''Δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν.''
Διονύσης Σιμόπουλος :
Δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν.
Ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου υπογραμμίζει στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ ότι δεν αποτελεί ρεαλιστική λύση η μετοίκηση σε άλλους πλανήτες για τη σωτηρία της ανθρωπότητας
- Συνέντευξη στη ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ
Γνώστης των μυστικών του σύμπαντος ο διακεκριμένος ερευνητής και συγγραφέας Διονύσης Σιμόπουλος, μιλά στον ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ
με αφορμή το πρόσφατο πέρασμα του αστεροειδή με την ονομασία «7482»,
υπογραμμίζοντας ότι «η γήινη ατμόσφαιρα μπορεί να μας προστατεύει αρκετά
από την εισβολή αντικειμένων με διάμετρο μέχρι 50 μέτρα». Σύμφωνα με
την άποψη, που διατυπώνει ο επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου
Πλανηταρίου, ενδεχομένως, σε μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια από
σήμερα, όταν ο Ηλιος θα αρχίσει να εκπέμπει περισσότερη ενέργεια, «θα
πρέπει να φύγουμε για κάποιο άλλο πλανητικό σύστημα για να μπορέσουμε να
επιβιώσουμε». Δεν παραλείπει να επισημάνει, ωστόσο, ότι «πρέπει στο
μεταξύ να κρατήσουμε τον πλανήτη μας ζωντανό, διαφορετικά δεν θα
μπορέσουμε να κάνουμε κανενός είδους ταξίδι, αν έχουμε ήδη «τινάξει»
στον αέρα τον πλανήτη και τον πολιτισμό μας».
Εκτεθειμένη στους κινδύνους του σύμπαντος η Γη από καταβολής κόσμου;
Δεν θα έλεγα εκτεθειμένη γενικά στους κινδύνους του σύμπαντος, αλλά της γειτονιάς μας. Σκεφτείτε πως οτιδήποτε υπήρξε ή υπάρχει σήμερα στο σύμπαν γεννήθηκε κι εξελίχτηκε μέσα σ’ αυτό.Το ίδιο και η Γη μας, έστω κι αν ο πλανήτης μας δεν είναι παρά ένα ελαχιστότατοκομμάτι ενός σύμπαντος που αποτελείται από ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες, με συνολικά τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άστρα και πλανήτες, ενώ έχουμε επί πλέον και τεράστιες ποσότητες νεφελωμάτων αερίων και σκόνης στα οποία γεννιόνται ή θα γεννηθούν στο μέλλον νέα άστρα και νέοι πλανήτες. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, έχουμε επίσης και δύο ακόμη παράξενα συστατικά για τα οποία, ενώ βλέπουμε την επίδραση που έχουν στο περιβάλλον τους, δεν γνωρίζουμε από τι ακριβώς αποτελούνται. Πρόκειται γι’ αυτά που ονομάζουμε «σκοτεινή ύλη», που αποτελεί το 27% του σύμπαντος, και «σκοτεινή ενέργεια, που αποτελεί το 68% των συστατικών του. Η Γη μας γεννήθηκε κι εξελίχτηκεμέσα σ’ αυτόν τον «κόσμο τον μικρό τον μέγα» πριν από πέντε περίπου δισεκατομμύρια χρόνια, οπότε ακόμη κι ο πλανήτης μας, αυτός ο ελάχιστος κόκκος σκόνης, συμμετέχει κι αυτός αναγκαστικά σε οτιδήποτε συμβαίνει σ’ αυτό, άρα και στους όποιους κινδύνους ελλοχεύουν στη γειτονιά μας.
