Οι προσανατολισμοί της Τουρκικής στρατηγικής.
Σκέψεις με αφορμή το νέο βιβλίο του Μάρκου Τρούλη «Τουρκική στρατηγική στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία».
Αφορμή για το παρόν είναι βιβλίο του Δρ. Μάρκου Τρούλη, αρθρογράφου της HuffPost, με τίτλο «Τουρκική στρατηγική στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία. Γεωγραφικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές διαμορφώσεις στη σύγχρονη Τουρκία». Εξετάζει ζητήματα που εδώ και καιρό βρίσκονται στην αιχμή των γεωπολιτικών και στρατηγικών εξελίξεων και αφορούν την Τουρκική στρατηγική των τελευταίων δεκαετιών στην περιφέρειά μας, αλλά και πέραν αυτής. Πρόκειται για σημαντική παρέμβαση. Την προλογίζει ο Γιάννης Μάζης. Γράφτηκε από κάποιο ο οποίος ανήκει στην νέα γενιά αναλυτών των στρατηγικών και γεωπολιτικών δεδομένων της περιφέρειας στην οποία ανήκει και η Ελλάδα, ο οποίος ήδη έχει επιτύχει μια εκτεταμένη βιβλιογραφική παρουσία με μονογραφίες, δοκίμια και άρθρα και επιφυλλίδες στα πεδία της διεθνούς πολιτικής, της γεωπολιτικής και της στρατηγικής.
Αυτά αναφέρονται για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, επειδή για μια σειρά λόγους η Τουρκία αποτελούσε πάντα και συνεχίζει να αποτελεί το σημαντικότερο ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας. Δεύτερον, επειδή μετά από δεκαετίες παλινωδιών, κυριαρχίας γνωμών αντί γνώσης και κειμένων περί τα διεθνή εκπορευμένων από ιδεολογικές ή κομματικές σκοπιμότητες είναι αναγκαίες θεωρήσεις αξιολογικά ελεύθερων περιγραφών επιστημονικών προδιαγραφών.
Ο Μάρκος Τρούλης όπως και σε άλλα παράλληλα κείμενα φωτίζει άπλετα την Τουρκική στρατηγική τόσο των τελευταίων εκατό χρόνων όσο και των τελευταίων δεκαετιών. Τις τελευταίες δεκαετίες η τουρκική στρατηγική επιχειρεί να επεκτείνει την παρουσία της και τις δράσεις της στην ευρύτερη ζώνη που αρχίζει από την Ευρώπη μέχρι τον Καύκασο και συμπεριλαμβάνει τον Μουσουλμανικό κόσμο της Μέσης και Άπω Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.
Επί Ερντογάν και Νταβούτογλου αυτή η νέο-Οθωμανική πλέον στρατηγική είχε και συνεχίζει να έχει δεδηλωμένο σκοπό να καταστεί ηγετικό κράτος στον μουσουλμανικό κόσμο. Έτσι προσανατολισμένη εγείρει ηγεμονικές και αναθεωρητικές αξιώσεις, σχοινοβατεί μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, ελίσσεται και συχνά παρεμβαίνει στην ευρύτερη περιφέρεια στην οποία ανήκει. Αυτά δεν είναι συνήθη και απαιτείται σωστή θέαση του πως προσανατολίζεται, σε τι αποσκοπεί, πως ελίσσεται, ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα των αποφάσεων και ασφαλώς πως εξελίσσονται οι σχέσεις με τις μεγάλες δυνάμεις και ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Κίνα και την Ευρώπη.
Η ανάλυση του πιο πάνω βιβλίου αλλά και άλλων του συγγραφέα πείθουν ότι η τουρκική στρατηγική όπως αυτή εκτυλίσσεται τα τελευταία έτη πριν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και ασφαλώς Μεταψυχροπολεμικά στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία επιτρέπουν μια ευρύτερη θέαση των ευκαιριών, προκλήσεων και τους κινδύνους των νέο-Οθωμανικών εγχειρημάτων.
Για τον νέο-Οθωμανισμό έχουν γραφτεί πολλά. Η ανάλυση του Τρούλη με εγκυρότητα και άψογα τεκμηριωμένα εξηγεί πως συνδέεται η ισλαμική κοσμοθεωρία των νέο-Οθωμανών με τον εθνικισμό του νεοτουρκικού κράτους. Έχουμε μια τουρκο-ισλαμική σύνθεση που αναδύθηκε, βασικά, μετά το πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου 1980.
Ως προς αυτό τα πορίσματα της ανάλυσης είναι από άποψη πρακτικής στρατηγικής άκρως σημαντικά:
Όλο το φάσμα της Τουρκικής πολιτικής προσανατολίστηκε, εμποτίστηκε με νέα ηγεμονικά και αναθεωρητικά προτάγματα. Μάλιστα, εξίσου σημαντικό είναι ότι το πολιτικό σύστημα της Τουρκίας μπορεί να αντιμετωπίζει συνήθεις διχασμούς και διαιρέσεις αλλά η Τουρκία εκτυλίσσεται ευέλικτα και προσαρμόζει την στρατηγική της ανάλογα με τις ανακατανομές ισχύος και συμφερόντων των οποίων γινόμαστε όλοι μάρτυρες και οι οποίες είναι ρευστές και συχνά καταιγιστικές.
Στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία η Τουρκία συστηματικά διεισδύει αποσκοπώντας, αρχικά να αναπτύξει συγκλίσεις και συναλλαγές με τους δυτικούς στην συμμαχία των οποίων είναι ενταγμένη και στην συνέχεια εκμεταλλευόμενη τις στρατηγικές εξελίξεις συστηματικά επιδιώκει μεγάλο βαθμό αυτονόμησης, χωρίς βέβαια να αποχωρήσει από τις συμμαχίες της.
