Η Ελληνική οικονομική κρίση και ο ρόλος της Γερμανίας.
Η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο Πούτιν
Έγιναν πολλά και τραγικά λάθη
από όλες τις μεριές, εγχώριες και Ευρωπαϊκές.
Η κρίση
Τα αίτια της κρίσης είναι λίγο πολύ γνωστά. Μερικά σημαντικά αίτια ήταν η απροθυμία εφαρμογής διαρθρωτικών αλλαγών, η απροθυμία εφαρμογής δημοσιονομικής πειθαρχίας, ο αλόγιστος δανεισμός με επιτόκια Γερμανίας μετά την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση, η αύξηση μισθών πάνω από την παραγωγικότητα (βλέπε C.A. Ioannou, K.N. Kanellopoulos and S. Petros, “Wages, Productivity and Competitiveness in Greece”, SEV (2019)), η αδυναμία συλλογής φόρων, και φυσικά τα Greek statistics (τα Ελληνικά στατιστικά στοιχεία). Όλα αυτά δυστυχώς εξηγούνται από τις πελατειακές σχέσεις και την διαπλοκή που είχαν μαστίσει την πολιτική μας ζωή κατά το παρελθόν.
Πριν από την Ευρωπαϊκή κρίση δημόσιου χρέους, όπως δημοσιεύτηκε στον τύπο (π.χ. New York Times στις 13 Φεβρουαρίου 2010), η Goldman Sachs, η JP Morgan Chase και άλλοι βοήθησαν τουλάχιστον δύο Eυρωπαϊκές χώρες, δηλαδή την Ελλάδα και την Ιταλία, να ενισχύσουν τα κρατικά έσοδα, ειδικότερα τα έσοδα από λαχεία και τέλη αεροδρομίου.
Το κατόρθωσαν αυτό αναγνωρίζοντάς έσοδα πρόωρα μέσω καινοτόμων χρηματοοικονομικών μέσων που κράτησαν αυτές τις υποχρεώσεις εκτός λογιστικών βιβλίων, δημιουργώντας έτσι στρατηγικά «κρυφό χρέος.» Η συμφωνία ήταν κρυφή επειδή αντιμετωπίστηκε ως συναλλαγή συναλλάγματος και όχι ως δάνειο.
Επιπλέον, η Ελλάδα κράτησε μυστικές ορισμένες από τις υποχρεώσεις αμυντικών δαπανών προκειμένου να αποφευχθεί η αποκάλυψη πληροφοριών σχετικά με τις στρατιωτικές δαπάνες στους αντιπάλους. Αν όχι το υψηλότερο, η Ελλάδα είχε έναν από τους υψηλότερους αμυντικούς λογαριασμούς κατά κεφαλήν από οποιαδήποτε άλλη χώρα του ΝΑΤΟ.
Τα φώτα της δημοσιότητας κατά τη διάρκεια αυτής της Eυρωπαϊκής κρίσης χρέους ήταν στα λεγόμενα PIIGS (δηλαδή, Πορτογαλία, Ιταλία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία). Αυτή η υποτιμητική ονομασία έβαλλε πολλές χώρες σε ένα καλάθι λόγω του σχετικά υψηλού δείκτη χρέους προς ΑΕΠ, παρόλο που δεν παρουσίαζαν απαραίτητα τα ίδια διαρθρωτικά ζητήματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρόλο που οι αγορές μπορεί να αντιδράσουν γρήγορα χωρίς ιδιαίτερη προειδοποίηση σε υπερβολικό χρέος, οδηγώντας σε ξαφνική απώλεια πρόσβασης στις κεφαλαιαγορές που μπορεί να διαρκέσει χρόνια, αν όχι δεκαετίες, μια τέτοια απότομη αντίδραση μπορεί να μην συμβεί ανάλογα με τα υποκείμενα χαρακτηριστικά.
