Η Ρωσία και ο μετασοβιετικός χώρος.
Η Ρωσία και ο μετασοβιετικός χώρος.
Χαρτογράφηση της νέας προσέγγισης της Ρωσίας
Η γεωπολιτική υποχώρηση της Ρωσίας που άρχισε πριν από τρεις δεκαετίες έχει τελειώσει και μια νέα πολιτική επιλεκτικής επέκτασης με βάση τα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας έχει ξεκινήσει.
Ο Δεκέμβριος του 2021 σηματοδότησε την τριακονταετή επέτειο από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Δεκέμβριος του 2022 θα σηματοδοτήσει τα εκατό χρόνια από την ίδρυσή της.
Στην πραγματικότητα, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ήταν μια διαδικασία —που είναι ακόμη σε εξέλιξη— και όχι ένα μεμονωμένο γεγονός. Στο μεταξύ, οι νέες πραγματικότητες αλλάζουν συνεχώς το γεωπολιτικό τοπίο στην Ευρασία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο όρος «μετασοβιετικός χώρος» έχει χάσει το νόημά του, τα πρώην μέρη του απέκλιναν πολύ μεταξύ τους. Η μόνη περίπτωση όπου εξακολουθεί να έχει νόημα να αναφερθούμε στον μετασοβιετικό χώρο είναι μια συζήτηση για την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, για την οποία όλα τα πρώην σύνορα θα παραμείνουν για πάντα «εγγύς εξωτερικό».
Η προσέγγιση της Ρωσίας στη γεωγραφική της περιφέρεια, ωστόσο, έχει υποστεί πρόσφατα σημαντικές αλλαγές. Σχεδόν ταυτόχρονες εξελίξεις σε πολλά μέρη – Ουκρανία και Λευκορωσία στην Ανατολική Ευρώπη, τον Νότιο Καύκασο και την Κεντρική Ασία – απεικονίζουν τη φύση και την κατεύθυνση αυτών των αλλαγών.
Η υποψία ότι η Μόσχα είναι απασχολημένη με την αποκατάσταση της Σοβιετικής Ένωσης με διαφορετικό όνομα είναι αβάσιμη.
Στην πραγματικότητα, η Ρωσία είναι απασχολημένη με το να καθιερωθεί ως η
κύρια και πιο σημαντική δύναμη κατά μήκος των νέων της συνόρων.
Οι μέρες της αυτοκρατορίας δεν θα επιστρέψουν, αλλά η Ρωσία, η μεγάλη δύναμη, εργάζεται σκληρά για την προώθηση και την προστασία των συμφερόντων της.
Αποτροπή: Ουκρανία
Η κρίση που ξέσπασε στις αρχές του 2022 ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής συσσώρευσης της Ρωσίας στα ουκρανικά σύνορα χαρακτηρίζεται στα δυτικά μέσα ενημέρωσης ως κρίση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας. Δεν είναι όμως έτσι όπως φαίνεται από τη Μόσχα.
Επιδεικνύοντας τις στρατιωτικές της ικανότητες και την πολιτική της αποφασιστικότητα να παρέμβει, η Ρωσία επιδιώκει να αντικαταστήσει την τρέχουσα ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας που βασίζεται στην κυριαρχία των ΗΠΑ και τον κεντρικό ρόλο του ΝΑΤΟ με μια νέα αρχιτεκτονική δύο πυλώνων που βασίζεται σε συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών.
Η Ουκρανία βρίσκεται στην πρώτη γραμμή αυτής της κρίσης. Συγκεντρώνοντας στρατεύματα στα ουκρανικά σύνορα, η Ρωσία θέλει να αποτρέψει τις Ηνωμένες Πολιτείες από το να δεχτούν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ ή να αναπτύξουν όπλα κρούσης, όπως πυραύλους στο έδαφος της Ουκρανίας.
Η ασφάλεια είναι το κύριο μέλημα της Ρωσίας, αλλά όχι το μοναδικό. Ο δυτικός προσανατολισμός του Κιέβου φέρει την προοπτική εκείνο το τμήμα του πυρήνα του ιστορικού ρωσικού κράτους να αποξενωθεί για πάντα από τη Ρωσία. Δεν συμβιβάζονται όλοι στη Μόσχα με αυτό και η Ουκρανία θα παραμείνει στην ατζέντα του Κρεμλίνου για πολύ καιρό ακόμη.
Η κρίση στην Ουκρανία έδειξε, για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, την ετοιμότητα της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να αποτρέψει την περαιτέρω επέκταση της δυτικής συμμαχίας στην πρώην σοβιετική επικράτεια. Αυτή είναι μια επικίνδυνη στρατηγική, αλλά θα μπορούσε να λειτουργήσει, τουλάχιστον εν μέρει: ενόψει της ισχυρής αντίθεσης της Μόσχας, η Ουάσιγκτον δεν έχει ούτε συμφέρον ούτε πρόθεση να πολεμήσει τη Ρωσία για την Ουκρανία ή να προκαλέσει τη Ρωσία πάρα πολύ αναπτύσσοντας αμερικανικούς πυραύλους εκεί.
