Μεταρρύθμιση και καθημερινή ακαδημαϊκή κουλτούρα.

 Μεταρρύθμιση και καθημερινή ακαδημαϊκή κουλτούρα.

Η όποια συζήτηση σήμερα για μεταρρύθμιση της «ανωτάτης παιδείας» δεν μπορεί να εξαντλείται σε θέματα διοικητικής και οικονομικής φύσης.

Για να διδάσκεις τους μαθητές πρέπει να διδάσκεις το σχολείο!
                                  (παραφράζοντας τους Guattari-Deleuse)

Μια πληθώρα μαρτυριών και δημοσιευμάτων στα εθνικά μέσα ενημέρωσης χρόνια τώρα αποκαλύπτει, πέρα από τις υποθέσεις οικονομικής διαφθοράς και διοικητικής ανεπάρκειας των πανεπιστημίων της χώρας, εξευτελιστικές διαπροσωπικές σχέσεις των πανεπιστημιακών στις δικαστικές αίθουσες. Υποθέσεις προσωπικών βεντετών, προώθησης της αναξιοσύνης και του κοινωνικού στιγματισμού, βίας και σεξουαλικής παρενόχλησης, έρχονται συνεχώς στο φως. Κι έχει επίσης επανειλημμένα τεκμηριωθεί ότι στην καθημερινή πανεπιστημιακή ζωή το σύστημα διαφθοράς και βίας υπερβαίνει πλέον τις πολιτικές ιδεολογίες και την κομματική αφοσίωση.  

Η όποια συζήτηση σήμερα λοιπόν για μεταρρύθμιση της «ανωτάτης παιδείας» δεν μπορεί να εξαντλείται σε θέματα διοικητικής και οικονομικής φύσης καθώς έχει αποδειχτεί, μετά και από τις αλλεπάλληλες προσπάθειες των κυβερνήσεων, ότι η επιτυχία ή αποτυχία οποιασδήποτε διαρθρωτικής μεταρρύθμισης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την καθημερινή ακαδημαϊκή κουλτούρα. Κι αυτή παράγει δυστυχώς ένα τοξικό περιβάλλον το οποίο βιώνουν δάσκαλοι και μαθητές στην καθημερινή πανεπιστημιακή ζωή τους.

Σε αυτό το περιβάλλον νέοι άνθρωποι, επιστήμονες με ήθος και έργο υποβάλλονται σε ταπείνωση, εξευτελισμό και συχνά εκφοβισμούς ή ψευτο-υποσχέσεις για να αποκτήσουν μια θέση εργασίας ή κάποιο μικροπρονόμιο στο αντικείμενο που σπούδασαν επι χρόνια με κόπο και μόχθο, για να αμοιφθούν μάλιστα στο τέλος με ενα κομμάτι ψωμί! Αλλά και ωριμότεροι με καταξιωμένο έργο και ήθος επιστήμονες αποκλείονται με νομιμοφανείς τρόπους  από ένα σύστημα όπου «το μέτριο είναι εχθρός του καλού». Πού να στραφούν για δικαιοσύνη;

Οχι, δεν είναι μόνον οι μισθοί της πενταροδεκάρας που (καθ)ορίζουν έναν χώρο ως χώρο ντροπής. Μετράει εξίσου, αν οχι περισσότερο, η αντιμετώπιση αυτών των επιστημόνων απο το ίδιο το ακαδημαϊκό περιβάλλον— αντιμετώπιση με μέσα και τρόπους που συχνά θυμίζουν κουλτούρα μαφίας. Ένα πρόσφατο παράδειγμα, από τα «αθωότερα» ίσως, που κυκλοφόρησε ως ψίθυρος απο αθηναϊκό πανεπιστήμιο αφορά στην εκλογική διαδικασία υποψηφίων καθηγητών όπου, ύστερα από τριετή αναμονή τους, ο εκλεκτός «ημέτερος» εκ των υποψηφίων απεδείχθη λογοκλόπος κατά την διαδικασία ιχνηλάτησης και τον έλεγχο από επιτροπή πανεπιστημιακών, διαδικασίες που έχουν θεσμοθετηθεί πρόσφατα. Αντί όμως να καταλάβει την θέση ο ικανότερος υποψήφιος, η θέση κηρύσσεται άγονη και εξασφαλίζεται ο αποκλεισμός του. Θα βρεθεί πάντα μια δεύτερη ευκαιρία για τον λογοκλόπο! Οι παρακάμψεις θεσμικών κανόνων και διαδικασιών αποτελούν τον κανόνα στα ελληνικά πανεπιστήμια. Ο δε “βιασμός” ή/και η “θανάτωσή” του εκάστοτε ικανού υποψηφίου, ως άτομο και ως επιστήμονα, αφομοιώνεται γρήγορα στην καθημερινή ακαδημαϊκή ζωή ως κανονικότητα.

Εκεί άλλωστε η βία αποσιωπημένη, προσεχτικά φυλαγμένη «εντός των τειχών», τροφοδοτεί και διαιωνίζει την επίδειξη ισχύος των μετρίων—αυτών που έχοντας εξασφαλίσει εντυπωσιακούς τίτλους, με μηδαμινό ως ανύπαρκτο επιστημονικό έργο (σύμφωνα με τα διεθνή ακαδημαϊκά κριτήρια αξιολόγησης), αποκλείουν νεότερους ή μεγαλύτερους συναδέλφους τους με σημαντικό έργο, πρωτίστως δε Έλληνες της διασποράς, χειραγωγούν νέους και παλιούς σπουδαστές τους, και παραπλανούν αδαείς πολίτες (που αγνοούν τα ακαδημαϊκά κριτήρια αξιολόγησης) για το τι εστί «ανωτάτη παιδεία». Και εκθέτουν όλους μας.