Για παράδειγμα, η Αργεντινή πλήρωσε περίπου 15 σεντς στο δολάριο μετά την χρεοκοπία το 2001 και έχασε την πρόσβαση στις πιστωτικές αγορές για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ωστόσο η αγορά δεν αντέδρασε ποτέ στον υψηλό λόγο χρέους προς ΑΕΠ της Ιαπωνίας (σήμερα πάνω από 250%) ή της Ιταλίας (σήμερα πάνω από 150%) με τον ίδιο τρόπο που αντέδρασε στην αναλογία της Ελλάδας όταν ξεπέρασε το 125%.
Ο λόγος είναι ότι η αγορά είναι πιο επιεικής με χώρες που έχουν ισχυρή παραγωγική βάση. Επιπλέον, σχεδόν όλο το δημόσιο χρέος της Ιαπωνίας κατέχεται στο εσωτερικό, και πάνω από το 50% του Ιταλικού χρέους κατέχεται εσωτερικά από Ιταλούς που είναι πιστοί στη χώρα τους.
Το Ελληνικό δημόσιο χρέος από την άλλη πλευρά κατείχετο ως επί το πλείστον εξωτερικά. Επίσης, το ιδιωτικό χρέος δεν φαίνεται να έχει μεγάλη σημασία. Αν το έκανε, η Ιρλανδία κάποια στιγμή θα είχε εξοστρακιστεί εντελώς όταν το εξωτερικό της χρέος (δηλαδή δημόσιο και ιδιωτικό) ήταν πολύ πάνω από 1.000%. Ένας από τους λόγους είναι ότι το ιδιωτικό χρέος υποστηρίζεται σε κάποιο βαθμό από πάγια ενεργητικά στοιχεία και είναι εξασφαλισμένο.
Έπρεπε όμως οι ευρωπαϊκές χώρες να πληρούν ορισμένα αυστηρά κριτήρια για να γίνουν δεκτές στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση; Φυσικά, έπρεπε να πληρούν τα λεγόμενα κριτήρια του Μάαστριχτ για να μπουν στην Ένωση και να υιοθετήσουν το ευρώ ως νόμισμά τους. Ένα από τα κριτήρια είναι ο λόγος του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ κάτω του 60%. Εάν η αναλογία υπερβαίνει το όριο του 60%, η αναλογία θα πρέπει τουλάχιστον ”να πλησιάζει την τιμή αναφοράς με ικανοποιητικό ρυθμό.”
Ως εκ τούτου, ορισμένες χώρες προσπάθησαν να κάνουν δημιουργική λογιστική στα δεδομένα προκειμένου να πληρούν τα κριτήρια και να ενταχθούν στην Ευρωζώνη. Αυτό φέρεται να περιελάμβανε την Ιταλία, την Ελλάδα, το Βέλγιο, την Πορτογαλία και ακόμη και τη Γερμανία. Η ταχεία είσοδος στην Ευρωζώνη ήταν θέμα κύρους για ορισμένες χώρες και ήταν απαραίτητο για άλλες χώρες με ασταθή νομίσματα πριν υιοθετήσουν το ευρώ.
Αλλά όταν το χρέος της Ελλάδας άρχισε να κλιμακώνεται, γιατί τότε δεν υπήρξε επίσημη αντίδραση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ);
Η απάντηση είναι απλή. Επειδή το χρέος ορισμένων από τις μεγαλύτερες χώρες, όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, αυξανόταν επίσης.
Λοιπόν, τι έκανε η Ελλάδα; Τι έπρεπε να κάνει η Ελλάδα;
Πρώτον, δεν υπήρχε πολιτική βούληση για την εφαρμογή δημοσιονομικής πειθαρχίας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η εφαρμογή αυτών θα ήταν πολιτική αυτοκτονία, διότι θα απαιτούσε πορεία ενάντια στη θέληση του εκλογικού σώματος και ενάντια στα κατεστημένα συμφέροντα. Οι κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου και του Κώστα Σημίτη, στα μέσα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1990 και, ακόμη νωρίτερα, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη θα έπρεπε τουλάχιστον να έχουν εφαρμόσει σοβαρές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.
