Η Τουρκία ανατρέπει το ισοζύγιο δυνάμεων στην περιοχή μας.
Η Τουρκία ανατρέπει το ισοζύγιο δυνάμεων στην περιοχή μας.
Στο μόνο πράγμα που συμφωνούν όλες οι πλευρές στην Κύπρο είναι πως η Τουρκία αποτελεί σήμερα την νούμερο ένα απειλή για το νησί. Οι στόχοι που από καιρό έχει θέσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δεν έχουν να κάνουν με την Τουρκία και το κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου, αλλά επεκτείνονται σε γεωστρατηγικό επίπεδο. Ωστόσο, μέχρι και σήμερα δεν υπήρξε μια συνεδρία μέσα από την οποία να αναλυθεί η τουρκική πολιτική όπως διαμορφώνεται τη δεδομένη στιγμή. Την περασμένη Τρίτη η επιτροπή Εξωτερικών της Βουλής έκανε το πρώτο βήμα για να αλλάξει τα δεδομένα και συγκάλεσε ειδική συνεδρία με αντικείμενο την εξωτερική πολιτικής της Τουρκίας, όπως αυτή διαμορφώνεται και με τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν. Στη συνεδρία αυτή δεν ήταν μόνο πολιτικά πρόσωπα αλλά προσκλήθηκαν και δύο ακαδημαϊκοί, οι οποίοι για χρόνια τώρα μελετούν την Τουρκία και την εξωτερική πολιτική της σε όλο το φάσμα.
Ο Νίκος Χριστοδουλίδης, όχι μόνο τώρα ως υπουργός Εξωτερικών αλλά και παλαιότερα ήταν εξ εκείνων που παρακολουθούσε την πορεία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, και διαπιστώνει πως «ένα βασικό χαρακτηριστικό που καταγράφεται τα τελευταία πέντε χρόνια είναι η στρατιωτικοποίηση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας».
Το περιβόητο πραξικόπημα που σημειώθηκε στην Τουρκία πριν από πέντε χρόνια (για το οποίο ακόμα και σήμερα εκφράζονται αμφιβολίες) αποτελεί ένα κομβικό σημείο.
Όπως σημείωσε ο καθηγητής Μάνος Καραγιάννης (Reader in International Security, King’s College London & Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) «μετά το πραξικόπημα του 2016 το καθεστώς Ερντογάν έχει αρχίσει να υιοθετεί μια ευρωασιατική προσέγγιση (Ulusalcı στα τούρκικα) στην εξωτερική πολιτική».
Σύμφωνα και με τον καθηγητή Κώστα Κωνσταντίνου, «η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τη δεύτερη δεκαετία της διακυβέρνησης Ερντογάν, χαρακτηρίζεται από την επιδίωξη «στρατηγικής αυτονομίας». Διαφέρει από την πρώτη δεκαετία όπου κυριαρχούσε βασικά μια λογική αλληλεξάρτησης και στόχευσης σε «μηδενικά προβλήματα» καθώς και η αποδυνάμωση του εσωτερικού στρατιωτικού κατεστημένου, μέσα από εξωτερικές συμμαχίες με Δυτικούς θεσμούς, όπως η ΕΕ».
Ο Νίκος Χριστοδουλίδης σημείωσε πως η Τουρκία επιδιώκει να αλλάξει τις ισορροπίες δυνάμεων και να μετατραπεί σε καθοριστική δύναμη στην περιοχή. Ο Κώστας Κωνσταντίνου (καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Κύπρου) καταγράφει τρεις λόγους που επηρέασαν την στροφή της Τουρκίας: 1) Η αλλαγή του διεθνούς συστήματος από ένα κατ’ ισχυρισμό μονοπολικό σύστημα (με Αμερικανική Ηγεμονία) σε πολυπολικό ή ετεροπολικό σύστημα.