Ένταξη: Λευκορωσία
Ο Αύγουστος του 2020 ήταν ένα σημείο καμπής στην εξωτερική πολιτική της Λευκορωσίας. Η καταστολή των διαδηλωτών από τον Αλεξάντερ Λουκασένκο που τον κατηγόρησαν για νοθεία των προεδρικών εκλογών οδήγησε στην άρνηση των δυτικών χωρών να τον αναγνωρίσουν ως πρόεδρο της Λευκορωσίας. Με τις σχέσεις με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, τώρα, να βρίσκονται σε βαθύ πάγωμα, ο Λουκασένκο έπρεπε να εγκαταλείψει την πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική του και αντ’ αυτού να στηριχθεί σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη και τη βοήθεια της Ρωσίας.
Η Μόσχα, με τη σειρά της, χρησιμοποίησε την κατάσταση για να φέρει τη Λευκορωσία πιο κοντά της σε οικονομικούς και στρατιωτικούς όρους με τη φόρμουλα του κράτους της Ένωσης που, παρά την ανακοίνωσή του το 1999, ήταν πολύ περισσότερο εικονικό παρά πραγματικό.
Το Κρεμλίνο επιδιώκει επίσης μια πολιτική μετάβαση στο Μινσκ προς μια πιο προβλέψιμη και ευέλικτη ηγεσία για να διαδεχθεί τον πανούργο και αναξιόπιστο Λουκασένκο.
Αυτό δεν θα είναι εύκολο. Ακόμα κι αν ο Λουκασένκο παραιτηθεί από την προεδρία, δεν έχει καμία πρόθεση να εγκαταλείψει την πραγματική εξουσία στη Λευκορωσία. Επιπλέον, χρησιμοποιεί την κρίση στις ρωσο-δυτικές σχέσεις για να τονίσει τη σημασία της Λευκορωσίας —και του ιδίου— για τη Ρωσία. Ωστόσο, η ίδια κατάσταση οδηγεί σε πολύ στενότερη στρατιωτική ολοκλήρωση μεταξύ των δύο χωρών και στον διπλωματικό συντονισμό τους. Σε μια πρόσφατα διαιρεμένη Ευρώπη, η Λευκορωσία είναι πλήρως στο πλευρό της Ρωσίας.
Αρμενία και Ναγκόρνο-Καραμπάχ
Το φθινόπωρο του 2020 ξέσπασε μια σύγκρουση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ που είχε παγώσει για είκοσι έξι χρόνια χάρη σε μια κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση της Μόσχας. Αφού απέτυχε να αποτρέψει έναν νέο πόλεμο, η Ρωσία βρέθηκε σε δύσκολη θέση μεταξύ της επίσημης συμμάχου της Αρμενίας και του πολύτιμου εταίρου της Αζερμπαϊτζάν. Η Μόσχα κατάφερε να μείνει έξω από το καβγά -η συνθήκη της με το Ερεβάν δεν κάλυπτε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ- αλλά έπρεπε να παρακολουθήσει την σύμμαχό της να νικιέται και το κύρος της να βυθίζεται.
Εξίσου κακό ήταν το γεγονός ότι η νίκη του Μπακού κατέστη δυνατή χάρη στη στενή συμμαχία του Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία, τον ιστορικό αντίπαλο της Ρωσίας στην περιοχή.
Ωστόσο, η Μόσχα κατάφερε να περιορίσει τη ζημιά στη διεθνή της θέση. Κατάφερε να σταματήσει τις μάχες αφού είχε γίνει σαφής η νίκη των Αζέρων, αλλά πριν οι Αρμένιοι εκδιωχθούν εντελώς από τον θύλακα. Η Μόσχα μεσολάβησε σε μια νέα συμφωνία με τα μέρη της σύγκρουσης, η οποία διατηρείται ακόμη, δεκαπέντε μήνες μετά το τέλος των εχθροπραξιών. Διατήρησε τη θέση της ως ο μοναδικός μεσολαβητής και, για πρώτη φορά, έστειλε ειρηνευτική δύναμη στο Καραμπάχ. Η Μόσχα αύξησε επίσης σημαντικά τη μόχλευση της με την κυβέρνηση της Αρμενίας, της οποίας η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική χρειάστηκε επίσης να αναπτύξει μια ρωσική προφορά.
Τα ρωσικά στρατεύματα προστατεύουν τώρα ουσιαστικά ό,τι έχει απομείνει από τον αρμενικό θύλακα εντός του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Τελικά, η Ρωσία κατάφερε να αποφύγει μια σύγκρουση με την Τουρκία αλληλεπιδρώντας μαζί της σε κοινό κέντρο παρακολούθησης στο Αζερμπαϊτζάν και φιλοξενώντας ακόμη και αρμενοτουρκικές συνομιλίες στη Μόσχα.
