Τι κρύβεται πίσω από τη εντεινόμενη κόντρα Τουρκίας-Ιράν στον Καύκασο.

 

Τι κρύβεται πίσω από τη εντεινόμενη κόντρα Τουρκίας-Ιράν στον Καύκασο.

Με τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν εναντίον της Αρμενίας στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η περιοχή του Νοτίου Καυκάσου δεν φαίνεται ακόμη έτοιμη να εισέλθει σε μια φάση μακροπρόθεσμης σταθερότητας. Η ειρηνευτική συμφωνία, με την υποστήριξη της Τουρκίας και της Ρωσίας, πέτυχε τον τερματισμό του πολέμου μεταξύ των δύο χωρών και άνοιξε, για πρώτη φορά, προοπτικές για τη δυνατότητα επίτευξης μιας συνολικής ειρηνευτικής συμφωνίας μεταξύ του Μπακού και του Ερεβάν, αλλά αφορά μόνο τους τοπικούς παράγοντες αυτή τη σύγκρουση, αγνοώντας τους εξωτερικούς παράγοντες που την επηρεάζουν, σύμφωνα με όσα έγραψε ο Μαχμούντ Αλούχ, σε άρθρο του στο Al-Araby Al-Jadeed το οποίο αναμεταδίδει το Middle East Monitor.

Τρεις περιφερειακές χώρες εμπλέκονται στο ζήτημα: η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία και ενώ η Μόσχα και η Άγκυρα κατάφεραν να τερματίσουν τον περυσινό πόλεμο και να έχουν ειρηνευτικές δυνάμεις στο Καραμπάχ, η Τεχεράνη βρέθηκε στο περιθώριο μιας νέας γεωπολιτικής εξίσωσης. Το αίσθημα απομόνωσης εντάθηκε πρόσφατα από τις ολοένα θερμαινόμενες σχέσεις Αζερμπαϊτζάν-Ισραήλ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ήταν απρόθυμο να εκφράσει τη δημόσια υποστήριξη προς την Αρμενία, για να μην εξοργίσει τους περισσότερους από τριάντα εκατομμύρια πολίτες τουρκικής καταγωγής που ζουν στο βόρειο Ιράν. Με τον πρόεδρο Εμπραχίμ Ραΐσι να αναλαμβάνει την εξουσία, προσπαθεί να αντισταθεί στη νέα γεωπολιτική εξίσωση με βάση τη λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση αυτού που εκλαμβάνει ως ισραηλινή παρουσία στα σύνορά της.

Αν και η ανησυχία για τον ισραηλινό παράγοντα φαίνεται δικαιολογημένη ενόψει της στρατιωτικής σχέσης του Μπακού με το Τελ Αβίβ, δεν είναι κάτι καινούργιο, καθώς η Τεχεράνη πίστευε εδώ και χρόνια ότι το Ισραήλ χρησιμοποιεί αυτήν τη σχέση για να την κατασκοπεύει μέσω drone παρακολούθησης, καθώς και αύξηση της δραστηριότητας των ισραηλινών υπηρεσιών πληροφοριών στο Αζερμπαϊτζάν. Ωστόσο, η επίκληση αυτής της ανησυχίας προς το παρόν δείχνει μια ιρανική επιθυμία να εμποδίσει έναν μετασχηματισμό που η Τεχεράνη θεωρεί απειλή για την επιρροή της, όχι μόνο στο Νότιο Καύκασο αλλά και στις χώρες της Κεντρικής Ασίας.