(2) Η κρίση της φιλελεύθερης διεθνούς τάξης, της πολυμερούς διπλωματίας και μιας γενικότερης τάσης αποπαγκοσμιοποίησης, και
(3) Οι δραματικές αλλαγές μετά την Αραβική Άνοιξη στη Μέση Ανατολή.
Ο Μάνος Καραγιάννης ανέφερε πως «σε κάθε περίπτωση, η παγκοσμιοποίηση προκαλεί αντίρροπες τάσεις και ετερόκλητες συμμαχίες. Η Άγκυρα προσπαθεί να επωφεληθεί από τον αυξανόμενο ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων (π.χ. ΗΠΑ, Ρωσία) για να προωθήσει τα συμφέροντα της στην Ανατολική Μεσόγειο. Βλέπει πλέον τον εαυτό της ως ένα αυτόνομο πόλο που δεσπόζει ανάμεσα στην Ευρώπη, την πρώην ΕΣΣΔ και τη Μέση Ανατολή».
Οι τουρκικές κινήσεις στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής συνιστούν μια νεο-οθωμανική προσέγγιση. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσονται οι συνεχείς προκλήσεις εναντίον της Κύπρου και της Ελλάδας, ανέφερε ο υπουργός Εξωτερικών, επισημαίνοντας και την αναθεωρητική πολιτική που ακολουθείται από τους Τούρκους και στη Συρία, το Ιράκ και Λιβύη. Ενώ, όπως υπογράμμισε και ο ΥΠΕΞ, δεν πρέπει να παραβλέπεται η εμπλοκή με τη χρήση κινημάτων σε πολλές χώρες της Αφρικής και της Ασίας.
«Η Τουρκία φιλοδοξεί, μέσα από την επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας, να καταστεί και μια αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη», υπογράμμισε ο Κώστας Κωνσταντίνου και προσθέτει: «Αυτό τουλάχιστον διαφαίνεται μέσα από δηλώσεις για στήριξη του παγκόσμιου Νότου, και ιδιαίτερα των ομόθρησκων και πολιτισμικά συγγενικών λαών. Αυτή η επιδίωξη είναι σίγουρα λιγότερο ρεαλιστική, κρίνω ότι είναι και πολιτικά υβριστική, αλλά δεν σταματά την τουρκική εξωτερική πολιτική από το να δραστηριοποιείται και σε αυτό το πιο φιλόδοξο επίπεδο».
Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου, «χαρακτηριστικά αυτής της προσπάθειας είναι οι στρατιωτικές βάσεις της Τουρκίας, πέρα από το Κατάρ, στη Σομαλία, η πρόταση για έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ, η διάνοιξη διώρυγας που παρακάμπτει το Βόσπορο (και ενδεχομένως τη Σύμβαση του Μοντρέ), και ιδιαίτερα η αναπτυξιακή βοήθεια που προσφέρει σε χώρες του Νότου. Σε σχέση με το τελευταίο, συγκριτικά στατιστικά αναφέρονται σε 8,6 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, που κατατάσσει την Τουρκία 2η παγκοσμίως, μετά το Κατάρ, στη βάση του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος. Αυτή η βοήθεια αλληλεγγύης φυσικά κεφαλαιοποιείται ως «ήπια ισχύς». Παρόλο, που είναι ξεκάθαρο ότι η γεωπολιτική διείσδυση που επιδιώκει η Τουρκία δεν είναι πάντοτε αποδεκτή, και ενίοτε βρίσκει σθεναρές αντιστάσεις, ιδιαίτερα σε περιοχές που κατείχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία».
