Το περιφερειακό διακύβευμα από το πραξικόπημα στο Σουδάν.

 Στις 25/10 εκδηλώθηκε στρατιωτικό πραξικόπημα στο Σουδάν, μια χώρα που καταβάλει προσπάθειες τα τελευταία χρόνια να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, τον περιφερειακό σουνιτικό παράγοντα, και τον Δυτικό κόσμο εν γένει. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η δήλωση της, ανατραπείσας πλέον, κυβέρνησης εθνικής ενότητας, ότι προτίθεται να εξομαλύνει τις διπλωματικές της σχέσεις με το Ισραήλ, υπογράφοντας την τέταρτη κατά σειρά «Συμφωνία του Αβραάμ». Κατά πόσον η φιλοδυτική πορεία του Σουδάν πρόκειται να συνεχισθεί; Ποιες θα είναι οι περιφερειακές προεκτάσεις που απορρέουν από την παρούσα πολιτική αστάθεια στη συγκεκριμένη αφρικανική χώρα;

Διαδηλωτής ανεμίζει μια σημαία κατά την διάρκεια αυτού που το Υπουργείο Πληροφοριών αποκαλεί στρατιωτικό πραξικόπημα, στην πρωτεύουσα Χαρτούμ, στο Σουδάν, στις 25 /10/ 2021. REUTERS/Mohamed Nureldin Abdallah
 
Το περιφερειακό διακύβευμα 

από το πραξικόπημα στο Σουδάν.

Ο καταλυτικός ρόλος των «Συμφωνιών του Αβραάμ» στην πορεία του Σουδάν και των χωρών της περιοχής προς την Δύση.

Αντικρουόμενες παραμένουν οι εκτιμήσεις για την πορεία της εξωτερικής πολιτικής του Σουδάν, ύστερα από την φερόμενη επικράτηση του στρατιωτικού πραξικοπήματος που εκδηλώθηκε χθες, 25/10. Παρότι ο πρωθυπουργός, Αμπντάλλα Χαμντούκ, επικεφαλής της κυβέρνησης εθνικής ενότητας εκ προσωπικοτήτων από τον χώρο της πολιτικής και του στρατού, φέρεται να έχει συλληφθεί μαζί με την σύζυγό του από τους πραξικοπηματίες, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι δυνάμεις του στρατού ελέγχουν εξ ολοκλήρου την κατάσταση στην χώρα, καθότι ακόμα κυκλοφορούν πληροφορίες περί μαζικών διαδηλώσεων κατά των πραξικοπηματιών.

Το βασικό ερώτημα που απασχολεί τις ΗΠΑ, τις συμμάχους τους στην περιοχή, αλλά και την διεθνή κοινότητα είναι το εξής: Η φιλοδυτική πολιτική που εφάρμοσε η ανατραπείσα κυβέρνηση εθνικής ενότητας από το 2019 έως και σήμερα, θα αναιρεθεί ή όχι;

Υπενθυμίζεται ότι κατά την τελευταία δεκαετία, το Σουδάν μετέβαλε κατά τρόπο θεαματικό τον ιδεολογικό προσανατολισμό της εξωτερικής του πολιτικής και τις περιφερειακές του συμμαχίες. Η σουδανική Realpolitik, σε συνάρτηση με την τραγική κατάσταση της οικονομίας του και τις επιπτώσεις του εμφυλίου που οδήγησαν στον διαμελισμό του, επέβαλαν στο Χαρτούμ να αποχαιρετίσει την πρώην φίλη και σύμμαχο Τεχεράνη και να διασυνδεθεί στην ομάδα χωρών που υποστηρίζουν τις θέσεις του Ριάντ και των υπολοίπων φιλοδυτικών αραβικών σουνιτικών χωρών του Περσικού Κόλπου.