Μετά την ήττα της Αρμενίας, το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε περιοχές κατά μήκος των συνόρων του με το Ιράν, τα οποία η Αρμενία είχε καταλάβει τη δεκαετία του 1990. Ανέλαβε επίσης μέρος του κύριου αυτοκινητόδρομου που συνδέει το Ιράν με την Αρμενία μέσω του Αζερμπαϊτζάν, μια σημαντική εμπορική διαδρομή προς τη Μαύρη Θάλασσα και τη Ρωσία. Η απόφαση του Αζερμπαϊτζάν να επιβάλει δασμούς στα φορτηγά που μεταφέρουν εμπορεύματα στην Αρμενία εξόργισε την Τεχεράνη και απάντησε με τη διεξαγωγή στρατιωτικών ασκήσεων στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν. Αυτή η σύγκρουση πήρε γρήγορα περιφερειακή πτυχή με την Τουρκία να ανακοινώνει στρατιωτικές ασκήσεις με τον σύμμαχό της, το Αζερμπαϊτζάν, στην περιοχή Ναχτσιβάν. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ιρανικοί ελιγμοί ακολουθούν επίσης στρατιωτικές ασκήσεις που πραγματοποίησαν η Τουρκία, το Πακιστάν και το Αζερμπαϊτζάν στο Μπακού στις 12 Σεπτεμβρίου.

Η περιθωριοποίηση του Ιράν στη νέα εξίσωση του Καυκάσου ξύπνησε τις πολύσχιδείς ιρανικές ανησυχίες. Αφενός, ήρθε ελέω της αυξανόμενης επιρροής της Τουρκίας, η οποία θα επιτρέψει στο έργο του αγωγού Ναχτσιβάν-Αζερμπαϊτζάν, που συμφωνήθηκε στην ειρηνευτική συμφωνία, να την επανασυνδέσει γεωγραφικά με τις τουρκόφωνες χώρες της Κεντρικής Ασίας, μετά από δεκαετίες αποσύνδεσης. Οι Ιρανοί φοβούνται ότι αυτός ο διάδρομος θα εμποδίσει το εμπόριο τους με την Αρμενία και θα αποδυναμώσει την επιρροή τους στις τουρκόφωνες χώρες της Κεντρικής Ασίας. Επομένως, το Ιράν βρίσκει τον εαυτό του τον μεγαλύτερο χαμένο σε αυτόν τον μετασχηματισμό, σε σύγκριση με τα κέρδη της Τουρκίας και της Ρωσίας. Αυτό εντείνεται περαιτέρω από το γεγονός ότι ο σύμμαχός του, η Αρμενία, επιδιώκει να περιορίσει τις απώλειές της συζητώντας τη δυνατότητα τερματισμού της ιστορικής διαμάχης με το Αζερμπαϊτζάν, και έχει ήδη ανοίξει τον εναέριο χώρο του στο Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, τα μηνύματα που στάλθηκαν πρόσφατα από τον πρωθυπουργό της, τον Πασινιάν, που εξέφρασαν την επιθυμία του για εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, ήταν επίσης θετικά.

Οι ανησυχίες του Ιράν δεν περιορίζονται στον φόβο της απομόνωσης στη νέα κατάσταση, αλλά περιλαμβάνουν επίσης το πλαίσιο του ανταγωνισμού για τις γραμμές ενεργειακού εφοδιασμού σε μια περιοχή όπου διασταυρώνονται αγωγοί που μεταφέρουν πετρέλαιο και φυσικό αέριο στη Δύση. Από το 1994, η BP έχει επενδύσει περισσότερα από 70 δισεκατομμύρια δολάρια σε έργα ανάπτυξης ενέργειας και μεταφορών από το Αζερμπαϊτζάν. Τα έργα περιλαμβάνουν αγωγό που συνδέει την παραγωγή της Κασπίας Θάλασσας με το τουρκικό λιμάνι του Τζεϊχάν στην αρχαία Κιλικία. Η ενίσχυση των πολιτικών και οικονομικών σχέσεων της Τουρκίας με τις τουρκόφωνες χώρες θα την βοηθήσει στο μέλλον να αναπτύξει τον αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τζεϊχάν που θα περιλαμβάνει το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο του Τουρκμενιστάν. Αυτή η γραμμή θα ήταν ανταγωνιστής του προτεινόμενου ιρανικού αγωγού που τρέχει νότια του πεδίου Pars του Ιράν προς την Ευρώπη μέσω Ιράν, Ιράκ, Συρίας και Λιβάνου, για την προμήθεια Ευρωπαίων πελατών, όπως και των Ιράκ, Συρίας και Λιβάνου.