Ο καθηγητής Μ. Καραγιάννης ανέφερε πως «θιασώτες του ευρωασιατισμού, όπως ο Erol Manisalı και ο Doğu Perinçek, υποστηρίζουν την αυτονόμηση της Τουρκίας από τη Δύση και την ένταξη της στο αντιδυτικό στρατόπεδο. Η προσέγγιση με τη Ρωσία δεν είναι τόσο εφήμερη όσο θέλουν να ελπίζουν πολλοί δυτικοί αξιωματούχοι. Παρά τις επιμέρους διαφορές τους στη Συρία, οι δύο χώρες μοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες για την αμερικανική εξωτερική πολιτική και τους ίδιους πόθους για τη δημιουργία ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος».
Συνεχίζοντας ο Ελλαδίτης ακαδημαϊκός σημείωσε: «Στο περιφερειακό σύστημα της Ανατολικής Μεσογείου, μια ομάδα Τούρκων αξιωματικών του ναυτικού (π.χ. Τζεμ Γκουρντενίζ, Τζιχάτ Γιαϊτζ) έχουν οικοδομήσει το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας (Mavi Vatan). Αυτό δεν αφορά απλά τη δυνητική εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου. Στην παρούσα φάση, η ενέργεια έχει μικρή σημασία για το τουρκικό καθεστώς που προετοιμάζεται να περάσει στην πυρηνική εποχή με τη βοήθεια της Ρωσίας. Η Άγκυρα πλέον αντιμετωπίζει την Ανατολική Μεσόγειο ως Lebensraum, δηλαδή δικό της ζωτικό χώρο. Η χρήση του συγκεκριμένου γερμανικού, ιστορικά φορτισμένου, όρου δεν γίνεται τυχαία. Η πρόσφατη καθέλκυση του αμφίβιου επιθετικού πλοίου TCG Anadolu, που έχει τα χαρακτηριστικά ενός ελαφρού αεροπλανοφόρου, εντάσσεται σε μια στρατηγική απόκτησης ναυτικής κυριαρχίας στην Ανατολική Μεσόγειο».
Και όλη αυτή η επιθετική τακτική που ακολουθεί η Τουρκία αργά ή γρήγορα θα προκαλέσει αντιδράσεις από διάφορες κατευθύνσεις. Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Χριστοδουλίδη, στο εξωτερικό η πολιτική που ακολουθεί η Τουρκία να ενισχύει τη στρατιωτική της παρουσία σε διάφορα σημεία του πλανήτη «φαίνεται να ενεργοποιεί όλο και περισσότερα αρνητικά αντανακλαστικά» ιδιαίτερα από χώρες της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και του Κόλπου.
Τον τελευταίο χρόνο η Τουρκία δείχνει παράλληλα, με ορισμένες χώρες της περιοχής, να προσπαθεί μια άλλη προσέγγιση επιδιώκοντας αναθέρμανση σχέσεων, κυρίως με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Αυτό που λένε πολλοί συνομιλητές του Νίκου Χριστοδουλίδη (ο οποίος πρόσφατα είχε βρεθεί και πάλι στην Αίγυπτο) είναι πως «ο χρόνος θα δείξει εάν η ‘επίθεση φιλίας’ είναι μια αλλαγή προσέγγισης ή κινήσεις εντυπωσιασμού».
Θέσεις αρχών και συμφέροντα
Η άνοδος του Ερντογάν στην Τουρκία, στις αρχές του αιώνα είχαν οδηγήσει πολλούς στο να ανοίξουν διάπλατα τις πύλες της Ευρωπαϊκής Ένωσης πιστεύοντας πως το επόμενο βήμα μετά τον κεμαλισμό θα ήταν να γίνει κομμάτι της Ευρώπης.
Σήμερα όμως, σύμφωνα με τον Μ. Καραγιάννη, η ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση «δεν θεωρείται πλέον εθνικός στόχος».
Ωστόσο, υπάρχουν οι σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών οι οποίες λίγο ή πολύ καθορίζονται από συγκεκριμένες παραμέτρους, οι οποίες σύμφωνα με τον Ν. Χριστοδουλίδη, είναι:
(α) οι θέσεις αρχών, και
(β) τα συμφέροντα των κρατών μελών.