Παράλληλα, βελτίωσε θεαματικά τις σχέσεις του με την σημαντική Αίγυπτο και, τέλος, επί θητείας Ντόναλντ Τραμπ, αποφάσισε να εξομαλύνει τις διπλωματικές του σχέσεις με το Ισραήλ, καθιστάμενη μια από τις αραβικές χώρες που στήριξαν την κίνηση των «Συμφωνιών του Αβραάμ». Και ενώ, και επισήμως πλέον, η σουδανική κυβέρνηση είχε δηλώσει ότι ανοίγει τον εναέριο χώρο της χώρας για τα ισραηλινά αεροσκάφη, η εσωτερική πολιτική αστάθεια δεν επέτρεψε στην πολιτική ηγεσία του Σουδάν να υπογράψει συμφωνία εξομάλυνσης των σχέσεων με το Ισραήλ και να προχωρήσει στο άνοιγμα της πρεσβείας του στο Τελ Αβίβ, όπως έκαναν οι υπόλοιπες τρεις χώρες που εξομάλυναν τις σχέσεις τους με την χώρα αυτή (τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν, και το Μαρόκο).

ΗΠΑ και Ισραήλ, γνωρίζοντας τις αντικειμενικές δυσκολίες της σουδανικής πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας, φρόντιζαν να δείχνουν κατανόηση στην σουδανική κυβέρνηση και ανέμεναν οι δηλώσεις του Χαρτούμ να γίνουν πραγματικότητα. Προηγουμένως, όμως, οι ΗΠΑ επί θητείας Τραμπ είχαν ήδη διαγράψει το Σουδάν από τον κατάλογο των χωρών που υποστηρίζουν την διεθνή τρομοκρατία και έδωσαν την ευκαιρία στο Σουδάν να αποκτήσει πιστοληπτική ικανότητα, επιτρέποντας στην αφρικανική χώρα να αναπνεύσει από τα δυσβάσταχτα χρέη που την βάρυναν. Η κατανόηση που επέδειξε η διακυβέρνηση Τραμπ συνέχισε να εκδηλώνεται και εκ μέρους του νεοεκλεγέντος Μπάιντεν -γεγονός που δικαιολογείται από την παρατεταμένη πολιτική αστάθεια, με αποκορύφωμα την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος που σημειώθηκε πριν από έναν μήνα, στα τέλη Σεπτεμβρίου.

Αμέσως μετά την καταστολή του, η κυβέρνηση εθνικής ενότητας φρόντισε να διαβεβαιώσει τις ΗΠΑ, το Ισραήλ, την Σαουδική Αραβία, και την Δύση γενικότερα, ότι τίποτα δεν άλλαξε στις φιλοδυτικές προθέσεις της πολιτικής ηγεσίας να καταστεί το Σουδάν μια χώρα που θα ανήκει στην Δυτική σφαίρα επιρροής, αποφασίζοντας να δημεύσει περιουσιακά στοιχεία αξίας 1,5 δισ. δολαρίων που φέρονταν να εξυπηρετούν οικονομικά την παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς. Η (κατ' άλλους θαρραλέα, κατ' άλλους σπασμωδική) κίνηση του Χαρτούμ είχε σκοπό αφ' ενός να καθησυχάσει την Ουάσιγκτον ότι η χώρα θα σεβαστεί τις φιλοδυτικές της δεσμεύσεις, αφ' ετέρου κατέδειξε ότι η καθυστέρηση της επίσημης υπογραφής της «Συμφωνίας Αβραάμ» με το Ισραήλ δεν οφείλεται σε κωλυσιεργία αλλά ότι είναι απαραίτητη η πίστωση χρόνου έως ότου τα πνεύματα ησυχάσουν και τεθούν υπό έλεγχο οι ακραίες ισλαμιστικές φωνές, οι οποίες -απ' ό,τι φαίνεται- είναι ακόμα βαθιά ριζωμένες στην σουδανική πραγματικότητα. Έτσι, η Δύση θα πρέπει να σεβαστεί τους «σουδανικούς αργούς ρυθμούς», προκειμένου η φιλοδυτική πορεία της χώρας να μην διακοπεί απότομα και να μην επιστρέψει στο ζοφερό παρελθόν της.