Στο μάτι του κυκλώνα βρίσκεται για μια ακόμη φορά, με την τροχιά τεράστιου αστεροειδούς να προκαλεί παγκόσμια αναστάτωση. Αβάσιμοι οι φόβοι, που εκφράζονται;
Η φράση «παγκόσμια αναστάτωση» είναι μάλλον υπερβολική, γιατί τέτοιου είδους προσπεράσματα αστεροειδών θα έλεγα πως συμβαίνουν μάλλον αρκετά συχνά. Στην δεδομένη μάλιστα περίπτωση ο αστεροειδής αυτός μας προσπέρασε σε πενταπλάσια περίπου απόσταση απ’ ό,τι η Σελήνη. Η γήινη ατμόσφαιρα φυσικά μπορεί να μας προστατέψει αρκετά από την εισβολή αντικειμένων με διάμετρο μέχρι 50 μέτρα. Από τους αστεροειδείς όμως που διασχίζουν την τροχιά της Γης υπάρχουν συνολικά 700.000 αντικείμενα με διάμετρο πάνω από 50 μέτρα. Είναι προφανές, με άλλα λόγια, ότι ο κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν οι διαστημικοί αυτοί εισβολείς είναι πραγματικός γιατί το ερώτημα δεν είναι τόσο εάν θα μας χτυπήσει στο μέλλον κάποιος αστεροειδής, αλλά πότε. Γι’ αυτό και η NASA σκοπεύει να χρησιμοποιήσει το τηλεσκόπιο «VeraC. Rubin» με διάμετρο κατόπτρου 8,4 μέτρων που κατασκευάζεται στη Χιλή, προκειμένου να εντοπίσει το 90% των επικίνδυνων για τη Γη αστεροειδώνμεγέθους άνω των 140 μέτρων. Υπολογίζεται μάλιστα ότι με την έναρξη της λειτουργίας του φέτος ή το 2023 η προσπάθεια αυτή θα ολοκληρωθεί μέσα σε μια δεκαετία.
Με την πανδημία να επηρεάζει τον παγκόσμιο χάρτη, εκρήξεις ηφαιστείων να σημειώνονται και την κλιματική κρίση να κυριαρχεί, το γήινο περιβάλλον καθίσταται «αφιλόξενο»; Εκτιμάτε ότι «ανοίγει» ο δρόμος για μια πιθανή μετοίκηση του ανθρώπινου πληθυσμού στο διάστημα; Είναι προβλέψιμη η εξέλιξη;
Τα τρία παραδείγματα που αναφέρατε οφείλονται σε διαφορετικές αιτίες. Οι εκρήξεις των ηφαιστείων, οι σεισμοί και τα άλλα παρόμοια φαινόμενα οφείλονται σε φυσικά αίτια που ξεκίνησαν προαμνημονεύτων ετών και θα συνεχιστούν και στο μέλλον. Η πανδημία μπορεί να οφείλεται είτε σε κάποια ανθρωπογενή παρέμβαση είτε και σε απλή φυσική βιολογική εξέλιξη άσχετη από τον άνθρωπο, ενώ ηκλιματική αλλαγή οφείλεται κυρίως στις ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μας στη φύση με αποτέλεσμα να καταστρέφουμε τον ίδιο μας τον εαυτό με τον τρόπο που συμπεριφερόμαστε στο περιβάλλον. Αλλά ακόμα κι αν επιβιώσουμε, η κατάσταση που θα επικρατεί στο «σπίτι» μας θα είναι δραματική, ενώ η μετοίκηση σε άλλους πλανήτες για τη σωτηρία της ανθρωπότητας δεν είναι σήμερα μια ρεαλιστική λύση. Πρέπει πρώτα να πασχίσουμε να σώσουμε ό,τι σώζεται, να αναπτύξουμε την τεχνολογία μας σε τέτοιο βαθμό που να μας λύσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε. Στο μέλλον εάν ο τεχνολογικός μας πολιτισμός επιβιώσει στα επόμενα 100-300 χρόνια, ίσως να υπάρξουν τότε αποικίες στη Σελήνη, στον Αρη και στους άλλους δορυφόρους των μεγάλων πλανητών του ηλιακού συστήματος. Αλλά, αυτές θα είναι αποικίες περιορισμένες. Δεν θα μπορέσει να επιβιώσει ο ανθρώπινος πολιτισμός όπως τον ξέρουμε, ή όπως θα έχει εξελιχθεί, σε τέτοια περιβάλλοντα. Θα πρέπει να αναζητηθεί μια αντίστοιχη Γη, ένας πλανήτης όπου με το περιβάλλον του θα μπορεί να μας κρατήσει ζωντανούς για να εξελιχθούμε πάνω του. Κάτι τέτοιο είναι φυσικά επιστημονική φαντασία σήμερα, και δεν μπορούμε ούτε καν να διανοηθούμε τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσαμε να κάνουμε τέτοια ταξίδια.Παρόλα αυτά, κάποια στιγμή στο απώτερο μέλλον, είμαστε καταδικασμένοι να μετοικήσουμε όταν, σε μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια από σήμερα, ο Ηλιος θα αρχίσει να εκπέμπει περισσότερη ενέργεια απ’ ό,τι σήμερα οπότε θα πρέπει να φύγουμε για κάποιο άλλο πλανητικό σύστημα για να μπορέσουμε έτσι να επιβιώσουμε ως είδος. Είτε έτσι όμως είτε αλλιώς, θα πρέπει στο μεταξύ να κρατήσουμε τον πλανήτη μας ζωντανό, διαφορετικά δεν θα μπορέσουμε να κάνουμε κανενός είδους ταξίδι αν έχουμε ήδη «τινάξει» στον αέρα τον πλανήτη και τον πολιτισμό μας.
