακτηριστικά σε σχέση με αυτά που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα.

Η επίδραση των μηχανών και της τεχνητής νοημοσύνης

Η επίδραση που θα έχει η εξάπλωση των ρομποτικών εφαρμογών στην αγορά εργασίας ενδέχεται να εξαλείψει το 14% των σημερινών θέσεων εργασίας σε παγκόσμια κλίμακα, ενώ ένα 32% ακόμα θα τροποποιήσουν θεμελιωδώς το αντικείμενό τους. Η έκθεση, επίσης, εκτιμά ότι το 85% των θέσεων εργασίας του 2030 δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί. Ο μετασχηματισμός αυτός, όμως, δεν θα επηρεάσει μόνον τους εργαζόμενους, αλλά και τις επιχειρήσεις: Έτσι, η έρευνα αναφέρει ότι μέσα σε διάστημα 15 χρόνων, το 75% των 500 πιο πετυχημένων επιχειρήσεων της λίστας «Standard & Poor’s 500», θα έχει εκτοπιστεί από εταιρείες με νέο αντικείμενο καθώς και διαφορετικά οργανωτικά πρότυπα.

Αυτό που καθίσταται κάτι παραπάνω από σαφές με την εν λόγω έρευνα, είναι ότι ο ριζικός τεχνολογικός μετασχηματισμός της οικονομίας –κατ’ επέκτασιν της αγοράς εργασίας– είναι μια διαδικασία αναπόφευκτη που ήδη έχει αρχίζει και επιταχύνεται. Ως προς την ταχύτητα των αλλαγών, καταλυτικό ρόλο έπαιξε η πανδημία, και κυρίως οι οικονομικές της επιπτώσεις:  Διακοπή των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων, προβλήματα τροφοδοσίας στις αποβιομηχανοποιημένες χώρες, αναγκαιότητα για άμεση προσαρμογή του εργασιακού μοντέλου στις περιοριστικές συνθήκες της καραντίνας.

Ο πολιτικός και κοινωνικός χαρακτήρας των μετασχηματισμών

Εκείνο που δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμα, είναι ο πολιτικός και κοινωνικός χαρακτήρας των μετασχηματισμών αυτών. Οι μέχρι τα τώρα ενδείξεις μαρτυρούν πως ούτε το ‘εφιαλτικό’ ούτε το ‘υπεραισιόδοξο’ σενάριο πρόκειται να ευοδωθεί.

Το πρώτο προμήνυε μια σαρωτική υποβάθμιση της ανθρώπινης εργασίας με την νέα τεχνολογική επανάσταση, και την δραματική αύξηση του εργασιακά περιττού και πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού που θα αφορά κυρίως εργαζόμενους χαμηλής και μέσης ειδίκευσης.

Το δεύτερο, προέβλεπε ότι η μαζική υποκατάσταση της ανθρώπινης από την ρομποτική εργασία, θα προκαλέσει εκτόξευση στην παραγωγικότητα της εργασίας, άνοδο του παραγόμενου πλούτου, και άρα νέες ευκαιρίες αναδιανομής, περιορισμό του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας, και εν τέλει… απελευθέρωση της ανθρωπότητας από τα δεσμά της… αναγκαιότητας (sic!).

Κρίνοντας από το τι ήδη έχει συμβεί στην αγορά εργασίας, μπορούμε να πούμε ότι αυτό που συμβαίνει μέχρι στιγμής είναι αλλαγές στον χαρακτήρα των επαγγελμάτων, καθώς και του αντικειμένου τους, παρά μια τάση απαξίωσης, ή μαζικής υποκατάστασης της εργασίας.

Δεν είναι μόνο τα νέα τεχνολογικά επαγγέλματα που ξεπροβάλλουν, και αφορούν στην ανάλυση δεδομένων, την εξέλιξη ή τη χρήση των λογισμικών, της ρομποτικής και της εκπαίδευσης των μηχανών. Είναι επίσης: μια τάση προς ενίσχυση της εκπαίδευσης, καθώς πλέον η διά βίου μάθηση καθίσταται απαραίτητη στο δοσμένο τεχνολογικό επίπεδο· η αναβάθμιση των υπηρεσιών υγείας –που προκύπτει σαν αποτέλεσμα της ίδιας της πανδημίας, ή της παράτασης του προσδόκιμου χρόνου ζωής· τέλος, η ανάδυση ενός νέου τύπου ‘μάστορα’, με μεγαλύτερη μόρφωση και γκάμα δεξιοτήτων, που υποκαθιστά τον παλαιό ανειδίκευτο ή μέσης ειδίκευσης εργάτη και καλείται τώρα αυτός να αναλάβει την καθοδήγηση των ρομποτικών μηχανημάτων ή την χρήση του εξειδικευμένου λογισμικού.

