Η Επανάσταση του 1821: Μια δαιδαλώδης διαδρομή.
Στα χρόνια της σκλαβιάς, μέχρι τη μέρα του γενικού ξεσηκωμού οι προσπάθειες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού ήταν συνεχείς.
Από τότε που ο ελληνισμός με την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας υποδουλώθηκε στον Ασιάτη επιδρομέα άρχισε να φωλιάζει μέσα στα στήθη των σκλαβωμένων η λαχτάρα της λευτεριάς. Χρειάστηκαν 368 ολόκληρα χρόνια μέχρι τη μέρα που ο γενικός ξεσηκωμός το Μάρτη του 1821 οδήγησε στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.
Όλα αυτά τα χρόνια της σκλαβιάς η εκκλησία έπαιξε τον σπουδαίο ρόλο της διατήρησης της γλώσσας, της θρησκείας και των παραδόσεων του ελληνισμού. Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες υπήρξαν οι κυριότεροι χώροι των κρυφών σχολειών, αλλά και τα καταφύγια των αγωνιστών. Και όταν το απαίτησαν οι συνθήκες, ο κλήρος όχι μόνο θυσιάστηκε υφιστάμενος βασανιστήρια και απαγχονισμούς, αλλά πήρε το καριοφίλι και πολέμησε γενναία δίνοντας το παράδειγμα στο σκλαβωμένο ελληνισμό.
Στα χρόνια της σκλαβιάς, μέχρι τη μέρα του γενικού ξεσηκωμού οι προσπάθειες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού ήταν συνεχείς. Άσχετα με την αποτυχία τους και τις αιματηρές συνέπειές τους κράτησαν ζωντανή τη φλόγα της λευτεριάς στην ψυχή και στο νου του ελληνικού έθνους.
Σε όλα αυτά τα χρόνια υπήρχε στον υπόδουλο ελληνισμό η ελπίδα πως η ομόθρησκη Ρωσία θα βοηθούσε στην απελευθέρωση των Ελλήνων. Η ελπίδα όμως αυτή, όποτε δοκιμάστηκε στην πράξη, δεν είχε τα αποτελέσματα που προσδοκούσε ο ελληνισμός.
Μια σοβαρή προσπάθεια βοήθειας από την ομόθρησκη Ρωσία ήταν το κίνημα των αδελφών Ορλώφ. Τα γεγονότα που συνδέθηκαν μ′ αυτό ονομάστηκαν μονολεκτικά Ορλωφικά.
Ο Έλληνας λοχαγός του ρωσικού στρατού Γεώργιος Παπάζολης ήταν φίλος του Γρηγόρη Ορλώφ. Ο τελευταίος είχε την μεγάλη εύνοια της τσαρίνας Αικατερίνης της Β’. Ο Γεώργιος Παπάζολης έπεισε πρώτα το φίλο του Γρηγόρη Ορλώφ για την ανάγκη ενός κινήματος που θα απελευθέρωνε τον υπόδουλο ελληνισμό, κίνημα που κατά τη γνώμη του θα είχε εξασφαλισμένη επιτυχία. Μετά, με τη βοήθεια του φίλου του έπεισε την ίδια την τσαρίνα.
Η φιλόδοξη Αικατερίνη, που ονειρευόταν μια ανασύσταση του Βυζαντίου με Ρώσο ηγεμόνα, δέχτηκε την πρόταση και έστειλε το 1766 τον Γεώργιο Παπάζολη στην Ελλάδα, για να προετοιμάσει με μεγάλη προσοχή τον ξεσηκωμό των Ελλήνων.
Το Φλεβάρη του 1770 έφθασαν στην Κορώνη τα πρώτα ρωσικά πλοία με επικεφαλής το Θόδωρο Ορλώφ, αδελφό του Γρηγόρη. Μόλις οι Έλληνες έμαθαν πως έφθασαν ρωσικά πλοία για να τους βοηθήσουν να απαλλαγούν από τους Τούρκους, ξεσηκώθηκαν.
