Η δαρβινική προσέγγιση της νέας πανδημικής κρίσης.

 

 

Η δαρβινική προσέγγιση
της νέας πανδημικής κρίσης.

 «Με την πανδημία του κορονοϊού έχουμε ακόμη μία, αυτή τη φορά οδυνηρή, επιβεβαίωση της θεωρίας της εξέλιξης, μάλιστα χάρη στο πασιφανές της εξέλιξης του κορονοϊού θα έχουμε εμπεδώσει ως κοινωνία τις έννοιες της μετάλλαξης και της προσαρμογής στο περιβάλλον. Μαζί με τη φυσική επιλογή, η μετάλλαξη είναι ένα από τα δύο πιο σημαντικά στοιχεία που τροφοδοτούν την εξέλιξη του βιολογικού κόσμου, μέρος του οποίου είναι και ο άνθρωπος», υποστηρίζει ο Λευτέρης Ζούρος, διαπρεπής Ελληνας εξελικτικός βιολόγος και πρόεδρος της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας (ΕλΕξΕ)

Κάθε χρόνο στις 12 Φεβρουαρίου γιορτάζεται διεθνώς η «Ημέρα του Δαρβίνου» (Darwin Day), γιατί σαν σήμερα, το 1809, γεννήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία ο Κάρολος Δαρβίνος, ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες όλων των εποχών και δημιουργός της σύγχρονης εξελικτικής θεωρίας, η οποία όχι μόνο μας προσφέρει μία ενιαία, ορθολογική και εμπειρικά τεκμηριωμένη εξήγηση για την καταγωγή και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όλων των ζωικών ειδών πάνω στη Γη, αλλά και ενοποιεί τις μεμονωμένες επιστημονικές προσεγγίσεις της ζωής, από τη Ζωολογία και τη Βοτανική μέχρι την Οικολογία και την Ιατρική.

Στις μέρες μας, η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει δύο πολύ σοβαρές κρίσεις: μία πανδημική που οφείλεται στον νέο κορονοϊό και μία πρωτοφανή οικολογική–κλιματική απειλή. Με αφορμή τους φετινούς εορτασμούς για την «Ημέρα του Δαρβίνου», ζητήσαμε από τον καθηγητή Λευτέρη Ζούρο να μας παρουσιάσει τη σημασία της δαρβινικής εξελικτικής επιστήμης τόσο για την κατανόηση όσο και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της νέας πανδημικής κρίσης.

***

Tο γεγονός ότι στα δυο πρώτα χρόνια της πανδημίας δεν υπήρξε σχεδόν καμία συστηματική ενημέρωση από τα ΜΜΕ σχετικά με τις βιολογικές–εξελικτικές προϋποθέσεις της εμφάνισης και της εξέλιξης του νέου κορονοϊού αποτελεί μια σοβαρότατη ενημερωτική παράλειψη, που διευκολύνει τη διάδοση διάφορων ψευδών ειδήσεων και συνωμοτικών σεναρίων για το πώς προέκυψε η νέα πλανητική επιδημία.

Κατά το παρελθόν, τέτοιες πρακτικές εσκεμμένης και συστηματικής παραπληροφόρησης της πλειονότητας των πολιτών υιοθετούνταν κυρίως από σκοτεινές θρησκευτικές και ολοκληρωτικές μορφές εξουσίας, οι οποίες επένδυαν στην προπαγάνδα ως κυρίαρχο μέσο διαχείρισης των ανθρώπων.

Σήμερα, ωστόσο, πλήθος από παραπλανητικές ειδήσεις ανθούν και διαδίδονται ανεξέλεγκτα μέσα στις κοινότητες χρηστών που συγκροτούνται αυθόρμητα στο Διαδίκτυο. Εκεί, οι εντελώς αυθαίρετες ψευδοεπιστημονικές ή αντιεπιστημονικές «ειδήσεις» μπορούν να επηρεάζουν δραματικά όχι μόνο τον τρόπο σκέψης αλλά και τη ζωή των ανυποψίαστων και επιστημονικά αναλφάβητων πολιτών.

Αντίθετα, όταν αναζητά κανείς επιστημονικά έγκυρες και εμπειρικά τεκμηριωμένες εξηγήσεις για την καταγωγή, την εξέλιξη και την αντιμετώπιση του νέου κορονοϊού, οφείλει να στραφεί στη θεωρία του Δαρβίνου και στην εξελικτική Ιατρική.