Η κρίση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποκάλυψε ότι η Ρωσία θα θέσει το εθνικό της συμφέρον πάνω από τα συναισθήματα -είτε όσον αφορά τη σύμμαχό της Αρμενία είτε την παλιά-νέο αντίπαλό της-εταίρο Τουρκία- καθώς και την ικανότητά της να διατηρεί ισορροπία στις πιο περίπλοκες καταστάσεις, και την ετοιμότητά της να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για ειρηνευτικούς σκοπούς.
Σταθεροποίηση του Καζακστάν
Στις αρχές Ιανουαρίου του 2022, οι εκτεταμένες κοινωνικές διαμαρτυρίες σύντομα μετατράπηκαν σε βίαιες και θανατηφόρες ταραχές στο Καζακστάν, μια χώρα με την οποία η Ρωσία μοιράζεται απροστάτευτα σύνορα μήκους 7.500 χιλιομέτρων. Οι διαμαρτυρίες, που είχαν τις ρίζες τους στη λαϊκή οργή για την ανισότητα, και οι ταραχές, που είχαν πολλά να κάνουν με τον ανταγωνισμό εντός της ελίτ, απείλησαν να βυθίσουν τη χώρα στο χάος. Ξεσηκωμένη, η Ρωσία ανταποκρίθηκε σχεδόν ακαριαία στην έκκληση για βοήθεια από τον πρόεδρο του Καζακστάν. Για να βοηθήσει το Καζακστάν να αποκαταστήσει την τάξη, η Ρωσία ενεργοποίησε τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO), μια προηγουμένως ήπια συμφωνία ασφάλειας μεταξύ έξι πρώην σοβιετικών κρατών. Για πρώτη φορά από την ίδρυσή του το 1999, ο CSTO υπό τη Ρωσία διεξήγαγε μια ειρηνευτική επιχείρηση που είχε ως αποτέλεσμα την αποστολή 2.500 στρατιωτών, κυρίως αερομεταφερόμενων, που επέτρεψε στις δυνάμεις του Καζακστάν να κινηθούν εναντίον των ταραχών για να αποκαταστήσουν την τάξη.
Η Ρωσία εξέπληξε τον κόσμο με το πόσο γρήγορα έστειλε στρατεύματα στο Καζακστάν, πόσο αποτελεσματική ήταν αυτή η υποστήριξη και πώς αποφεύχθηκε ο κίνδυνος σύγκρουσης με ντόπιους ταραχοποιούς και μετά πόσο γρήγορα —μόλις δύο εβδομάδες μετά την έναρξη της επιχείρησης— η δύναμη του CSTO αποσύρθηκε πλήρως . Ως αποτέλεσμα, η Ρωσία όχι μόνο εξάλειψε την απειλή της διάλυσης του Καζακστάν, αλλά ενίσχυσε επίσης την επιρροή της εκεί.
Αυτά τα νέα στοιχεία στις πολιτικές της Ρωσίας έναντι των πρώην σοβιετικών κρατών υποδηλώνουν ότι η Ρωσία ενισχύει τη γεωπολιτική της θέση στη βόρεια Ευρασία.
-Έχει χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να αποτρέψει τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ στην Ουκρανία.
-Χρησιμοποίησε οικονομικά, χρηματοοικονομικά και πολιτικά μέσα για την προώθηση της ένταξης στη Λευκορωσία.
-Ασχολείται με τη διπλωματία και τη διατήρηση της ειρήνης στον Νότιο Καύκασο.
-Και οργάνωσε πολυμερή αποστολή σταθεροποίησης στο Καζακστάν.
Μέχρι στιγμής, η Μόσχα έχει καταφέρει να προστατεύσει και να προωθήσει την ασφάλεια και τα γεωπολιτικά της συμφέροντα με σχετικά περιορισμένα μέσα, αλλά
το έργο της ανοικοδόμησης της Ρωσίας ως ηγετικής μεγάλης δύναμης —όχι αυτοκρατορίας— στον χώρο που κατείχε προηγουμένως η Σοβιετική Ένωση θα απαιτήσει συνεχή προσπάθεια για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα πράγμα είναι σαφές: η γεωπολιτική υποχώρηση που ξεκίνησε η Ρωσία πριν από τρεις δεκαετίες έχει τελειώσει και μια νέα πολιτική επιλεκτικής επέκτασης που βασίζεται στα εθνικά συμφέροντα της Ρωσίας έχει ξεκινήσει.
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα ιαπωνικά από το '' Kyodo News''
Το Carnegie δεν παίρνει θεσμικές θέσεις σε θέματα δημόσιας πολιτικής. Οι απόψεις που διατυπώνονται εδώ είναι του συγγραφέα ή των συγγραφέων και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Carnegie, του προσωπικού του ή των διαχειριστών του.
Μετάφραση: “Ανιχνεύσεις”
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑ: https://www.anixneuseis.gr/%ce%b7-%cf%81%cf%89%cf%83%ce%b9%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%ce%b9-%ce%bf-%ce%bc%ce%b5%cf%84%ce%b1%cf%83%ce%bf%ce%b2%ce%b9%ce%b5%cf%84%ce%b9%ce%ba%ce%bf%cf%83-%cf%87%cf%89%cf%81%ce%bf%cf%83/
26/2/2022