Ο ίδιος γνωρίζει από πρώτο χέρι αυτή τη διπλή προσέγγιση των εταίρων του στην ΕΕ σε σχέση με την Τουρκία, ιδιαίτερα σε αποφάσεις που έχουν να κάνουν με την Κύπρο. Από τη μια στηρίζεται η Κύπρος ως προς τα κυριαρχικά της δικαιώματα (θέσεις αρχών) και από την άλλη όμως υπάρχει μια απροθυμία στη λήψη μέτρων (συμφέροντα κρατών μελών).
Τα δύο παραδείγματα που επικαλέστηκε ο υπουργός Εξωτερικών κατά την παρέμβασή του στη συνεδρία της κοινοβουλευτικής επιτροπής Εξωτερικών είναι «η εργαλειοποίηση των μεταναστών» και «οι Τούρκοι μετανάστες στη Γερμανία». Τα γεγονότα με τις μεταναστευτικές ροές είναι πολύ καλά γνωστά και καταγράφηκαν κατά την περσινή χρονιά. Από την άλλη σε σχέση με τους Τούρκους μετανάστες στη Γερμανία, που φτάνουν τα τρία εκατομμύρια έχει λεχθεί πολλές φορές ότι σε κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις (όπως είναι και οι επικείμενες γερμανικές εκλογές) κατευθύνονται από την Άγκυρα. Κι αυτό κάνει πολλούς στη Γερμανία να είναι πολύ προσεκτικοί και επιφυλακτικοί στις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο και επηρεάζουν την Τουρκία.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για τις περιπτώσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας των οποίων οι τοποθετήσεις επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις οικονομικές σχέσεις τους με την Τουρκία.
Καθεστώς αντάξιο των προσδοκιών
Καταλήγοντας στην τοποθέτησή του ο καθηγητής Μ. Καραγιάννης υπογράμμισε πως «η Τουρκία που ξέραμε δεν υπάρχει πια. Στη θέση της υπάρχει μια περισσότερο ισλαμική, εθνικιστική και συντηρητική χώρα που οραματίζεται έναν νέο γεωπολιτικό ρόλο για τον εαυτό της. Η ερντογανική Τουρκία εξελίσσεται σε μια αναθεωρητική περιφερειακή δύναμη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ευρωπαϊκή ασφάλεια».
Ο ίδιος είχε αναφέρει κατά την τοποθέτησή του και τα εξής: «Ο Τούρκος ηγέτης έχει χαράξει μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική που προσομοιάζει με εκείνη που παραδοσιακά είχε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα εθνικιστικά και ακροαριστερά κόμματα, για διαφορετικούς λόγους, υποστηρίζουν αυτή την προσπάθεια. Οι πολιτικοκοινωνικές αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο εσωτερικό έχουν ωθήσει την Άγκυρα σε ακραίες κινήσεις υψηλού ρίσκου που προμηνύουν τη σταδιακή ρήξη με την Ευρώπη. Την ώρα που η τουρκική κοινωνία ανακαλύπτει το ένδοξο ισλαμικό της παρελθόν, το καθεστώς Ερντογάν πρέπει να φαίνεται αντάξιο των μεγάλων προσδοκιών».
«Το τουρκικό βαθύ κράτος παραμένει ελεγχόμενο από την ηγεσία του Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης και δεν πρόκειται να διαφοροποιηθεί από κεντρικές επιλογές. Εξάλλου, οι εναπομείναντες κεμαλικοί θύλακες μέσα στο στράτευμα και στο διπλωματικό σώμα είναι φορείς μιας κληρονομιάς που αποθεώνει το ιδεολόγημα της τουρκο-ισλαμικής σύνθεσης (Türk-İslâm Sentezi). Η τουρκική ηγεσία ενισχύει, με διάφορους τρόπους, τη μουσουλματική ταυτότητα της χώρας».