Προφανώς ο κ.
Σημίτης επέλεξε τη διαδρομή της μικρότερης αντίστασης για να εξασφαλίσει
μια θέση στην Ευρωζώνη, ως θέμα κύρους για την Ελλάδα και για να
εξασφαλίσει ένα σταθερό νόμισμα. Για να το κάνει αυτό, η κυβέρνηση
κατέληξε να συνεργάζεται με επενδυτικές τράπεζες όπως αναφέραμε
παραπάνω. Σημειώστε λοιπόν την πτώση του ελληνικού χρέους κατά την
ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αλλά η Ελλάδα αναμφισβήτητα προσχώρησε
στο ευρώ πρόωρα με τη χαμηλή συναλλαγματική ισοτιμία των 340,75 δραχμών
ανά ευρώ.
Δυστυχώς, όλες οι κυβερνήσεις και στις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος δεν ήταν πρόθυμες να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις και δημοσιονομική πειθαρχία. Μετά τον κ. Σημίτη, ο Κώστας Καραμανλής και ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας Γεώργιος Αλογοσκούφης ήλπιζαν να αποφύγουν το πρόβλημα μέσω μιας αύξησης του ΑΕΠ (που θα μείωνε το λόγο του χρέους προς το ΑΕΠ). Ωστόσο, ξεκίνησε η Μεγάλη Ύφεση του 2007-2009.
Το μόνο πράγμα που πίστευε ότι μπορούσε να κάνει η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν να αναθεωρήσει το ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα έχει αναμφισβήτητα μια μεγάλη γκρίζα οικονομία. Η κυβέρνηση Καραμανλή πρότεινε να συμπεριληφθεί ένα μέτρο της γκρίζας οικονομίας που θα είχε διογκώσει το ΑΕΠ έως και 25%. Η Eurostat αποδέχτηκε μόνο ένα ποσοστό από αυτό, ωστόσο, το πρόβλημα αποφεύχθηκε για λίγο μέχρι να αναλάβει η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου.
Ο κ. Παπανδρέου συνειδητοποίησε γρήγορα το μέγεθος του προβλήματος, και η Ελλάδα θα έπρεπε να είχε αναδιαρθρώσει το χρέος της ακριβώς τότε, το 2010.
Ωστόσο, οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις εξάλειψαν εντελώς αυτή την πιθανότητα, καθώς δεν θα ήταν καλό για το νέο νόμισμα, και δεν υπήρχε ούτε στην Ελλάδα υποστήριξη για κάτι τέτοιο.
Το είπα δημόσια το 2010 ότι η Ελλάδα έπρεπε άμεσα να κάνει αναδιαπραγμάτευση του χρέους («Η Αναδιαπραγμάτευση του Ηρέους Είναι η Μόνη Λύση» - https://myellada.com/2010/06/07/i-anadiapragmatefsi-tou-hreous-einai-i-moni-lisi/). Η αντίδραση που εξέλαβα ήταν ένα ευγενικό «μας προσβάλλεται» από αείμνηστο, πλέον, Καθηγητή του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το πρόβλημα από την καθυστέρηση της αναδιάρθρωσης ήταν ότι η Ελλάδα έπρεπε να καταφύγει στο ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Όμως η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αθετήσει αυτά τα δάνεια (καθώς δεν περιλαμβάνουν ασφάλιστρο αθέτησης πληρωμών). Έτσι, όταν ένα «κούρεμα» έγινε αναπόφευκτο αργότερα (το λεγόμενο Private Sector Involvement (PSI; Συμμετοχή του Ιδιωτικού Τομέα), έπρεπε να είναι ένα πολύ μεγαλύτερο κούρεμα. Ένα πρόσθετο πρόβλημα είναι ότι το αναδιαρθρωμένο χρέος εκδίδεται συχνά σύμφωνα με το βρετανικό δίκαιο, γεγονός που καθιστά την περαιτέρω αναδιάρθρωση πολύ πιο δύσκολη.