Ο δε μετασχηματισμός του εργασιακού μοντέλου, καθιστά με έναν παράδοξο τρόπο αναχρονιστική την… παγκοσμιοποίηση. Επαναστατικοποιώντας την παραγωγική διαδικασία, ρομποτική και τεχνητή νοημοσύνη, καθιστούν ανώφελο το κυνήγι του ελάχιστου εργασιακού κόστους, και την μεταφορά της παραγωγής σε «οικονομίες-φασόν». Αλλάζει, επίσης, το εργασιακό μοντέλο στις ανεπτυγμένες χώρες, με συνέπεια να μην έχουν αυτές τόσο ανάγκη την εισαγωγή ξένων εργατών ώστε να στελεχώσουν τις κατώτερες βαθμίδες της αγοράς εργασίας. Φαινόμενα, δηλαδή, όπως η αποβιομηχανοποίηση ή η μετανάστευση επηρεάζονται δραστικά από τις εν εξελίξει τεχνολογικές αλλαγές.

Αναβάθμιση της ανθρώπινης εργασίας ή υποβάθμιση των ανθρώπων;  

Με την μαζικότερη είσοδο, λοιπόν, των ρομπότ και του λογισμικού στην παραγωγική διαδικασία, η ανθρώπινη εργασία φαίνεται να αναβαθμίζεται ποιοτικώς, να έχει περισσότερες απαιτήσεις σε ό,τι αφορά στις κάθε λογής δεξιότητες, και το μορφωτικό επίπεδο. ΄

Και εδώ ακριβώς εντοπίζεται ο μεγαλύτερος κίνδυνος επέκτασης των μελλοντικών κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Γιατί ο μετασχηματισμός αυτός είτε θα σημάνει την απαξίωση των εργαζομένων μέσης και χαμηλής ειδίκευσης, με συνεπακόλουθη την απώλεια πρόσβασης των οικογενειών τους στην τόσο πολύτιμη για την κοινωνική κινητικότητα εκπαιδευτική διαδικασία –κάτι που θα προκαλέσει μεγάλα ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού.

Είτε θα σημάνει την περαιτέρω αναβάθμιση και εκδημοκρατισμό της ίδιας της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και μάλιστα όχι μόνον στη χρηστική διάσταση της μεταβίβασης δεξιότητων, αλλά στον σκληρό πυρήνα της Παιδείας, και της καλλιέργειας, προκειμένου να υπάρξει περιορισμός του χάσματος μεταξύ χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας. Πράγμα που θα αποτρέψει τον μαζικό αποκλεισμό, θα λειτουργήσει προς ενίσχυση των μεσαίων στρωμάτων, αλλά και της ενδυνάμωσης των εργαζομένων, μιας και ο ρόλος τους πλέον θα είναι λιγότερο εκτελεστικός και περισσότερο δημιουργικός και καθοδηγητικός.

Ελάχιστο παγκόσμιο εισόδημα ή εκπαιδευτική αναγέννηση;

Ως προς αυτό το δίλημμα βρίσκεται στα σπάργανα ήδη μια πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τις δέουσες πολιτικές. Μια τάση του νεοφιλελευθερισμού, υπερπλειοδοτεί στην προοπτική ύπαρξης ενός παγκόσμιου ελάχιστου εισοδήματος, σαν απάντηση στον μαζικό αποκλεισμό των εργαζόμενων μεσαίας/κατώτερης εξειδίκευσης από το νέο εργασιακό μοντέλο.

Ενώ, όμως, η πρόταση αυτή προωθείται υπό την αιγίδα της κοινωνικής ευαισθησίας, συναντάει έντονη αμφισβήτηση: Η εξάρτηση εκτεταμένων πληθυσμών από την πρόνοια, αντιτάσσουν οι επικριτές, θα οδηγήσει στην εκτεταμένη «πληβειοποίηση» των κατώτερων και χαμηλών μεσαίων στρωμάτων. Οικονομικά περιττοί και μορφωτικά καθηλωμένοι, οι πληθυσμοί αυτοί θα βυθιστούν στο «tittyntainment», την καταναλωτική σκουπιδοκουλτούρα που ήδη καλπάζει στις κατώτερες κλίμακες της κοινωνικής πυραμίδας.