Με την επικράτηση του πρόσφατου πραξικοπήματος, τίθεται ένα ερώτημα πρόσθετο, εξίσου σημαντικό: Οι στρατιωτικές δυνάμεις που επικράτησαν επιθυμούν να συνεχίσουν την φιλοδυτική πορεία της χώρας ή όχι; Οι πολιτικές δυνάμεις υπό τον καθαιρεθέντα πρωθυπουργό, Αμπντάλλα Χαμντούκ, ήταν εκείνες που προωθούσαν την φιλοδυτική εξωτερική πολιτική, ή μήπως οι φιλοδυτικές φωνές της ανατραπείσας κυβέρνησης εθνικής ενότητας προέρχονταν από την πλευρά των στρατιωτικών που συμμετείχαν σε αυτήν -στους οποίους συγκαταλέγονται οι σημερινοί πραξικοπηματίες;

Έτι περαιτέρω: Το κύριο «βαρόμετρο» των φιλοδυτικών τάσεων της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται στο Σουδάν την στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, έγκειται στην πρόθεση της νέας σουδανικής να εξομαλύνει τις σχέσεις της με το Ισραήλ και να υπογράψει και επισήμως πια την τέταρτη κατά σειρά «Συμφωνία Αβραάμ».

Ενώ δεν υπάρχει μια ομαλή ροή πληροφόρησης, ικανή να αποτυπώσει με ακρίβεια την κατάσταση στην αφρικανική χώρα, οι πληροφορίες που γίνονται γνωστές συνεχίζουν να είναι αντικρουόμενες, παρότι έχει ήδη παρέλθει ένα 24ωρο από την εκδήλωση (και την φερόμενη επικράτηση) του στρατιωτικού πραξικοπήματος.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της Τρίτης 26/10, το ισραηλινό κρατικό ραδιόφωνο μετέδωσε την εξής ενδιαφέρουσα πληροφορία: Σύμφωνα με ανώτατο Σουδανό διπλωμάτη, με τον οποίον ήρθε σε επικοινωνία το Τμήμα Ειδήσεων της κρατικής ισραηλινής ραδιοφωνίας, ο καθαιρεθείς πρωθυπουργός, Αμπντάλλα Χαμντούκ, λίγο προτού εκδηλωθεί το πραξικόπημα της Δευτέρας 25/10, ήταν έτοιμος να μεταβεί στην Ουάσιγκτον για να υπογράψει την συμφωνία εξομάλυνσης των διπλωματικών σχέσεων Σουδάν-Ισραήλ. Η ίδια σουδανική διπλωματική πηγή πρόσθεσε μια ακόμα περισσότερο ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: Οι στρατιωτικοί που συμμετείχαν στην ανατραπείσα κυβέρνηση εθνικής ενότητας, και οι οποίοι στην συνέχεια την ανέτρεψαν με πραξικόπημα, συμφωνούν και εκείνοι στην εξομάλυνση των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ. Ωστόσο, οι πραξικοπηματίες διστάζουν σε αυτό το στάδιο να προχωρήσουν σε μια τόσο σημαντική κίνηση χωρίς να έχουν την υποστήριξη των τέως κυβερνητικών τους εταίρων που προέρχονταν από τον χώρο της πολιτικής, επειδή εκτιμούν ότι θα δημιουργήσει αντιδράσεις στην τοπική κοινή γνώμη και θα δώσει μια πολύ καλή αφορμή στους Ισλαμιστές να εντείνουν τις ενέργειές τους κατά των πραξικοπηματιών -η επικράτηση των οποίων φαίνεται ότι ακόμα δεν είναι βέβαιη.

Παρ' όλα αυτά, η διακυβέρνηση Μπάιντεν δηλώνει ότι «λόγω της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται στο Σουδάν, είναι αναγκαία η επανεξέταση της πορείας εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων Σουδάν-Ισραήλ» ενώ παράλληλα οι ΗΠΑ παγώνουν την οικονομική ενίσχυση προς την χώρα, που ήταν προγραμματισμένη να δοθεί το αμέσως ερχόμενο διάστημα.

Οι αμερικανικές δηλώσεις και κινήσεις επιβεβαιώνουν το συμπέρασμα, που είχε εύκολα διαφανεί εξ αρχής: Ότι δηλαδή, το «βαρόμετρο» της φιλοδυτικής πορείας του Σουδάν στην διεθνή διπλωματική σκακιέρα, περνά μέσω της εξομάλυνσης των διμερών σχέσεων Σουδάν-Ισραήλ, περί της οποίας είχε δεσμευθεί η ανατραπείσα κυβέρνηση εθνικής ενότητας.