Πληθαίνουν οι προσπάθειες για ενδελεχή προσέγγιση του σύμπαντος. Το ερώτημα, βέβαια, που αναζητεί απάντηση, είναι αν υπάρχει κάποιος πλανήτης στο σύμπαν με συνθήκες κατάλληλες να «φιλοξενήσει» λογικά όντα;
Δεν υπάρχει απόδειξη ή έστω ένδειξη για κάτι τέτοιο. Ωστόσο η αστροφυσική λογική μας οδηγεί χρόνια τώρα στο συμπέρασμα πως από τα τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων πλανήτες που υπάρχουν στο σύμπαν, δεν είναι δυνατόν να υπάρχει ζωή μόνο στη Γη. Οπως έλεγε και ο αρχαίος μας πρόγονος, οΜητρόδωρος ο Χίος, σ’ ένα χωράφι που θα σπείρουμε με κριθάρι δεν είναι δυνατόν να φυτρώσει ένα μόνο σπυρί. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα ανθρωποκεντρικό. Αυτή τη στιγμή μάλιστα θεωρώ πως πρέπει να υπάρχουν στο σύμπαν δισεκατομμύρια πλανήτες με ζωή στους περισσότερους από τους οποίους θα πρέπει η ζωή να εξελίχθηκε και σε νοήμονα όντα έστω κι αν υπολογίσουμε όλες τις καταστροφές που θα μπορούσαν να συμβούν στην εξελικτική τους πορεία. Η πιθανότητα, όμως, συγχρόνως μ’ εμάς να υπάρχει και κάποιος άλλος πολιτισμός με την ίδια ή και μεγαλύτερη ανάπτυξη σε κάποιο άλλο σημείο του Γαλαξία μας είναι πάρα πολύ μικρή. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι, αυτή τη στιγμή που μιλάμε, υπάρχουν ένα εκατομμύριο διαστημικοί πολιτισμοί, τεχνολογικά αναπτυγμένοι στον Γαλαξία μας, τότε αυτοί θα πρέπει να απέχουν ο ένας από τον άλλο κατά μέσον όρο περίπου 2.000 έτη φωτός. Ας υποθέσουμε επίσης ότι μπορέσαμε να εντοπίσουμε τον πλησιέστερο εξωγήινο πολιτισμό καιτου στέλνουμε ένα μήνυμα που τρέχει με την ταχύτητα του φωτός, με αποτέλεσμα να κάνει 2.000 χρόνια για να φτάσει σ’ αυτούς κι άλλα τόσα για την απάντησή τους. Για έναν απλό χαιρετισμό δηλαδή θα χρειαζόμασταν 4.000 χρόνια. Η δική μου λοιπόν άποψη είναι ότι ναι μεν δεν είμαστε μόνοι μας στο σύμπαν, ναι μεν μπορεί το σύμπαν να σφύζει από ζωή, ναι μεν μπορεί να υπάρχουν εξωγήινοι πολιτισμοί που να είναι αναπτυγμένοι τεχνολογικά, αλλά η πιθανότητα να επικοινωνήσουμε ή να συναντηθούμε μαζί τους, λόγω αποστάσεων, είναι μάλλον αδύνατηακόμη κι αν η τεχνολογία των εξωγήινων θα φαίνονταν σ’ εμάς «μαγική». Γι’ αυτό άλλωστε υποστηρίζω πως μέσα σ’ ένα σύμπανπου ίσως να σφύζει από ζωή, είμαστε περιέργως πως απομονωμένοι σαν σε καραντίνα, έστω κι αν το σύμπαν είναι δυνατόν να περιέχει τρισεκατομμύρια ίσως φυλές όντων που θα ψάχνουν με τα μάτια τους το κενό, για να δουν αυτά που βλέπουμε κι εμείς, για να σκεφτούν αυτά που σκεφτόμαστε κι εμείς, και να αναρωτηθούν και αυτοί αν είναι μόνοι τους στο σύμπαν.