Η απάντηση που δίνεται από αυτές τις φωνές εστιάζει περισσότερο στην εκπαίδευση, και στην δυνατότητα γενικής αναβάθμισης του μορφωτικού επιπέδου και των δεξιοτήτων όλου του πληθυσμού. Φαινόμενα μαζικού αποκλεισμού από τις βαθμίδες της, επομένως, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα στις ΗΠΑ όπου η ανισότητα πρόσβασης στο εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί την κυριότερη αιτία όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, οφείλουν άμεσα να αντιμετωπιστούν.

Εν κατακλείδι, φαίνεται πως η πανδημία μας εισήγαγε με μια βίαιη επιτάχυνση στον 21ο αιώνα. Και από τους μετασχηματισμούς που βρίσκονται εν εξελίξει αρχίζουν και διαμορφώνονται τα στοιχεία της νέας πολιτικής και κοινωνικής αντιπαράθεσης –‘ταξική πάλη’ την λέγανε παλιά– που θα αναδυθεί κατά τα επόμενα χρόνια…

Του «Δεκεμβριστή»

  ardin-rixi.gr

31/5/21
 

          ΣXETIKA KEIMENA      
 
 

Ο ΟΟΣΑ προετοιμάζεται για το μέλλον
και τα πιο απίθανα σενάρια φαντάζουν πιθανά.

«Φανταστείτε ένα εννιάχρονο κοριτσάκι, που ετοιμάζεται να διασχίσει τον δρόμο. Στέκεται προσεκτικά στο πεζοδρόμιο, κοιτάζει δεξιά και αριστερά και αφού ελέγξει ότι ο δρόμος είναι ασφαλής, ετοιμάζεται να τον διασχίσει. Κι εκείνη ακριβώς την στιγμή, καθώς κάνει το πρώτο βήμα, πετάγεται από το πουθενά ένα… υποβρύχιο και χτυπάει το κοριτσάκι. Αυτή είναι η νέα πραγματικότητα που βιώνει ο κόσμος. Οι προκλήσεις μπροστά δεν είναι απλά πολλές, είναι και απρόσμενες και απαιτούνται διαφορετικές προσεγγίσεις για να τις κατανοήσουμε»: Μεταφέροντας το γλαφυρό παράδειγμα του υποβρυχίου, ο δρ Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, αναπληρωτής πρόεδρος της Ομάδας Στρατηγικών Προβλέψεων και Προοπτικής Διερεύνησης της ελληνικής κυβέρνησης, περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τις σημαντικές προκλήσεις, που αντιμετωπίζουν ακόμα και μεγάλοι οργανισμοί, όπως ο ΟΟΣΑ, στην προσπάθειά τους να προετοιμαστούν για ένα μέλλον με πιθανά απροσδόκητα γεγονότα μεγάλου αντίκτυπου.

Η αναφορά του στον ΟΟΣΑ δεν είναι τυχαία. Το παράδειγμα του υποβρυχίου αναφέρθηκε ακριβώς σε πρόσφατη εκδήλωση της Μονάδας Στρατηγικής Προοπτικής Διερεύνησης του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), με την ευκαιρία των 60 του χρόνων, σε μια από τις τελευταίες παρουσίες του Άνχελ Γκουρία ως προέδρου του.

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης, η Μονάδα παρουσίασε έκθεσή της, στην οποία περιγράφονται τρία σενάρια για το πιθανό μέλλον της ανθρωπότητας το 2035 και αναζήτησε τις ενδεχόμενες επιπτώσεις τους στο μέλλον του Οργανισμού. «Αν ένας οργανισμός 60 ετών όπως ο ΟΟΣΑ ενδιαφέρεται για τη ανθεκτικότητά του, ποιος έχει την πολυτέλεια να αγνοήσει τις προκλήσεις του μέλλοντος, που ήδη βρίσκονται μπροστά μας;» διερωτάται ο δρ Χριστοφιλόπουλος, ο οποίος συντόνισε τη συζήτηση πάνω στο ένα από τα τρία σενάρια, εκπροσωπώντας την ελληνική Μονάδα Προοπτικής Διερεύνησης στην προεδρία της κυβέρνησης.