Γιατί, ωστόσο, όποτε αντιμετωπίζουμε σοβαρές πλανητικές και ανθρωπιστικές κρίσεις, όπως η πρόσφατη επιδημία της νόσου Covid–19, θα πρέπει να στραφούμε στη δαρβινική εξήγηση των εξελικτικών καινοτομιών που επέτρεψαν, πρόσφατα, στους κορονοϊούς να μολύνουν και το ανθρώπινο είδος;

Αυτό το ερώτημα θέσαμε στον Λευτέρη Ζούρο, διαπρεπή Ελληνα εξελικτικό βιολόγο και πρόεδρο της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας (ΕλΕξΕ), ο οποίος δέχτηκε πολύ πρόθυμα, σήμερα που γιορτάζουμε την ημέρα γέννησης του Δαρβίνου, να μας μιλήσει για την αναγκαιότητα και τα μεθοδολογικά πλεονεκτήματα της εξελικτικής επιστήμης.

Η εξελικτική επιστήμη εναντίον του κορονοϊού

● Ποια είναι η σημασία και η επικαιρότητα της δαρβινικής επανάστασης και, ευρύτερα, της εξελικτικής θεώρησης τόσο για τις βιοϊατρικές επιστήμες όσο και για τον ανθρώπινο πολιτισμό;

Επικροτώ την έμφαση που δίνεται στις βιοϊατρικές επιστήμες. Εχουν γραφεί τόσο πολλά για την ευρύτερη σημασία της δαρβινικής επανάστασης ως της καθοριστικής και έσχατης ερμηνείας του ανθρώπου και του πολιτισμού του, που έχει κανείς την εντύπωση ότι φτάσαμε σε ένα σημείο κορεσμού. Είναι σαν τον εμβολιασμό: όσοι ήταν να πειστούν, πείστηκαν, κάθε επί πλέον προσπάθεια είναι δυσανάλογη σε σχέση με το προσδοκώμενο αποτέλεσμα.

Πρόκειται για την κόκκινη γραμμή που μεσολαβεί μεταξύ λογικής και αντι–λογικής, μεταξύ αναγνώρισης και άρνησης της πραγματικότητας. Ομως, όταν μπαίνει στη μέση η υγεία του ανθρώπου, πάντα θα βρίσκονται κάποιοι που μπορούν να μεταπειστούν. Η πανδημία που ζούμε είναι καθ’ όλα συμβατή και εξηγήσιμη από τη θεωρία της εξέλιξης, τόσο από πλευράς προέλευσης, εξάπλωσης του παθογόνου αιτίου και της επιδημιολογίας του, όσο και των κοινωνικών αντιδράσεων.

Προσωπικά θεωρώ ότι υπήρξε μία από τις ισχυρότερες στην ιστορία της ανθρωπότητας περιπτώσεις οικουμενικής συσπείρωσης που λειτούργησε και έφερε θετικά αποτελέσματα, πάρα τα μεγάλα προβλήματα που απορρέουν από τις οικονομικές ανισότητες, τις εθνικιστικές και θρησκευτικές διαιρέσεις, την ανθρώπινη απληστία και τους κάθε είδους φανατισμούς και δοξασίες. Νόσησα πρόσφατα από τον κορονοϊό, αλλά τον πέρασα στο πόδι.

Το οφείλω στις «δομές» που, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, λειτούργησαν και, παρά τα οποιαδήποτε ελαττώματά τους, με εφοδίασαν εγκαίρως με ένα αποτελεσματικό εμβόλιο. Αλλιώς, πιθανόν να μην ήμουν σε θέση να σας δώσω αυτή τη συνέντευξη!

Ας συμφωνήσουμε ότι δεν θα γίνουμε ποτέ μια κοινωνία αγγέλων, αλλά γινόμαστε με τον χρόνο, παρά τα οποιαδήποτε πισωγυρίσματα, μια μάλλον καλύτερη παρά χειρότερη παγκόσμια κοινωνία. Και αυτό το οφείλουμε στην επιστήμη και την τεχνολογία, των οποίων η πορεία είναι από τη φύση της μη αναστρέψιμη, ωστόσο οι εφαρμογές τους πρέπει να βρίσκονται κάτω από διαρκή επιτήρηση, με έμφαση στον άνθρωπο. Αυτό το μάθημα αισιοδοξίας το οφείλουμε στον κορονοϊό.

●Γιατί, όταν αναζητά κανείς επιστημονικά τεκμηριωμένες εξηγήσεις για  την προέλευση, την εξέλιξη των παραλλαγών και τη μελλοντική δυναμική του νέου κορονοϊού, θα πρέπει να στραφεί στην εξελικτική θεωρία του Δαρβίνου και πώς αυτή μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των βιοϊατρικών πρακτικών, όπως π.χ. οι μαζικοί εμβολιασμοί, για την αντιμετώπισή της;

Ας εξειδικεύσουμε, λοιπόν, τη συζήτησή μας στην πρόσφατη πανδημία. Η πανδημία θα είναι, ας ελπίσουμε, ιστορία σε κάποιους μήνες ή, έστω, σε κάποια χρόνια από σήμερα. Ομως, κάποια μαθήματα θα μείνουν. Ενα από αυτά θα είναι ότι η κοινή συνείδηση από δω και μπρος θα γίνει πιο «δαρβινική».