Τι σας προβληματίζει περισσότερο ως επιστήμονα, ερευνητή και πάνω από όλα σκεπτόμενο άνθρωπο;
Δεν έχω δώσει όλες τις απαντήσεις στα ερωτήματα που κατά καιρούς με ταλανίζουν. Οσο μάλιστα γερνάω, τα ερωτήματα πληθαίνουν, ενώ οι απαντήσεις μειώνονται. Οχι μόνο για την καθημερινή μας ζωή ή την κοινωνική μας υπόσταση, αλλά και για το σύμπαν. Το γεγονός όμως ότι μπορούμε να διαμορφώσουμε υπαρξιακά ερωτήματα είναι ίσως εξίσου σημαντικό με τις απαντήσεις που ακόμη δεν έχουμε βρει, είτε ως άτομα, είτε ως κοινωνία.
Ως ερευνητής, συγγραφέας και γνώστης του σύμπαντος, θέσατε ως στόχο τη διάδοση της επιστημονικής γνώσης με απλό και εκλαϊκευμένο τρόπο. Σε αυτή σας την προσπάθεια έχετε αναφέρει, μεταξύ άλλων, πως τελικά είμαστε φτιαγμένοι από αστρόσκονη. Τι ακριβώς εννοείτε;
Οσο κι αν φαίνεται παράξενο είναι αλήθεια ότι είμαστε όντως αστρόσκονη. Σκεφτείτε ότι το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άτομα. Ψηφιακά ο αριθμός αυτός είναι ίσος με το 7 ακολουθούμενο από 27 μηδενικά. Από αυτόν τον τεράστιο αριθμό ατόμων το 62% είναι υδρογόνο, ένα χημικό στοιχείο που γεννήθηκε, μαζί με το μεγαλύτερο ποσοστό ηλίου, τη στιγμή της γέννησης του σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Όλα τα υπόλοιπα χημικά στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερμοπυρηνικές τους αντιδράσεις και στις επιθανάτιες αστρικές τους εκρήξεις. Οπότε, εάν κόψετε κάποιο λουλούδι ή αν δοκιμάσετε ένα φρούτο ή αν χαϊδέψετε το πρόσωπό σας, ακουμπάτε αστροϋλικά που εκτοξεύθηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια από κάποιο πλανητικό νεφέλωμα ή κάποια αστρική έκρηξη σουπερνόβα. Όλη η ύλη στα σώματά μας, εκτός, φυσικά, από το υδρογόνο, φτιάχτηκε στην «κόλαση» τέτοιων αστρικών θανάτων. Είμαστε δηλαδή αστράνθρωποι, που δημιουργηθήκαμε από χημικά στοιχεία φτιαγμένα στις θανατηφόρες εκρήξεις γιγάντιων άστρων. Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα δεν θα υπήρχαν πλανήτες και δορυφόροι. Χωρίς τις σουπερνόβα δεν θα υπήρχε η Γη, δεν θα υπήρχαν βράχια και βότσαλα, δεν θα υπήρχαν φυτά και ζώα. Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα, δεν θα υπήρχε ο άνθρωπος. Γι’ αυτό λέω ότι είμαστε όλοι μας αστρόσκονη.