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί γιατί οι αγορές ανησυχούσαν τόσο πολύ για την Ελλάδα ή την Πορτογαλία, παρόλο που είναι σχετικά μικρές χώρες;
Ο λόγος ήταν για να αποφευχθεί η μετάδοση. Για παράδειγμα, το ελληνικό χρέος το κατείχαν γαλλικές και γερμανικές τράπεζες. Συνολικά, φαίνεται ότι το κύριο μέλημα κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους ήταν η προστασία του Ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.
Για ασφάλεια, η Ευρώπη επέβαλε αργότερα την απαίτηση ότι οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες (δηλαδή τα χρήματα που πρέπει να συγκεντρώσει μια χώρα για να καλύψει το έλλειμμά της και να μετατρέψει το χρέος που λήγει) δεν μπορούν να υπερβαίνουν το 15% του ΑΕΠ.
Με βάση το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης δε, αν το δημόσιο χρέος ανέρχεται άνω του 60% του ΑΕΠ, θα πρέπει να μειώνεται κατά 1/20 (5%) άνω του 60% κάθε χρόνο. Πρόσφατα, λόγω της πανδημίας, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας πρότεινε την αύξηση του ορίου από 60% στο 100%, χωρίς να αλλάζει το 3% για το δημοσιονομικό έλλειμμα.
Ο ρόλος της Γερμανίας και του Ευρωπαϊκού Βορρά
Φημολογείται ότι ο Γιώργος Παπανδρέου πήρε τηλέφωνο τον Διευθύνοντα Σύμβουλο του ΔΝΤ, Dominique Strauss-Kahn, την περίοδο ανάληψης της πρωθυπουργίας. Ο κ. Καν ξεκαθάρισε ότι η μόνη λύση ήταν η αναδιάρθρωση του χρέους. Δυστυχώς για την Ελλάδα η κ. Μέρκελ επίσης ξεκαθάρισε ότι αναδιάρθρωση ή πτώχευση κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης αποκλειόταν για να αποφευχθεί η κατάρρευση του καινούργιου νομίσματος.
Η Γερμανία και οι βόρειες χώρες επίσης φοβόντουσαν για το ηθικό πρόβλημα (moral hazard problem) με ένα προτεσταντικό ίσως προσανατολισμό, δηλαδή αν δεν επιβάλεις βαριά ποινή (π.χ. μνημόνια αυστηρής λιτότητας) σε αυτούς που προκάλεσαν την κρίση, θα το ξανακάνουν. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν ήθελαν να αφήσουν ένα μέλος της Ευρωζώνης να επικαλεστεί χρεοκοπία. Αυτό δεν θα ήταν καλό για το ευρώ και δεν θα βοηθούσε με το moral hazard problem.
Πρέπει να κατανοήσουμε ότι ως μέλος μιας νομισματικής ένωσης, χάνεις την ικανότητα να ασκείς ανεξάρτητη νομισματική πολιτική. Οι μόνες πολιτικές που μπορείς να εφαρμόσεις είναι μια εσωτερική υποτίμηση μέσω μείωσης του κόστους εργασίας, και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της χώρας με απώτερο στόχο την οικονομική μεγέθυνση σε βάθος χρόνου.
Επίσης πρέπει να τονίσουμε ότι ο στόχος του ΔΝΤ κατά την διάρκεια μιας κρίσης δεν είναι η γρήγορη ανάπτυξη της χώρας αλλά η γρήγορη πληρωμή των δανείων (που εξασφαλίζεται με αυστηρή λιτότητα) ώστε τα χρήματα να επιστραφούν στις διασώζουσες αρχές το συντομότερο δυνατόν, ιδίως λόγω των σχετικά χαμηλών επιτοκίων.