Κάποιοι θα εξακολουθήσουν να ομνύουν στο όνομα του αντι-δαρβινισμού όμως βαθύτερα μέσα τους θα είναι πεπεισμένοι για τη λειτουργία της φυσικής επιλογής. Τη βλέπουμε στη φύση, στις ποικιλίες των φυτών και τις ράτσες των ζώων από τις οποίες αντλούμε την τροφή μας, στα στελέχη των βακτηριών που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά και καθιστούν τα νοσοκομεία μας εστίες μολύνσεων. Προσωπικά, μου είναι δύσκολο να αντιληφθώ πώς μπορεί κανείς σήμερα να αμφιβάλλει για το φαινόμενο της εξέλιξης όταν οι μαρτυρίες είναι τόσο συντριπτικές.

Με την πανδημία του κορονοϊού έχουμε ακόμη μία, αυτή τη φορά οδυνηρή, επιβεβαίωση της θεωρίας της εξέλιξης, μάλιστα χάρη στο πασιφανές της εξέλιξης του κορονοϊού θα έχουμε εμπεδώσει σαν κοινωνία τις έννοιες της μετάλλαξης και της προσαρμογής στο περιβάλλον. Μαζί με τη φυσική επιλογή, η μετάλλαξη είναι ένα από τα δύο πιο σημαντικά στοιχεία που τροφοδοτούν την εξέλιξη του βιολογικού κόσμου, μέρος του οποίου είναι και ο άνθρωπος. Μάλιστα, στη διαδικασία της εξέλιξης πρώτα έρχεται η μετάλλαξη και ακολουθεί η επιλογή.

Μετά τον κορονοϊό θα είναι ελάχιστοι αυτοί που θα έχουν αμφιβολίες για το φαινόμενο της μετάλλαξης. Και αυτό θα είναι ένα μεγάλο μάθημα, θα είναι αν θέλετε μια υποσυνείδητη αναγνώριση ότι η εξέλιξη, όπως τη συνέλαβε στις γενικές της αρχές ο Δαρβίνος, αποτελεί τον κανόνα στην ιστορία της ζωής. Από εκεί και πέρα το πέρασμα από το υποσυνείδητο στο ενσυνείδητο είναι σχετικά εύκολο.

Μια κοινωνία με προηγμένη αντίληψη των φυσικών και κοινωνικών νόμων, από τη Φυσική και τη Βιολογία μέχρι την Κοινωνιολογία και τις Καλές Τέχνες, θα είναι μια πιο ευτυχής κοινωνία, πιο κοντά στην έννοια της ευδαιμονίας των προ–Σωκρατικών φιλοσόφων, του Αριστοτέλη και του Επίκουρου.

● Θέλοντας να αναδείξει την επιστημονική αναγκαιότητα της εξελικτικής προσέγγισης αλλά και την ικανότητα των δαρβινικών ιδεών στο να διαφωτίζουν άγνωστες πτυχές της νέας πανδημικής κρίσης, η Ελληνική Εξελικτική Εταιρεία (ΕλΕξΕ), με αφορμή τους διεθνείς εορτασμούς για την ημέρα γέννησης του Δαρβίνου, είχε την πρωτοβουλία να οργανώσει και στην Ελλάδα μια ανοιχτή διαδικτυακή εκδήλωση-διάλεξη, τη Δευτέρα 21 Φεβρουαρίου, στην οποία κεντρικός ομιλητής θα είναι ο κ. Δημήτρης Θάνος, ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Ιατροβιολογικού Ιδρύματος της Ακαδημίας Αθηνών. Θα θέλατε να μας παρουσιάσετε το θέμα της διάλεξης και το σκεπτικό αυτής της εκδήλωσης της ΕλΕξΕ;

Από τη θέση του προέδρου της επιτροπής για τη σειρά διαλέξεων «Δαρβινικές Δευτέρες» (ΔΔ) και του Δ.Σ. της Ελληνικής Εξελικτικής Εταιρείας (ΕλΕξΕ), αλλά και εκ μέρους της Πανελληνίας Εταιρείας Βιοεπιστημόνων (ΠΕΒ), θέλω να ευχαριστήσω τον ακαδημαϊκό Δημήτρη Θάνο που δέχτηκε χωρίς δισταγμό την πρότασή μας να διαπραγματευθεί ένα θέμα για το οποίο όλοι μιλούμε, όλοι υφιστάμεθα τις συνέπειές του, άλλα για το οποίο έχουμε συγκεχυμένες απόψεις.