Ανδρέας Πιμπίσιης
https://www.philenews.com/eidiseis/politiki/article/1289228/i-toyrkia-anatrepei-to-isozygo-dynameon-stin-periochi-mas
12 Σεπτεμβρίου 2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
Χακάν Γιαβούζ:Ο τούρκος καθηγητής εξηγεί πώς διαμορφώθηκε η πολιτική σκέψη του τούρκου προέδρου, για τον οποίο λέει ότι είναι «πρώτα ισλαμιστής και μετά Τούρκος», ενώ υπογραμμίζει ότι ακόμη και αν αυτός φύγει, η Τουρκία δεν θα είναι πια η ίδια.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
«Ο Ερντογάν είναι ο πιο εθνικιστής ηγέτης
της σύγχρονης Τουρκίας»
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι πρώτα ισλαμιστής και μετά Τούρκος. Ο νεοοθωμανισμός του είναι βαθιά αντιδυτικός και στο μυαλό του η Οθωμανική Αυτοκρατορία είναι μια καθαρά ισλαμική αυτοκρατορία. Ο ίδιος είναι δε ο πιο εθνικιστής ηγέτης της σύγχρονης Τουρκίας.
Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα πολύ ενδιαφέροντα σημεία της συνέντευξης που παραχώρησε στο «Βήμα» ο Χακάν Γιαβούζ,καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γιούτα και συγγραφέας του εξόχως ενδιαφέροντος βιβλίου με τίτλο «Nostalgia for the Empire: The Politics of Neo-Ottomanism».
Ο τούρκος καθηγητής επισημαίνει ότι η πολιτική σκέψη του Ερντογάν διαμορφώθηκε κατ’ απόλυτη αντιπαράθεση με τον κεμαλικό εκδυτικισμό και ότι ακόμα και αν αυτός φύγει, η Τουρκία δεν θα είναι πια η ίδια καθώς το… αυτοκρατορικό «τζίνι» έχει πια βγει από το μπουκάλι.
Ποιες είναι οι ρίζες της ισλαμικής σκέψης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν;
«Το ιστορικό της οικογένειας του Ερντογάν και η πρώιμη κοινωνικοποίησή του είναι πολύ σημαντικά για να καταλάβουμε την πολιτική ταυτότητα και ιδεολογία του. Κατάγεται από το Ρίζε, στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Ο πατέρας του ήταν φτωχός και πάλευε για να καλύψει τις βασικές ανάγκες της οικογένειάς του. Οταν ο Ερντογάν πήγαινε στο σχολείο, πουλούσε ψωμί με σουσάμι στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης για να βοηθήσει την οικογένειά του και έτσι συνειδητοποίησε σε νεαρή ηλικία τις κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Αυτός και οι όμοιοί του πάντοτε διάβαζαν και ερμήνευαν αυτή την ανισότητα με όρους ισλαμικών φτωχών μαζών έναντι πλουσίων κοσμικών Τούρκων. Ηταν ο Ερντογάν που ισχυρίστηκε ότι αντιπροσωπεύει τους «Μαύρους Τούρκους». Αλλωστε, η περιθωριοποίηση της περιφέρειας της Ανατολίας διαδραμάτισε ρόλο-κλειδί στην πολιτικοποίηση του Ισλάμ. Το Ισλάμ, ως μονοθεϊστική θρησκεία, δεν είναι ριζοσπαστικό, αλλά οι επικρατούσες συνθήκες και ειδικότερα οι κοινωνικές ανισότητες βοήθησαν την πολιτικοποίηση και τη ριζοσπαστικοποίησή του, που εισήλθε σε ένα πλαίσιο θεολογίας της αντίστασης απέναντι την πολιτική καταπίεση και στην οικονομική ανισότητα.