Σημειώστε λοιπόν ότι στην αρχή της κρίσης, ενώ οι ΗΠΑ ακολουθούσαν μια πολιτική νομισματικής χαλάρωσης τυπώνοντας φρέσκο χρήμα και χαμηλώνοντας τα επιτόκια για να τονώσουν την οικονομία, η Ευρώπη διατηρούσε το ευρώ ισχυρό και αύξανε τα επιτόκια επειδή ο Ευρωπαϊκός Βορράς τα πήγαινε καλά και φοβόταν για πληθωρισμό.
Δυστυχώς, ενώ η Κεντρική Τράπεζα της Αμερικής (Fed) έχει δύο εντολές, δηλαδή εντολή υψηλής απασχόλησης και χαμηλού πληθωρισμού, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει μόνο μία εντολή, αυτή του χαμηλού πληθωρισμού.
Συνεπώς, ενώ ο Ευρωπαϊκός νότος μαστιζόταν από ανεργία, η Ευρώπη, ελεγχόμενη από το Βορρά, διατηρούσε το ευρώ ισχυρό και αύξανε τα επιτόκια. Μόνο ο κ. Σαρκοζί είπε το 2011 ότι το ευρώ ήταν υπερβολικά υπερτιμημένο.
Ο Βορράς ήθελε να διατηρήσει την αξία του συσσωρευμένου πλούτου του σε ευρώ. Και γιατί να υποτιμήσει το νόμισμα (δηλαδή, να μειώσει τις τιμές στις διεθνείς αγορές) όταν μπορούσε να εξάγει τις BMW, τις Mercedes και τις Porsche σε υψηλές τιμές;
Η Γερμανία επίσης ισχυρίστηκε μηδενικό κενό παραγωγής (output gap), δηλαδή ισχυρίστηκε ότι λειτουργούσε με πλήρη δυναμικότητα (ενώ το παραγωγικό της κενό στην πραγματικότητα ήταν αρνητικό το 2010). Η Γερμανία ανησυχούσε για τον πληθωρισμό με βάση τον ιστορικό φόβο του υπερπληθωρισμού που βιώθηκε κατά τη διάρκεια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.
Συμπέρασμα
Έγιναν πολλά και τραγικά λάθη από όλες τις μεριές, εγχώριες και Ευρωπαϊκές. Όπως το έχουμε ξαναπεί, φοβού τους πολιτικούς που προσποιούνται τους οικονομολόγους, και τους οικονομολόγους που προσποιούνται τους πολιτικούς. Η Ελλάδα χάνει και στις δύο περιπτώσεις.
Δρ. Φάνης Τσουλουχάς
Καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μερσέντ
-facebook.com/theofanis.tsoulouhas
-https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-ellenike-oikonomike-krise-kai-o-rolos-tes-yermanias_gr
5/11/2021
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Τι (δεν) έκανε η Άνγκελα Μέρκελ: Η Ελλάδα, η Ευρώπη, ο Πούτιν και το προσφυγικό.
Λίγες εβδομάδες απομένουν για το «αντίο» της Άνγκελα Μέρκελ μετά από 16 χρόνια στην ηγεσία της Γερμανίας και πολλοί επιχειρούν μια αποτίμηση του αποτυπώματος που αφήνει για τη χώρα της αλλά και της Ευρώπης.
Το Tvxs.gr συνομίλησε με έναν από τους πλέον κατάλληλους για την αξιολόγηση της «εποχής» της: Τον Paolo Valentino, Ιταλό δημοσιογράφο, ανταποκριτή της Corriere Della Sera στο Βερολίνο, και συγγραφέα του βιβλίου «L’ età di Merkel» (Η Εποχή της Μέρκελ) για την 16χρονη πορεία της απερχόμενης Γερμανίδας Καγκελαρίου, βασιζόμενος σε συνεντεύξεις και μαρτυρίες ανθρώπων που την έζησαν από κοντά.
Το βιβλίο μάλιστα έχει και ελληνικό ενδιαφέρον , καθώς αναφέρεται στις επαφές της Άνγκελα Μέρκελ με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον Αλέξη Τσίπρα. Ο Paolo Valentino, μιλώντας στο Tvxs.gr, καταθέτει την δική του άποψη για την κληρονομία της Γερμανίδας πολιτικού.
