Άποψη: Φιλολογία χωρίς λόγο .

 

 Oπως δεν μπορείς να μελετήσεις τη ζωγραφική του Βαν Γκογκ ή του Πόλοκ κοιτώντας μαυρόασπρες φωτογραφίες, δεν μπορείς να μελετήσεις σε βάθος κείμενα αρχαίων συγγραφέων διαβάζοντάς τα από μετάφραση (φωτ. SHUTTERSTOCK).

Άποψη: Φιλολογία χωρίς λόγο .

Μέχρι περίπου το τέλος του 20ού αιώνα οι φοιτητές που αποφάσιζαν να σπουδάσουν Κλασική Φιλολογία στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου είχαν ήδη διδαχθεί στη μέση εκπαίδευση είτε αρχαία ελληνικά είτε λατινικά, είτε και τα δύο. Η σταδιακή κατάργηση τμημάτων διδασκαλίας των κλασικών γλωσσών σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες –π.χ. στη Γερμανία η δραματική μείωση των λεγόμενων Humanistische Gymnasien, στην Ελβετία ο περιορισμός της διδασκαλίας των Λατινικών στα δημόσια σχολεία– έχει ως αποτέλεσμα τα τμήματα Κλασικής Φιλολογίας να στρατολογούν προπτυχιακούς φοιτητές χωρίς σχετικές γνώσεις. Τις αποκτούν όμως σε εντατικά μαθήματα κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών και τις διευρύνουν κατά τις μεταπτυχιακές σπουδές.

Η απόφαση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Πρίνστον να δέχεται πλέον στο προπτυχιακό του πρόγραμμα φοιτητές χωρίς γνώσεις αυτών των κλασικών γλωσσών, με το επιχείρημα ότι έτσι θα βελτιωθεί η συμπερίληψη και η πολυμορφία του κοινωνικού και πολιτιστικού υπόβαθρου των φοιτητών, έχει κάποια λογική. Στις ΗΠΑ τα λατινικά και (σπανιότερα) τα αρχαία ελληνικά διδάσκονται στη μέση εκπαίδευση σχεδόν αποκλειστικά σε ιδιωτικά σχολεία με ακριβά δίδακτρα. Oμως η λογική σταματά όταν το τμήμα αποφασίζει, όπως αναφέρεται σε σχετικό άρθρο της εφημερίδας των αποφοίτων, απλώς να ενθαρρύνει την εκμάθηση μιας από αυτές τις γλώσσες αντί να κάνει υποχρεωτική την εκμάθηση και των δύο. Oπως δεν μπορείς να μελετήσεις τη ζωγραφική του Βαν Γκογκ ή του Τζάκσον Πόλοκ κοιτώντας μαυρόασπρες φωτογραφίες, δεν μπορείς να μελετήσεις σε βάθος κείμενα αρχαίων συγγραφέων διαβάζοντάς τα από μετάφραση. Η ανάγνωση από μετάφραση προσφέρει κάποια γνώση της πλοκής, των μηνυμάτων και των πολιτιστικών συμφραζομένων. Δεν επιτρέπει όμως την κατανόηση των διαφόρων μέσων που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς για να διεγείρουν το συναίσθημα και να κεντρίσουν τη σκέψη του αναγνώστη (π.χ. μέτρο, παρήχηση, επιλογή λεξιλογίου κ.λπ.). Δεν είναι φιλολογία. Οι Κινέζοι φοιτητές του Ινστιτούτου της Ιστορίας Αρχαίων Πολιτισμών στο Τσανγκτσούν της Μαντζουρίας, όπου διδάσκω ως επισκέπτης καθηγητής τα τελευταία χρόνια, έχουν εξαιρετικές γνώσεις και αρχαίων ελληνικών και λατινικών. Τις αποκτούν μετά την εγγραφή τους στο πανεπιστήμιο. Το θεωρούν αυτονόητη προϋπόθεση των σπουδών τους.

Σίγουρα υπάρχει έλλειμμα και στη συμπερίληψη και στην πολυμορφία στις κλασικές σπουδές στις ΗΠΑ. Τα τελευταία χρόνια η καταδίκη κοινωνικών θεσμών της αρχαιότητας, όπως η δουλεία, οι εθνικές διακρίσεις και τα περιορισμένα (όχι παντού και πάντοτε) δικαιώματα των γυναικών, έχουν επιβαρύνει τις κλασικές σπουδές. Τα προβλήματα δεν λύνονται με τη φιλοσοφία του «πονάει κεφάλι, κόβει κεφάλι», όπως συνέβη στην περίπτωση του Howard University, που δέχεται μόνο Αφροαμερικανούς φοιτητές και κατάργησε εντελώς το Τμήμα Κλασικών Σπουδών για να τιμωρήσει τη δουλοκτητική αρχαιότητα. Η σημασία των κλασικών σπουδών δεν συνίσταται στην εξύμνηση αξιών που προέκυψαν από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες· συνίσταται στην απήχηση των εμπειριών που περιγράφονται στα έργα της κλασικής αρχαιότητας. Δεν διαβάζουμε την Ιλιάδα για να υιοθετήσουμε τις πρακτικές και όλες τις αξίες της ομηρικής κοινωνίας, αλλά επειδή εκεί βρίσκουμε τη γενέθλια στιγμή της ανθρωπιάς. Οταν ο Oμηρος περιγράφει πώς ο Πρίαμος γονατίζει μπροστά στον άντρα που σκότωσε τον γιο του και με τις λέξεις «θυμήσου τον πατέρα σου» τον συγκινεί, μας θυμίζει την κοινή, διαχρονική και παγκόσμια ανθρώπινη μοίρα. Ο πόνος που νιώθει σήμερα ένας πατέρας μπορεί εύκολα να γίνει ο πόνος κάποιου άλλου πατέρα. Ο πόνος των Τρωάδων είναι ο πόνος κάθε γυναίκας σε κατακτημένη πόλη.

Η συμπερίληψη και η πολυμορφία δεν γίνονται με την κατάργηση της υποχρεωτικής εκμάθησης των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών σε ένα ελιτίστικο πανεπιστήμιο. Απαιτούν επιμορφωτικές εκδηλώσεις σε υποβαθμισμένες γειτονιές και σε σχολεία όπου οι κλασικοί συγγραφείς είναι άγνωστοι. Απαιτεί τη διεύρυνση της διδακτικής ύλης με κείμενα πέρα από τον τετριμμένο κανόνα λίγων μεγάλων συγγραφέων· Εκτός από τον αριστοκράτη Πλάτωνα υπάρχει και ο δούλος Επίκτητος, η φιλοσοφία του οποίου σώζεται στις Διατριβές του Αρριανού. Εκτός από τη Μήδεια του Ευριπίδη υπάρχουν και τα γράμματα των γυναικών σε παπύρους της ελληνορωμαϊκής Αιγύπτου. Εκτός από τον Επιτάφιο του Περικλή υπάρχουν και τα επιτύμβια επιγράμματα για καθημερινούς ανθρώπους. Η μελέτη των κειμένων που ξεφεύγουν από τον «κανόνα» και που πολλές φορές είναι αμετάφραστα δεν είναι απλή υπόθεση. Αλλά με τέτοιες προκλήσεις προχωράει η επιστήμη, όχι με προχειρότητες και επιπολαιότητες.
 
 Αγγελος Χανιώτης,
καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών.

https://www.kathimerini.gr/society/561387937/apopsi-filologia-choris-logo/

4/6/2021