Πέραν αυτού, όμως, η κατάσταση που διαμορφώθηκε στο Σουδάν και η διασύνδεσή της με την υπογραφή ή μη μιας ακόμα «Συμφωνίας του Αβραάμ» περιλαμβάνει και μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διάσταση σε καθαρά περιφερειακό-παναραβικό επίπεδο, υπό την εξής έννοια:

Εκτός από το Σουδάν, υπάρχουν και άλλες χώρες του αραβικού κόσμου και της μουσουλμανικής Αφρικής, στις οποίες οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει ξεκάθαρα την παραίνεσή τους να εξομαλύνουν τις σχέσεις τους με το Ισραήλ, έναντι ανταλλαγμάτων, πολιτικών, οικονομικών, και στρατιωτικών. Η Μαυριτανία θεωρείται μια από αυτές, η κυβέρνηση της οποίας είχε μάλιστα χαιρετίσει την υπογραφή της πρώτης κατά σειρά «Συμφωνίας του Αβραάμ» μεταξύ του Ισραήλ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων. Μια δεύτερη χώρα της Υποσαχάριας Αφρικής, το Τσαντ, θεωρείται και εκείνη χώρα που θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα των ΗΑΕ, του Μπαχρέιν, και του Μαρόκου, μιας και ο Πρόεδρος της χώρας είχε ήδη επισκεφθεί ανεπισήμως -αλλά με ευρεία δημοσιογραφική κάλυψη- το Ισραήλ, τον Νοέμβριο του 2018. Ακόμα και το Νότιο Σουδάν θα μπορούσε να προχωρήσει στην εξομάλυνση των σχέσεών του με το Ισραήλ, εάν ο πρόεδρος Σάλβα Κίιρ θελήσει να πραγματώσει την υπόσχεσή του προς τους Ισραηλινούς, κατά την επίσκεψή του στην Ιερουσαλήμ το μακρινό 2011 -και εφόσον η χώρα του λάβει το πράσινο φως από το Κατάρ, το οποίο τα τελευταία χρόνια διατηρεί έντονη οικονομική και επιχειρηματική παρουσία, επηρεάζοντας το τοπικό πολιτικό σύστημα και το προεδρικό περιβάλλον. Οι ως άνω αφρικανικές χώρες, που θα μπορούσαν να είναι οι επόμενες χώρες των λεγόμενων «Συμφωνιών του Αβραάμ», καλούνται και εκείνες να διαχειριστούν δύσκολες εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες και κοινωνίες που αντιμετωπίζουν ποικίλες πολώσεις, είτε καθαρά ιδεολογικές, είτε θρησκευτικές, ακόμα και εθνοτικές.

Παρότι η αναταραχή που αντιμετωπίζει το Σουδάν οφείλεται σε αίτια περισσότερο οικονομικά και φυλετικά και πολύ λιγότερο στο ζήτημα της εξομάλυνσης ή μη των σχέσεών του με το Ισραήλ, ωστόσο είναι σαφές ότι η διχογνωμία γύρω από ένα τόσο ακανθώδες ζήτημα μπορεί εύκολα να αξιοποιηθεί επικοινωνιακά και σε χώρες που βρίσκονται πολύ μακριά από τους δρόμους του Χαρτούμ και της σουδανικής ενδοχώρας. Υπ' αυτήν την έννοια, ό,τι συμβαίνει αυτήν την περίοδο στο Σουδάν, και ό,τι θα συμβεί το επόμενο διάστημα, θα επηρεάσει σημαντικά τα κέντρα λήψεως αποφάσεων σε άλλες χώρες της περιοχής, που θεωρούν τις «Συμφωνίες του Αβραάμ» ως το όχημα που θα τις φέρει πιο κοντά στην Δύση και στην οικονομική ευημερία.
 
Γαβριήλ Χαρίτος

Ο ΓΑΒΡΙΗΛ ΧΑΡΙΤΟΣ είναι Δρ. διεθνών σχέσεων, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μπεν-Γκουριόν. Διδάσκει Ιστορία των Πολιτικών Σχέσεων Ισραήλ-Ελλάδας-Κύπρου στο ισραηλινό Πανεπιστήμιο Μπεν Γκουριόν, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.

https://www.foreignaffairs.gr/articles/73436/gabriil-xaritos/to-perifereiako-diakybeyma-apo-to-praksikopima-sto-soydan?page=show

26/10/2021