Ακολουθεί η συνέντευξη
- Στον κόσμο του υπαρκτού σοσιαλισμού, όπου μεγάλωσε η Μέρκελ, υπάρχει ο όρος “ συνολική θετική αποτίμηση”. Κατά την άποψή σου θα μπορούσε να πει κανείς κάτι τετοιο για την ίδια;
Θα το έθετα ως
εξής: “Η Μέρκελ έκανε τη Γερμανία και τους Γερμανούς πλουσιότερους, αλλά
και τους κράτησε μακριά από πολεμικές εντάσεις”. Από την άλλη, δεν
προετοίμασε την χώρα για το μέλλον, αγνοώντας συνειδητά την ψηφιοποίηση
του κράτους, τις υποδομές και την επένδυση στο στο κοινωνικό κράτος.
Σε ότι αφορά την Ευρώπη, κατάφερε να κρατήσει την ΕΕ ενωμένη σε εποχή βαθιάς κρίσης, λύνοντας τα βραχυπρόθεσμα προβλήματα. Δεν χρησιμοποίησε την κρίση ως ευκαιρία όμως για βαθύτερες τομές και δεν ξόδεψε κανένα πολιτικό κεφάλαιο για να εμβαθύνει την διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
- Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, έσπευσε να “θυσιάσει” ένα θέμα ταμπού για τη Γερμανία, εκείνο του κοινού ευρωπαϊκού χρέους. Προφανώς, το έκανε αντιλαμβανόμενη ότι σώζοντας τις κατεστραμμένες οικονομίας κάποιων ευρωπαϊκών χωρών, επί της ουσίας θα γλύτωνε την ίδια την χώρα της από μεγάλη ύφεση. Δεν είναι όμως εν μέρει υπεύθυνη για την χαμένη δεκαετία στην ΕΕ;
Τα δυο παραπάνω δεν είναι απαραιτήτως αντιφατικά. Η Μέρκελ έχασε μια δεκαετία, όμως κράτησε την Ευρώπη ενωμένη (κάτι που κατά την προσωπική μου άποψη δεν ήταν και δεδομένο) και στο τέλος διέβη τον Ρουβίκωνα αναφορικά με την οικονομική αλληλεγγύη. Το γιατί το έκανε έχει μικρή σχετικά σημασία, παρ’ όλα αυτά δεν είναι τόσο άσχημο το γεγονός πως κατάλαβε έστω και αργά πως η ευημερία της Γερμανίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με εκείνη της Ευρώπης συνολικά.
- Συνέβαλε όμως -και μάλιστα σημαντικά- στην ανάπτυξη ενός οικονομικού εθνικισμού στη Γερμανία.
Δεν θα έλεγα κάτι τέτοιο. Σε αυτό είχαν μεγαλύτερη συμβολή ο Σόιμπλε και η Bundesbank. Μάλιστα, καλό είναι να δώσουμε τα εύσημα στη Μέρκελ για το γεγονός ότι προσπάθησε να βρει ευρωπαϊκές λύσεις.
- Για την προσέγγισή της απέναντι στον Βλάντιμιρ Πούτιν τι θα μπορούσαμε να πούμε; Συνηθίζουμε να γράφουμε πως “αυτή του μιλούσε στα Γερμανικά, όμως σε κρίσιμες καταστασεις ήταν αυτός που μιλούσε Ρωσικά”. Κατάφερε δηλαδή να περάσει με την ομόφωνη άποψη των 27 της ΕΕ τα μέτρα εναντίον της Ρωσίας το 2014, την ίδια ώρα επέβαλλε τον αγωγό Nord Stream 2, κάνοντας μια μεγάλη παραχώρηση στον Πούτιν παρά τις αντιρρήσεις εκ μέρους των ΗΠΑ, της Ουκρανίας και πολλών Ευρωπαίων εταίρων.