Αναμφίβολα, ο κ. Θάνος είναι ένας από τους καταλληλότερους στον ελληνικό χώρο να μιλήσει για αυτό το θέμα, αφού προΐσταται της εθνικής υπηρεσίας που συλλέγει, επεξεργάζεται και παράγει τα σχετικά δεδομένα. Θα μας παρουσιάσει επιβεβαιωμένα στοιχεία για την προέλευση του κορονοϊού και τα κύματα των νέων στελεχών που παρέλασαν από τη διεθνή και την ελληνική σκηνή.

Θα δώσει απαντήσεις στο ερώτημα όχι μόνο για το πώς προέκυψαν οι μεταλλάξεις αλλά και για τον λόγο που η μία προελαύνει και η άλλη υποχωρεί, για το αν υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ της μολυσματικότητας ενός στελέχους και της έντασης της ασθένειας που προκαλεί και, βέβαια, για το πώς διαγράφεται το μετα-κορονοϊκό μέλλον.

Θα έλεγα ότι ο κ. Θάνος γνωρίζει τον κορονοϊό «νουκλεοτίδιο προς νουκλεοτίδιο», όπως γνωρίζουμε το σπίτι μας σημείο προς σημείο. Οποιες πληροφορίες αποκομίσουν οι ακροατές από τη διάλεξη θα είναι θεμελιωμένες σε αδιάσειστα στοιχεία.

Από πλευράς μας, ως ΕλΕξΕ, έχουμε επιλέξει η διάλεξη να συμπέσει περίπου με την ημερομηνία γέννησης του Δαρβίνου, του επιστήμονα που έβαλε τη Βιολογία μέσα στον κορμό των θετικών επιστημών και απομυθοποίησε τον άνθρωπο.

Ελπίζουμε να γίνουμε πιο γνωστοί στο ελληνικό κοινό ως μια Εταιρεία που έχει σκοπό να φέρει τη θεωρία της εξέλιξης πιο κοντά στον μέσο πολίτη. Το θεωρούμε υποχρέωση μας προς την κοινωνία σε μια χρονική στιγμή που το διεθνές σκηνικό ευνοεί την παραπληροφόρηση και τη συνωμοσιολογία και η επιστήμη βάλλεται ως υπαίτιος για τη χειροτέρευση του περιβάλλοντος, της συρρίκνωσης της βιοποικιλότητας και της έντασης των κοινωνικών τριβών, αντί να θεωρείται ως το μόνο εργαλείο που έχει τη δύναμη να μας αποτρέψει από αυτόν τον κατήφορο.

Στο οπλοστάσιο της εξελικτικής επιστήμης ανάγεται και η επίγνωση της καταγωγής μας που είναι πηγή ταπεινοφροσύνης και επιταγή για την αρμονική ένταξή μας μέσα στον βιολογικό και φυσικό κόσμο που μας περιβάλλει. Με την ευκαιρία αυτής της συνέντευξης, ας μου επιτραπεί να αποταθώ στους αναγνώστες σας και να τους παροτρύνω, εφόσον ενδιαφέρονται, να εγγραφούν ως μέλη της ΕλΕξΕ. Θα βρουν τις σχετικές πληροφορίες στην ιστοσελίδα μας https://hevos.nhmc.uoc.gr

Ποιος είναι

Ο Λευτέρης Ζούρος (φωτ. επάνω), είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, ιδρυτικό μέλος του προγράμματος μεταπτυχιακών σπουδών «Βιοηθική» του ίδιου Πανεπιστημίου, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και πρόεδρος της ΕλΕξΕ. Δίδαξε Γενετική και Εξελικτική Βιολογία στο Πανεπιστήμιο Dalhousie του Καναδά (στην τιμητική έδρα George Campbell της Βιολογίας) και ως ερευνητής ή προσκεκλημένος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Groningen της Ολλανδίας, στο Αυτοκρατορικό Πανεπιστήμιο Kyushu της Ιαπωνίας, στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης της Ισπανίας και στο Πανεπιστήμιο της Ancona της Ιταλίας

Συγγραφέας τριών αξιόλογων επιστημονικών βιβλίων που κυκλοφορούν από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: το «Ας συμφιλιωθούμε με τον Δαρβίνο», το «Σε αναζήτηση σκοπού σε έναν κόσμο χωρίς σκοπό» και το «Οταν ο Χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν».

Σπύρος Μανουσέλης

https://www.efsyn.gr/epistimi/mihanes-toy-noy/331850_i-darbiniki-proseggisi-tis-neas-pandimikis-krisis

12/2/2022