Επομένως, περιθωριοποιημένοι τομείς δημιούργησαν το δικό τους εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι όπως εκπροσωπείται από το θρησκευτικό σχολείο (imam hatip). Η σκέψη και η δυσαρέσκεια του Ερντογάν διαμορφώθηκαν από την εμπειρία του σε ένα τέτοιο σχολείο, που ασκούσε κριτική στο κεμαλικό σχέδιο του εκδυτικισμού ως ξένο, αυτο-αποικιοκρατικό και καταστροφικό. Συμπερασματικά, το φτωχό, συντηρητικό οικογενειακό του υπόβαθρο, η γειτονιά στην οποία έζησε, η Κασίμπασα, όπου φτωχοί και Τσιγγάνοι έμεναν μαζί με τους μαφιόζους/νταήδες (kabadayis) της περιοχής και η εμπειρία της παρακολούθησης των θρησκευτικών σχολείων συνδυάστηκαν ως δυνάμεις επιρροής για την κοινωνικοποίησή του. Αυτή, με τη σειρά της, οδήγησε στην απόρριψη του κεμαλικού εκδυτικισμού και των παραδοσιακών πλούσιων τάξεων της Τουρκίας. Θεωρεί τον εαυτό του ως τον ηγέτη όσων ιστορικά υπήρξαν περιθωριοποιημένοι και αποκλεισμένοι – των συντηρητικών ισλαμικών μαζών».
Ποιοι ισλαμιστές θεωρητικοί τον επηρέασαν; Ποια είναι τα κύρια στοιχεία της σκέψης τους;
«Για ένα διάστημα φλέρταρε με τον σουφισμό και το τάγμα των Νακσιμπεντί του Ισκεντερπασά στην Κωνσταντινούπολη αλλά δεν βρήκε σύνδεση με αυτή τη συγκεκριμένη μορφή του Ισλάμ που είναι εσωστρεφής και έχει στοιχεία διαλογισμού. Για τον Ερντογάν, το εξωστρεφές και συγκρουσιακό Ισλάμ, εξοπλισμένο με ιδέες για την αντιμετώπιση των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων με στόχο τον εκδυτικισμό, ήταν αυτό που προσέφερε τη σύνδεση. Ο ιδεολογικός του μέντορας ήταν ο Νετζίπ Φαζίλ Κιζακιουρέκ.
Ο Νετζίπ Φαζίλ, ποιητής, ήταν στην πραγματικότητα ένας ποπ διανοούμενος που μετέτρεψε το Ισλάμ σε μια ιδεολογία αντίστασης στις ρεπουμπλικανικές μεταρρυθμίσεις. Ο Ερντογάν απορρόφησε την ισλαμική του ιδεολογία, που ήταν στην πραγματικότητα φασιστική και ριζοσπαστική, και ο Νετζέπ Φαζίλ είχε, με διαφορά, την ισχυρότερη επιρροή στον Ερντογάν και στην πολιτική ηγεσία του ΑΚΡ, συμπεριλαμβανομένων, π.χ., του Αμπντουλάχ Γκιουλ και του σημερινού υπουργού Αμυνας Χουλουσί Ακάρ».