Σε ό,τι έχει να κάνει με τον Βλαντιμίρ Πούτιν θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κατάσταση ήταν αρκετά περίπλοκη. Πρώτα απ’ όλα λόγω της παράδοσης της Ostpolitik στη Γερμανία (από τον Μπραντ και τον Σρέντερ μέχρι τον Κολ, πάντα υπήρχε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας με τη Μόσχα), η οποία μάλιστα φαίνεται να ενέχει υπαρξιακά στοιχεία για το SPD, τον κυβερνητικό της εταίρο. Σε ό,τι αφορά τον Nord Stream 2, τον οποίο “κληρονόμησε” από τον Σρέντερ, θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν πράγματι μια μεγάλη αποτυχία στην εξωτερική της πολιτική, καθώς ενέδωσε στις πιέσεις εκ μέρους των βιομηχάνων αλλά και του SPD.
Παρεμπιπτόντως, η αντίθεση των ΗΠΑ με τον Nord Stream 2 δεν είχε σε τίποτα να κάνει με τις αξίες της δημοκρατίας κτλ. Ήθελαν απλά να πουλήσουν το δικό τους φυσικό αέριο στην Ευρώπη.
- Η Άνγκελα Μέρκελ δεν δίσταζε να καταγγείλει την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όμως αυτό δεν την απέτρεψε από το να πραγματοποιήσει 12 επίσημες επισκέψεις στην Κίνα, συνοδευόμενη μάλιστα από πολλούς επιχειρηματίες.
Αλήθεια είναι αυτό, όμως ποια χώρα στην Ευρώπη δεν κάνει το ίδιο; Η ανάδειξη της Κίνας σε υπερδύναμη είναι δικό μας “παιδί”, καθώς επί πολύ μεγάλο διάστημα βλέπαμε εκεί μια πολύ μεγάλη αγορά και μια τεράστια ευκαιρία, απλά η Γερμανία κινήθηκε πιο έξυπνα από τους άλλους.
- Μπορεί να αντιπαθούσε τον Τραμπ, όμως φαίνεται πως αντιτάχθηκε ακόμη και στον Μπάρακ Ομπάμα, όπως αποκαλύπτει και ο ίδιος στο βιβλίο του.
Είναι αλήθεια πως απέρριψε όλες τις προτάσεις αλλά και τις απόπειρες εκ μέρους του Ομπάμα για να υπάρξει μια μικρότερη και πιο ισορροπημένη λιτότητα.
- Είχε πει στον Γιώργο Παπανδρέου πως οι χώρες που θα παραβίαζαν την συνθήκη του Μάαστριχ, θα έπρεπε να τιμωρούνται. Αυτό έχει να κάνει με γερμανικό ή το χριστιανικό υπόβαθρο της Μέρκελ;
Επι της ουσίας έχει να κάνει με το Λουθηρανικό υπόβαθρο, καθώς η λέξη Schuld στα Γερμανικά μεταφράζεται και ως “χρέος” αλλά και ως “ενοχή”.
- Είναι αλήθεια πως -έστω και σε ιδιωτική τους συζήτηση- υποστήριξε την απόφαση του Γιώργου Παπανδρέου για πραγματοποίηση δημοψηφίσματος;
Τουλάχιστον αυτό μου είπε ο ίδιος ο Παπανδρέου. Και νομίζω πως είναι αλήθεια. Άλλωστε πηγές από τις ΗΠΑ ανέφεραν πως ακόμη και ο Ομπάμα ήταν ενήμερος για την ιδέα του δημοψηφίσματος.
- Γράφεις πως είχε υποσχεθεί να προσφέρει βοήθεια στον Αλέξη Τσίπρα, όταν αυτός έγινε πρωθυπουργός. Το πρώτο όμως εξάμηνο της πρωθυπουργία του ήταν πολύ “άγριο”.