Για την Τουρκία το μείζον ως προς αυτά είναι ότι όπως εξελίσσονται οι σχέσεις των ΗΠΑ με τις δυνάμεις της Άπω Ανατολής θα μπορέσει να κάνει συναλλαγές και να ενισχύσει την θέση και τον ρόλο της ενόψει διαφαινόμενης μετατόπισης του κέντρου βάρους των ΗΠΑ προς τον Ειρηνικό.
Αναμφίβολα, η Άγκυρα έτσι προσανατολισμένη θέτει τον πήχη πολύ υψηλά και αυτό δημιουργεί ευκαιρίες αλλά κινδύνους. Κανείς ίσως θα πρέπει να εκτιμήσει τις κινήσεις και τους ελιγμούς στις σχέσεις της με την Μόσχα υπό αυτό το πρίσμα αλλά και με τον ολοφάνερο σκοπό να ενισχύει τον ρόλο και την θέση της καθώς θα εξελίσσονται οι στρατηγικές σχέσεις μεταξύ των ηγεμονικών δυνάμεων.
Οι μεθοδεύσεις συμπεριλαμβάνουν αγωγούς, αγορές όπλων, συγκλίσεις αλλά και αποκλίσεις και εισβολές όπου μπορεί ή παρεμβάσεις όπως στην περίπτωση Αρμενίας / Αρζεμπαϊτζάν. Η μελέτη του επίμαχου βιβλίου εξετάζει εμπεριστατωμένα τα διακρατικά ενεργειακά παίγνια στην ευρύτερη Κασπία ενταγμένα σε μια συνολικότερη στρατηγική της Άγκυρας.
Ένα εξαιρετικά σημαντικό και κρίσιμο ζήτημα που εξετάζει ο Τρούλης έγκυρα και τεκμηριωμένη αφορά κάτι που όπως εξελίσσονται οι στρατηγικές σχέσεις των μεγάλων δυνάμεων ενδέχεται να είναι πολύ σημαντικό. Πιο συγκεκριμένα, ναι μεν ελίσσεται στις σχέσεις με την Μόσχα αλλά δεν πρέπει να λησμονείται ότι ιστορικά αλλά και ως προς συντρέχοντα στρατηγικά ζητήματα Ρωσία και Τουρκία είναι συχνά γεωστρατηγικά εγγενώς ανταγωνιστικές δυνάμεις. Αυτό το κρίσιμο ζήτημα, υπογραμμίζεται, ενδέχεται να αποδειχθεί σημαντικό τόσο για την Τουρκία όσο και για όσους θίγονται από τις επιλογές της Άγκυρας ή όσους θέλουν να συγκλίνουν και να διεξάγουν συναλλαγές στο πλαίσιο του αναδυόμενου πολυπολικού διεθνούς συστήματος.
Ολοκληρώνοντας, συνοψίζονται τα κύρια ζητήματα που φωτίζονται όπως εξάλλου διευκρινίζεται εξαρχής. Κατ’ αρχάς, εξετάζονται εμπεριστατωμένα και έγκυρα πλήθος κοινωνικών, καθεστωτικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικό της σύγχρονης Τουρκίας και το επηρεάζουν την εξέλιξή της, την θέση και τον ρόλο της. Έτσι φωτίζονται, για παράδειγμα, η νομιμοποίηση στο εσωτερικό των στρατηγικών επιλογών των οποίων γινόμαστε μάρτυρες.
Αποτυπώνοντας το ιστορικό πλαίσιο της Μεταψυχροπολεμικής στρατηγικής της Άγκυρας στον Καύκασο και στην Κεντρική Ασία συνάγονται συμπεράσματα για τους προσανατολισμούς της Μεταψυχροπολεμικής στρατηγικής υπό ένα ευρύτερο πρίσμα που καθίσταται αναγκαίο για να ενταχθούν οι στρατηγικές επιλογές στο γεωπολιτικό πρίσμα όπως εξελίσσονται τα πράγματα και οι γεωστρατηγικές επιλογές.
Καταλήγοντας, υπογραμμίζεται το γεγονός η ανάλυση του επίμαχου βιβλίου εντάσσεται σε ένα άρτιο επιστημονικό πλαίσιο που συμπεριλαμβάνει τεκμηριώσεις τόσο υπό ένα περιπτωσιολογικό πρίσμα όσο και υπό το πρίσμα των πιο έγκυρων επιστημονικών κειμένων όπως του Kenneth Waltz και John Mearsheimer. Έτσι, μείζονος σημασίας ζητήματα που συμπλέκονται είναι οι δομές ισχύος και πως εξελίσσονται, οι στρατηγικές των μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων και πως συμπλέκονται. Μεθοδολογικά, επίσης, επιστρατεύεται η Συστημική Γεωπολιτική προσέγγιση που συνεκτιμά δεόντως και εμπεριστατωμένα τα γεωγραφικά και τα συμπαρομαρτούντα στρατηγικά δεδομένα.
Εκτιμάται ότι το «Τουρκική στρατηγική στον Καύκασο και
στην Κεντρική Ασία. Γεωγραφικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές
διαμορφώσεις στη σύγχρονη Τουρκία» του Μάρκου Τρούλη κινείται προς την
σωστή κατεύθυνση και αφορά ζωτικά την εθνική στρατηγική όπως και όποιον
ενδιαφέρεται για έγκυρη και τεκμηριωμένη ανάλυση.
Δρ. Παναγιώτης Ήφαιστος
Ομ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων – Στρατηγικών Σπουδών, Παν/μιο Πειραιώς, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών
https://www.huffingtonpost.gr/
18/12/2021