Πώς έχουν ωσμωθεί το Ισλάμ και ο εθνικισμός στη σημερινή τουρκική πολιτική;
«Στην περίπτωση της Τουρκίας, το Ισλάμ δεν μπορεί να διαχωριστεί από την τουρκική ταυτότητα. Ποιος είναι Τούρκος; Αυτό το ερώτημα απαντήθηκε τον 19ο αιώνα. Ο Τούρκος είναι πρώτα μουσουλμάνος, μετά είναι πιστός στο οθωμανικό κράτος και, τέλος, ομιλεί τουρκικά. Πρέπει κάποιος να συνειδητοποιήσει ότι η Τουρκία είναι μια χώρα με πολλές εθνικότητες και ότι ο βασικός ενοποιητικός παράγοντας που τις διατηρεί ενωμένες και τις κάνει τουρκικές είναι το Ισλάμ. Αυτό το μοντέλο δεν πέτυχε πλήρως με τους Κούρδους, αλλά οι υπόλοιπες εθνοτικές ομάδες ενσωματώθηκαν στο ισλαμικό χωνευτήρι. Υπό τον Ερντογάν, η ισλαμική πτυχή της τουρκικής ταυτότητας ενισχύθηκε. Ο Ερντογάν είναι πρώτα ισλαμιστής και μετά Τούρκος. Ο νεαρός Ερντογάν κατέκρινε τον τουρκικό εθνικισμό και ωρίμασε μέσα στην πανισλαμική ιδέα. Ωστόσο, από το 2015 έχει μετατραπεί στον πιο εθνικιστή ηγέτη της σύγχρονης Τουρκικής Δημοκρατίας. Για τον Ερντογάν, οι ταυτότητες απλά είναι εργαλεία για τη διατήρησή του στην εξουσία».
Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του νεοοθωμανισμού;
«Κατ’ αρχήν, δεν υπάρχει μόνο μία εκδοχή του νεοοθωμανισμού. Τι είναι ο νεοοθωμανισμός; Είναι μια κατασκευασμένη μνήμη του οθωμανικού παρελθόντος για να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις. Κατά τη διάρκεια των ήρεμων ημερών του κοσμικού εκδυτικισμού, μια ομάδα λογοτεχνών, ποιητών και διανοουμένων έλεγε «ναι, θέλουμε εκσυγχρονισμό αλλά και να διατηρήσουμε την παράδοση». Φαντάστηκαν λοιπόν την οθωμανική παράδοση και μνήμη ώστε να ασκήσουν κριτική στις υπερβολές του κεμαλισμού. Ηταν ο Αχμεντ Χαμντί Τανπινάρ που ανακατασκεύασε την οθωμανική παράδοση για να ασκήσει κριτική στον ιακωβίνικο κεμαλισμό. Αυτός ήταν ο στοχαστικός νεοοθωμανισμός. Πρέπει επίσης κάποιος να συνυπολογίσει τον τρόπο με τον οποίο κατανόησε τον οθωμανισμό ο Τουργκούτ Οζάλ. Ισχυρίστηκε ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν μια νοτιοευρωπαϊκή δημιουργία και, άρα, ευρωπαϊκή.
Προσπάθησε να χρησιμοποιήσει τον οθωμανισμό ως απάντηση στη μετακεμαλική, μεταεθνικιστική συζήτηση στην Τουρκία. Για τον Οζάλ, ο οθωμανισμός ήταν κοσμοπολίτικος, όπως αποδεικνύεται και στο βιβλίο του «Η Τουρκία στην Ευρώπη και η Ευρώπη στην Τουρκία». Σήμερα, ο οθωμανισμός του Ερντογάν είναι αντιδυτικός, αντικοσμοπολίτικος και εθνικιστικός, ενώ διεκδικεί την ισλαμική υπεροχή. Ο Ερντογάν βλέπει την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως Ισλαμική Αυτοκρατορία. Αυτό δεν είναι αληθές και η Ιστορία επιβεβαιώνει ότι ποτέ δεν υπήρξε. Ηταν κοσμοπολίτικη αν και μουσουλμανική αυτοκρατορία εντός της οποίας ποικίλες θρησκευτικές παραδόσεις επιβίωσαν μέχρι την έλευση του εθνικισμού».