Δεν το λέω εγώ αυτό, καταγράφω τι μου δήλωσε ο ίδιος ο Τσίπρας. Παρ’ όλα αυτά, το πρώτο εξάμηνο της πρωθυπουργίας του η Γερμανία ήταν πράγματι επιθετικοί απέναντι στην Ελλάδα. Εκτιμώ πως πάνω στο ζήτημα η Μέρκελ είχε δώσει στον Σόιμπλε πλήρη ελευθερία κινήσεων, όμως την τελευταία στιγμή “πήρε την κατάσταση στα χέρια της” αποτρέποντας τον από το να βγάλει την Ελλάδα από την Ευρωζώνη.
- Γράφεις ότι η ανακοίνωση του δημοψηφίσματος εκ μέρους του Αλέξη Τσίπρα είχε ψυχολογική επίπτωση στη Μέρκελ. Όμως σύμφωνα με τον ίδιο, τελικώς η Μέρκελ παραδέχτηκε πως ήταν ένας πολύ έξυπνος πολιτικός ελιγμός εκ μέρους του.
Ναι, είναι κάτι που είπε στην τελευταία της συνάντηση με τον Αλέξη Τσίπρα, όταν όλα είχαν τελειώσει. Είναι αλήθεια πως εξεπλάγη, θα μπορούσα να πω ακόμη κι ότι εντυπωσιάστηκε από την καθαρότητα και την αποφασιστικότητα του Τσίπρα επί του ζητήματος.
- Εκτιμάς πως υπήρξε πραγματικό ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και την ΕΕ;
Ήταν πραγματικό ενδεχόμενο, πρόκειται για κάτι που προετοίμασαν ο Σόιμπλε, η Bundesbank αλλά και κάποιες Σκανδιναβικές χώρες. Αν δεν είχε αντιταχθεί η Μέρκελ στις προσθέσεις του τότε υπουργού Οικονομικών της, η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη θα είχε μπει στον “πάγο”. Και αυτό θα ήταν πραγματικά καταστροφή, καθώς την επόμενη μέρα οι αγορές θα “γύριζαν την πλάτη” στο ευρώ. Η Ιταλία θα ήταν η επόμενη στη σειρά για έξοδο. Για την ΕΕ μπορούμε να κάνουμε μόνο υποθέσεις, αλλά αν κατέρρεε η ευρωζώνη, πώς θα μπορούσε να μείνει ενωμένη η ΕΕ;
- Το 2015 υιοθέτησε μια “ανοιχτή προσέγγιση” έναντι των προσφύγων. Το έκανε από ηθική άποψη ή έκρινε πως η Γερμανία χρειαζόταν εργατικά χέρια και ήθελε επίσης να βελτιώσει την δημόσια εικόνα της;
Σε αυτό το ζήτημα οφείλουμε να της δώσουμε όλα τα εύσημα. Είχε να κάνει με τα προσωπικά της βιώματα, μεγάλωσε πίσω από ένα τείχος, δεν ήθελε να υψώσει ένα ακόμη σήμερα η ίδια. Να θυμόμαστε πως δεν άνοιξε τα σύνορα, ούτε όμως τα έκλεισε. Πήρε την σχετική απόφαση μέσα σε 24 ώρες, δεν υπήρχε χρόνος να κάνει υπολογισμούς για την γερμανική οικονομία. Ακόμη και ο Γιόσκα Φίσερ της το αναγνώρισε.
Ό,τι συνέβη στη συνέχεια αποδεικνύει πως ήταν μια απόφαση με ελλιπη προετοιμασία, για να μην πω καθόλου προετοιμασία.
Εκεί είναι η ευθύνη της: δεν εξήγησε στον γερμανικό λαό για ποιο λόγο θα έπρεπε να υποδεχτούν τους πρόσφυγες, δεν πήρε κανένα οικονομικό μέτρο (όπως πρότεινε το SPD) για να καθησυχάσει τους πρωην ανατολικογερμανούς ότι δεν θα μπαίναν πάλι στο περιθώριο ενώπιον της νέας κατάστασης. Αυτό άνοιξε την πόρτα για την ακροδεξιά του AfD.
7/11/2021