Ολόκληρο το ορλωφικό κίνημα στηρίχτηκε στον αυθορμητισμό και στον ενθουσιασμό, στοιχεία σημαντικά και απαραίτητα, αλλά όχι αρκετά. Επίσης το κίνημα δεν είχε οργανωθεί ευρύτερα, και το κυριότερο, δε στηρίχτηκε στην οργάνωση και στην πολεμική ικανότητα των κλεφτοκαπεταναίων. Και απέτυχε. Μαζί όμως με την αποτυχία του, επιφύλαξε στον υπόδουλο ελληνισμό απερίγραπτα μαρτύρια, σφαγές και μια φοβερή δοκιμασία από την εκδικητική μανία των Τούρκων. Μια δοκιμασία που δεν άφησε μόνο άψυχα τα κορμιά των αγωνιστών, αλλά τσάκισε το ηθικό και την ψυχή του ελληνισμού. Χρειάστηκε η μεγάλη θυσία ενός Ρήγα Φεραίου για να ξαναζεστάνει τον παγωμένο πόθο της λευτεριάς.
Ο Ρήγας Φεραίος, που γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο, κατέφυγε το 1796 στη Βιέννη, όπου άρχισε να εκφράζει τον φλογερό του πατριωτισμό και τη μεγάλη ιδέα της λευτεριάς, με βιβλία και προκηρύξεις που καλούσαν τους σκλαβωμένους λαούς που ζούσαν σε τουρκοκρατούμενες επαρχίες, όπως εκείνες της Μακεδονίας, της Ηπείρου, του Μοριά, της Αλβανίας και άλλες, να αρπάξουν τα όπλα και να εκδιώξουν τους Τούρκους κατακτητές.
Οι Αυστριακοί όμως μαθητές του Μέττερνιχ δεν ήταν διατεθειμένοι να διαταράξουν τη φιλία τους με το σουλτάνο. Έτσι, στα τέλη Νοεμβρίου του 1797 συνέλαβαν στην Τεργέστη το Ρήγα Φεραίο και τους συνεργάτες του και θέλοντας να πουλήσουν εκδοΰλευση στην Υψηλή Πύλη τους παρέδωσαν στους Τούρκους.
Οι Τούρκοι έπνιξαν τους συντρόφους του Ρήγα Φεραίου ρίχνοντας τους στο Δούναβη. Όταν πήγαν να εκτελέσουν και τον ίδιο, άκουσαν έκπληκτοι να τους λέει σε άπταιστα τουρκικά:
«Έτσι πεθαίνουν τα παλικάρια! Αρκετό σπόρο έσπειρα! Θα έρθει η ώρα που θα βλαστήσει και το γένος μου θα μαζέψει το γλυκό καρπό!»
Ο Ρήγας Φεραίος εκτελέστηκε από τους Τούρκους στις αρχές του 1798 και το πτώμα του ρίχτηκε στο Δούναβη, για να μην το βρουν οι «γκιαούρηδες» και το θάψουν. Ο σπόρος όμως που φύτεψε με τη θυσία του ήταν γόνιμος. Και βλάστησε. Το αίμα του πότισε το διψασμένο δέντρο της λευτεριάς. Ο ηρωικός του θάνατος τον έκανε θρύλο, τόνωσε το ηθικό του σκλαβωμένου ελληνισμού και γιγάντωσε τη θέλησή του για αγώνα, για απαλλαγή από τον τούρκικο ζυγό. Ο περίφημος θούριος του έγινε το επαναστατικό σάλπισμα, ο ύμνος των σκλαβωμένων:
Ως πότε παλικάρια να ζώμεν στα στενά μονάχοι σα λεοντάρια, στις ράχες στα βουνά Κάλλιο′ ναι μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή!
Αυτούς τους στίχους έγραφε ο πρόδρομος αυτός της ελληνικής επανάστασης τραγουδώντας τους και παίζοντας τη λύρα του.
Τη θυσία του Ρήγα Φεραίου ακολούθησαν πολλές άλλες θυσίες αγωνιστών της ελευθερίας, που έκαναν τον υπόδουλο ελληνισμό να μοιάζει μ′ ένα καζάνι που βράζει.