Αποτελούν η Τουρκία και οι πολιτικές Ερντογάν κίνδυνο για την περιφερειακή σταθερότητα;
«Ο Ερντογάν είναι μεγαλύτερη απειλή για την Τουρκία από ό,τι για τις γειτονικές χώρες. Αποτελεί γεωπολιτικό κίνδυνο και οι αρνητικές εικόνες έχουν αποδυναμώσει τη θέση της Τουρκίας. Εχει μετατραπεί σε έναν προβληματικό ηγέτη που πλήττει σοβαρά τους θεσμούς του κράτους και της κυβέρνησης και το κράτος δικαίου. Η κυβέρνησή του έχει παρανόμως δημεύσει περιουσίες των αστών της Ανατολίας επειδή ήταν υποστηρικτές του Γκιουλέν. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του η διαφθορά έχει γίνει ο κανόνας. Εχει πολώσει την κοινωνία και, όπως παρατηρήσαμε στις τελευταίες τοπικές εκλογές, η αντιπολίτευση είναι πιθανό να συνασπιστεί εναντίον του.
Σε ό,τι αφορά την εξωτερική του πολιτική, δεν διαμορφώνεται προς όφελος των συμφερόντων του τουρκικού έθνους. Μετατρέπεται σε ακόμα ένα όπλο στα χέρια του με σκοπό να υπηρετήσει το πολιτικό συμφέρον παραμονής στην εξουσία. Εκμεταλλεύεται εθνικές και διεθνείς κρίσεις για να κινητοποιήσει τη βάση του και δημιουργώντας αληθινές, υπερβολικές ή φανταστικές αντιλήψεις περί εξωτερικών εχθρών προσπαθεί να τη συσπειρώσει. Ορισμένες συγκρούσεις τον έχουν πραγματικά ευνοήσει, ιδιαίτερα στη Λιβύη και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ισως προχωρήσει σε κάποια μονομερή πρωτοβουλία στην Κύπρο. Αναμένω εκεί μια διαχειρίσιμη αντιπαράθεση, κλασικό παράδειγμα παγωμένης διένεξης, για αλλαγή του status quo. Είτε επιθυμεί μια ομοσπονδία όπως αυτή του Σχεδίου Ανάν το 2004 ή πλήρες διαζύγιο των δύο πλευρών».
«Το φάντασμα της αυτοκρατορίας έχει απελευθερωθεί»
Πιστεύετε ότι αν ο Ερντογάν φύγει θα μπορούσε η Τουρκία να επιστρέψει σε μία προηγούμενη φάση;
«Η Τουρκία σήμερα δεν είναι πια η παλιά Τουρκία. Στο παρελθόν, η εξωτερική της πολιτική ήταν προέκταση του ΝΑΤΟ. Δεν πιστεύω ότι η κοινή γνώμη θέλει μία επιστροφή σε αυτό. Τόσο αυτή όσο και η ελίτ έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Δεν επιθυμούν να είναι “ουρά” της ΕΕ, αλλά παίκτης-κλειδί στα Βαλκάνια, στον Καύκασο και στη Μέση Ανατολή. Το φάντασμα της αυτοκρατορίας έχει απελευθερωθεί. Ακόμη και αν φύγει ο Ερντογάν, πιστεύω ότι η Τουρκία θα επιδιώξει μία πιο ανεξάρτητη, πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική.
Το πρόσφατα ανακαλυφθέν ισλαμο-οθωμανικο-τουρκικό μείγμα ταυτότητας θα διαμορφώσει τα εθνικά συμφέροντά της. Ωστόσο, στη μετά Ερντογάν περίοδο, η τουρκική εξωτερική πολιτική θα είναι λιγότερο συγκρουσιακή. Οι πολιτικές του έχουν απομονώσει την Τουρκία. Είναι είτε προβληματικός σύμμαχος είτε μοναχική χώρα ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, επιθετική χώρα. Πιστεύω ότι η ρητορική και η τακτική στην εξωτερική πολιτική θα αλλάξει, αλλά η φιλοδοξία της Τουρκίας να γίνει “ξανά μεγάλη” θα παραμείνει».
Αθανασόπουλος Άγγελος Αλ.
https://www.tovima.gr/2020/12/16/politics/o-erntogan-einai-o-pio-ethnikistis-igetis-tis-sygxronis-tourkias/
16/12/2020