Αλήθεια, οι σπουδαστές σε αυτό το περιβάλλον, κοινωνοί τέτοιων (απ)αξιών, τι είδους πολίτες θα είναι αύριο;

Γιατί μόλις αποφοιτήσουν θα ανακαλύψουν ότι αποτελούν την επόμενη φουρνιά των επιστημόνων που θα εξευτελίζονται όπως οι παλιότεροι, ότι οι εκφοβισμοί που τυχόν υπέστησαν για να εξασφαλιστεί η υποταγή και σιωπή τους ή οι ψεύτικες υποσχέσεις που έλαβαν για διευκολύνσεις και γρήγορη αποκατάστασή τους δεν ήταν παρά μια σκηνοθετημένη χειραγώγηση απο κάποιους επιτήδειους για ίδιον όφελος. Και οι λίγες εξαιρέσεις φωτεινών δασκάλων που υπάρχουν στο παρόν εκπαιδευτικό σύστημα δεν αναιρούν τον κανόνα.

Με τέτοιους πολίτες, για ποια κοινωνία δημοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και ελεύθερης έκφρασης μιλάμε; Αυτά τα αγαθά δεν χτίζονται σε χώρους ντροπής. Και το ελληνικό πανεπιστήμιο, αποτελεί συχνά έναν τέτοιο χώρο. Ως πότε τα δεινά αυτού του χώρου θα συγκαλύπτονται με το γνωστό ψευδοδίλημμα της κάλυψης ή της δυσφήμισης του πανεπιστημίου και η αντιμετώπισή τους θα εξαντλείται σε ιδιωτικές συζητήσεις υπό μορφή διαδόσεων, κοινώς κουτσομπολιό; Όπως θα το έθετε ο Michael Taussig(στο Defacement. Stanford Univ.Press) υπάρχουν «δημόσια μυστικά που μεγεθύνουν μια πραγματικότητα, η οποία αν και γενικά είναι γνωστή, δεν μπορεί να ειπωθεί».

Και από την άλλη, ως πότε ο δημόσιος διάλογος για το πανεπιστήμιο του αύριο θα επικεντρώνεται είτε σε συζητήσεις και debates για την διοικητική και οικονομική του διαχείριση και για το αν αυτό θα πρέπει να είναι δημόσιο ή ιδιωτικό, είτε σε γενικόλογες συζητήσεις που συχνά αναλώνονται σε έννοιες όπως δημοκρατία, διαφάνεια, αυτονομία, άσυλο, κατά έναν μεταφυσικό τρόπο;

Όλα αυτά αναμφίβολα συμβάλουν στην επικίνδυνη αδιαφορία για την καθημερινή πανεπιστημιακή εμπειρία-–αυτή από την οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό άλλωστε και η επιτυχία ή αποτυχία οποιασδήποτε διαρθρωτικής μεταρρύθμισης. Όπως έχω ήδη επισημάνει (στο Sensing the Everyday. Routledge), «Οι άμεσες και έμμεσες εμπειρίες βίας και εκτοπισμού, καθώς και οι επακόλουθες μετατραυματικές καταστάσεις…μπορούν να καταστρέψουν το ίδιο το ανθρώπινο δυναμικό που απαιτείται για μεταβάσεις προς δημοκρατικούς θεσμούς, ένας εκ των οποίων είναι και ο ακαδημαϊκός χώρος».

Στόχος και κύριο μέλημα όλων πρέπει να είναι το τι είδους πολίτες παράγει ένας τέτοιος θεσμός.  Και για την επίτευξη του στόχου αυτού, ο εν λόγω θεσμός χρειάζεται να διδαχτεί ο ίδιος εκ νέου ξεχασμένες αξίες, όπως ακαδημαϊκό ήθος και δεοντολογία, αξιοκρατία και επένδυση στη γνώση, να (αυτο)στοχαστεί πάνω στην ηθική και την αποστολή του.

Όποιος από τα μέλη του υποστηρίζει το αντίθετο ή απλά σιωπά και συμβιβάζεται με την επικρατούσα «κανονικότητα», εθελοτυφλεί και δεν είναι άμοιρος ευθυνών—-είτε είναι δάσκαλος είτε σπουδαστής.

  Κ. Νάντια Σερεμετάκη (C.Nadia Seremetakis)
 τ. Καθηγήτρια Ανθρωπολογίας  Παν/μιου Πελοποννήσου και συγγραφέας. Εζησε στη Νέα Υόρκη επί 25 έτη και δίδαξε σε παν/μια όπως New York University, Vassar College και City University. Τα βιβλία της κυκλοφορούν στα αγγλικά και ελληνικά και άρθρα της έχουν μεταφραστεί σε άλλες γλώσσες. www.seremetakis.com

https://www.kathimerini.gr/society/561693868/metarrythmisi-kai-kathimerini-akadimaiki-koyltoyra/
 
29/1/2022