ΟΟΣΑ: Κάθε κράτος πρέπει να προετοιμαστεί για το απροσδόκητο

«Στην πραγματικότητα», προσθέτει, «κάθε οργανισμός και κράτος πρέπει να προετοιμαστεί για το απροσδόκητο, καθώς έρχονται αντιμέτωπα με την ταχεία αλλαγή και την αβεβαιότητα. Δυστυχώς, τα κράτη που το κάνουν δεν είναι πολλά. Παρότι όλες οι κοινοτικές χώρες έχουν πλέον έναν εκπρόσωπο που ασχολείται με το foresight, μόνο ένας πολύ μικρός πυρήνας κρατών στην ΕΕ -αρχής γενομένης από τη Φινλανδία, τη Γερμανία και την Ισπανία- έχει δομημένη ομάδα προοπτικής διερεύνησης (foresight) σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης. Στο γκρουπ αυτών των χωρών προστέθηκε πρόσφατα και η Ελλάδα. Ακόμα και σε επίπεδο εταιρειών, που θα έπρεπε να είναι πιο ανήσυχες και ευέλικτες, το foresight δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένο».

Κατά τον δρα Χριστοφιλόπουλο, απαραίτητος είναι και ο συντονισμός των κρατών για την από κοινού αντιμετώπιση των προκλήσεων του μέλλοντος. Κι αυτό διότι, σε μια περίοδο που η τεχνολογία κάνει συνεχή άλματα σε πεδία όπως η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ή η Τεχνητή Νοημοσύνη και η συνθετική βιολογία, η ανθρωπότητα δεν αποκλείεται να βρεθεί μπροστά σε δυσάρεστες εκπλήξεις, οικονομικές, κοινωνικές και ηθικές, αν δεν υπάρξει συντονισμός μεταξύ των κρατών. Η χάραξη σεναρίων μπορεί ακριβώς να βοηθήσει στην καλύτερη προετοιμασία και τον απαραίτητο συντονισμό.

Τα τρία σενάρια του ΟΟΣΑ

«Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον. Η αξία των σεναρίων έγκειται στο ότι βοηθούν να υπάρξει παραγωγικός προβληματισμός για τις πιθανές εκδοχές του μέλλοντος μέσα σε μια κυβέρνηση ή έναν οργανισμό ή μια επιχείρηση» εξηγεί ο δρ Χριστοφιλόπουλος και προσθέτει πως στα τρία σενάρια του ΟΟΣΑ περιλαμβάνονται αναδυόμενες αλλαγές και τάσεις, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον κόσμο με απρόβλεπτους τρόπους τα επόμενα 15 χρόνια.

-Το πρώτο σενάριο (Multitrack World, Κόσμος πολλών Τροχιών) για το 2035 περιγράφει έναν πιθανό κόσμο, όπου η ανθρωπότητα έχει διαμορφωθεί σε πολλούς ξεχωριστούς, και σε μεγάλο βαθμό παράλληλους σχηματισμούς/ομάδες (clusters), καθένας εκ των οποίων λειτουργεί μέσα στο δικό του ψηφιακό οικοσύστημα, με τις δικές του υποδομές. Γιατί συνέβη αυτό; Η επιθυμία των κρατών -και των πληθυσμών τους- να διατηρήσουν την αυτονομία τους, να προστατευτούν από εξωτερικές παρεμβάσεις και να προωθήσουν τις τοπικές οικονομίες ήταν αυτή που οδήγησε στον σχηματισμό των διαφορετικών αυτών υποδομών μεταξύ των clusters. Υποδομών ολοένα και πιο ασύμβατων με εκείνες που διαθέτουν τα άλλα clusters είτε αυτές αφορούν hardware είτε λογισμικό είτε υπηρεσίες.

«Αυτό το σενάριο δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με το πώς ο ΟΟΣΑ θα μπορούσε να λειτουργήσει καλύτερα σαν γέφυρα μεταξύ ανταγωνιστικών οντοτήτων και πώς θα μπορούσε να προωθήσει καθολικές παγκόσμιες αρχές, σε ένα πλαίσιο δυνητικά αποκλινουσών αξιών και ορισμών της ευημερίας» επισημαίνει ο δρ Χριστοφιλόπουλος.