Μετά τους ιρανικούς ελιγμούς, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Χοσεΐν Αμίρ Αμπντολαχιάν, κατευθύνθηκε στη Μόσχα, επιδιώκοντας να παρασύρει τη Ρωσία στο πλευρό της Τεχεράνης ενόψει της νέας γεωπολιτικής εξίσωσης, ειδικά επειδή η Ρωσία δεν φαίνεται απόλυτα άνετη με τον τουρκικό ρόλο που την ανταγωνίζεται σε μια περιοχή τη θεωρεί αυλή της. Ο Αμπντολαχιάν είπε ξεκάθαρα ότι η χώρα του δεν θα ανεχθεί γεωπολιτικές αλλαγές και "αλλαγές χάρτη" στον Καύκασο. Αυτό, εκτός από την κλιμάκωση των εντάσεων με το Αζερμπαϊτζάν, αντικατοπτρίζει μια προσπάθεια του Ιράν να δημιουργήσει μια νέα αρένα σύγκρουσης στην περιοχή, αλλά αυτό που άκουσε από τον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ, δεν ήταν πολύ ενθαρρυντικό για τους Ιρανούς. Ο τελευταίος επανέλαβε την προτεραιότητα της Ρωσίας να βρει μια εξαμερή πλατφόρμα που θα συγκεντρώνει τη Ρωσία, την Τουρκία, το Ιράν, το Αζερμπαϊτζάν, την Αρμενία και τη Γεωργία, για περιφερειακή συνεργασία. Η Μόσχα ήταν σαφές ότι δεν ήθελε να κλιμακώσει εκ νέου την κατάσταση στην περιοχή.

Αν και η Τουρκία αποφεύγει δημοσίως να υποστηρίξει το Αζερμπαϊτζάν στη διαμάχη του με το Ιράν, δεδομένης της ευαισθησίας των τουρκο-ιρανικών σχέσεων, η Άγκυρα δεν θα αφήσει μόνο του το Μπακού. Ωστόσο, ταυτόχρονα, θέλει να μετατρέψει τα κέρδη της στον πόλεμο του Καραμπάχ σε μακροπρόθεσμη και σταθερή στρατηγική επιρροή. Ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν έχει προτείνει προηγουμένως μια φόρμουλα για εξαμερή συνεργασία μεταξύ των χωρών της περιοχής, για την εξυπηρέτηση πολλών στόχων, συμπεριλαμβανομένου του περιορισμού της οργής του Ιράν, αλλά η πρόταση φαίνεται δύσκολο να επιτευχθεί προς το παρόν και πρέπει να αντιμετωπιστούν οι διμερείς διαφορές μεταξύ αυτών των χωρών, πριν αυτές καθίσουν μαζί σε ένα τραπέζι. Υπάρχει ένα ιστορικό πρόβλημα μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και του Ιράν, καθώς και του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, και το ίδιο ισχύει για τη Ρωσία και τη Γεωργία. Υπό το φως αυτών των γεγονότων, είναι απίθανο η ένταση μεταξύ Μπακού και Τεχεράνης να υποχωρήσει στο άμεσο μέλλον. Είναι επίσης απίθανο ότι η περιφερειακή αντιπαλότητα μεταξύ Τεχεράνης και Άγκυρας στον Καύκασο θα καταρρεύσει, όπως συμβαίνει σε πολλές άλλες αρένες.

Πέτρος Κράνιας

https://www.capital.gr/diethni/3589072/ti-krubetai-piso-apo-ti-enteinomeni-kontra-tourkias-iran-ston-kaukaso

18/10/2021