-Το δεύτερο σενάριο (Virtual Worlds, Εικονικοί Κόσμοι) ιχνηλατεί ένα πιθανό μέλλον, κατά το οποίο το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας -είτε αυτό αφορά εργασία είτε διασκέδαση- λαμβάνει χώρα σε εξαιρετικά εμβυθιστικούς (immersive) και συναρπαστικούς χώρους εικονικής πραγματικότητας, ενώ υπάρχει μεγάλη πίεση από τους πολίτες για τη δημιουργία τέτοιου είδους χώρων, που θα είναι παγκόσμια συνδεδεμένοι και διαλειτουργικοί. Τα κράτη ελέγχουν ποιο hardware και ποιες δημιουργικές ελευθερίες επιτρέπεται να αξιοποιούν οι πολίτες μέσα στο εικονικό αυτό σύμπαν, μέσω ρυθμιστικών μέτρων. Και η διπλωματία είναι πιο χρήσιμη και σύνθετη από ποτέ, καθώς οι σχέσεις μεταξύ κρατών, εταιρειών που ελέγχουν τις ψηφιακές πλατφόρμες και των χρηστών τους (καταναλωτών και δημιουργών) απαιτούν «λεπτό» χειρισμό. «Αυτό το σενάριο εγείρει ερωτήματα σχετικά με τα είδη διακυβέρνησης που μπορεί να απαιτηθούν για την αντιμετώπιση ζητημάτων πολιτικής στον εικονικό χώρο, καθώς και ποιες σχέσεις με μη κρατικούς φορείς μπορεί να χρειαστεί να αναπτύξει ο ΟΟΣΑ, προκειμένου να συμβάλει αποτελεσματικά στην παγκόσμια συνεργασία σε αυτή τη νέα κυρίαρχη διάσταση της ανθρώπινης ζωής» επισημαίνει.

-Στο τρίτο σενάριο (Vulnerable World, Ευάλωτος Κόσμος) η τεχνολογία έχει προοδεύσει ακόμα ταχύτερα από ό,τι αναμενόταν και η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει μια σειρά από κρίσιμες υπαρξιακές απειλές και ευκαιρίες που απαιτούν μια άνευ προηγουμένου επιπέδου, σχεδόν τέλεια παγκόσμια συνεργασία, προκειμένου να προστατευθούν τα ζωτικά κοινά συμφέροντα του πληθυσμού. Άλματα έχουν γίνει στους τομείς της μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά αυτό δεν εμποδίζει την περιβαλλοντική υποβάθμιση σε άλλα πεδία. Η τεχνητή νοημοσύνη, η συνθετική βιολογία και οι εξελίξεις στο Διάστημα δημιουργούν τεράστιες ευκαιρίες, αλλά έρχονται «πακέτο» με προκλήσεις που ενδέχεται να αποδειχθούν καταστροφικές για τον πολιτισμό. Η αυτοματοποιημένη παραγωγή έχει ανοίξει τον δρόμο για την παραγωγή αρκετών αγαθών, ώστε να καλύπτονται οι βασικές υλικές ανάγκες του πληθυσμού, αλλά ταυτόχρονα έχει οδηγήσει σε ακραίες ανισότητες και συγκεντρώσεις εξουσίας, που διαβρώνουν τα θεμέλια της δημοκρατίας. Στο σκηνικό αυτό, οι θεσμοί αντιμετωπίζουν θεμελιώδη ερωτήματα για το ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος τους στην προστασία της ανθρωπότητας από την πρωτόγνωρη δύναμή της να καταστρέψει την ίδια της την προοπτική. Αυτό το σενάριο εγείρει ερωτήματα σχετικά με το πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί αποτελεσματική διακυβέρνηση των παγκόσμιων κοινών προκλήσεων σε αυτούς τους βασικούς τομείς, καθώς και τη δυνητική συμβολή του ΟΟΣΑ.

«Τα σενάρια καταρτίστηκαν με γνώμονα το μέλλον του ΟΟΣΑ, ωστόσο περιγράφουν τρεις εξίσου πιθανές πραγματικότητες στο κοντινό μέλλον, και εγείρουν ερωτήματα για τον τρόπο που θα μπορούσε να προετοιμαστεί μια χώρα όπως η Ελλάδα», σημειώνει ο δρ Χριστοφιλόπουλος και προσκαλεί τους ενδιαφερόμενους να διαβάσουν τα τρία σενάρια (διαθέσιμα ΕΔΩ).

Πηγή: iefimerida.gr - https://www.iefimerida.gr/ellada/oosa-3-senaria-pos-tha-einai-o-kosmos-2035

1/6/2021

"