Στο Παρίσι ο Γρηγόρης Ζαλίκης και ο Δημήτρης Κομνηνός ιδρύουν το 1809 το Ελληνόγλωσσο Πανεπιστήμιο, μια επαναστατική οργάνωση που προσχηματικό μεν στόχο είχε την επιμόρφωση της ελληνικής νεολαίας στην πραγματικότητα όμως απέβλεπε στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον τουρκικό ζυγό. Μεταξύ των λιγοστών μελών της οργάνωσης αυτής ήταν και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 1814, στην Οδησσό της Ρωσίας ιδρύεται μια άλλη συνωμοτική οργάνωση που έμελλε να προετοιμάσει αποτελεσματικά την επανάσταση που θα αποτελούσε απαρχή της συρρίκνωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρόκειται για τη Φιλική Εταιρία, της οποίας ιδρυτές ήταν ένας χρεοκοπημένος έμπορος, ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα, ένας εμποροϋπάλληλος, ο Μανόλης Ξάνθος από την Πάτμο, και ένας σπουδαγμένος νέος, γιος γουναρά, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από την Ήπειρο. Κατ′ άλλους, ιδρυτικό μέλος ήταν και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος από την Ανδρίτσαινα.
Η μυστική οργανωτική διάρθρωση της Φιλικής Εταιρίας ήταν προσαρμοσμένη στο σύστημα που χρησιμοποιούσαν οι μασόνοι στις τεκτονικές στοές και είχε ειδικό τρόπο επικοινωνίας των μελών της με συνθηματικό αλφάβητο, δικό τους λεξικό και κρυπτογραφημένο κώδικα. Η αυστηρά συνωμοτική διάρθρωση της Φιλικής Εταιρίας αποδείχτηκε στη συνέχεια αναγκαία και σωτήρια. Όχι μόνο γιατί κάλυπτε και προστάτευε τη δράση των μελών της από τις λυσσαλέες προσπάθειες των Οθωμανών και των φίλων τους να την εξουδετερώσουν, αλλά και γιατί έκανε τη φαντασία όσων έμπαιναν στην Φιλική Εταιρία να καλπάζει, πιθανολογώντας πως ο αρχηγός της δεν μπορεί παρά να ήταν ένα πολύ μεγάλο και τρανό πρόσωπο, τονώνοντας έτσι την πίστη στον αγώνα και εκτινάσσοντας στα ύψη την αισιοδοξία και τον ενθουσιασμό.
Το Δεκέμβριο του 1814 ο Νικόλαος Σκουφάς κατήχησε στη Μόσχα ένα νέο από την Τριπολιτσά που σπούδαζε στο Παρίσι και που έγινε το πρώτο απλό μέλος της Φιλικής Εταιρίας: Τον Γεώργιο Σέκερη.
Τα επόμενα δύο χρόνια που ακολούθησαν ήταν πολύ δύσκολα για το έργο των Φιλικών, που συνέχιζαν την προσπάθεια να απλώσουν τα πλοκάμια της Φιλικής Εταιρίας με μεγάλη προσοχή σε κάθε τους βήμα. Το 1817 έγιναν μέλη της Φιλικής Εταιρίας οι καπεταναίοι Αναγνωσταράς, Χρυσοσπάθης και Δημητρόπουλος. Το 1818 το άπλωμα της Φιλικής Εταιρίας συνεχίστηκε σε πολύ σημαντικά πρόσωπα, μεταξύ των οποίων ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Πλαπούτας, ο Νικηταράς, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, οι Μαυρομιχαλαίοι και ο Παναγιώτης Σέκερης.
Τον Μάρτιο του 1818 ο Σκουφάς και ο Αναγνωστόπουλος εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη και ακολουθεί και ο Τσακάλωφ. Στην Πόλη του Κωνσταντίνου η δράση της Φιλικής Εταιρίας μπαίνει σε νέα, δυναμική πορεία και ο αγώνας αποκτά μεγάλη ώθηση ώστε ο Ιωάννης Φιλήμων, ο ιστορικός αλλά και αγωνιστής της λευτεριάς, να γράψει πως:
«Η Φιλική Εταιρία γεννήθηκε στην Οδησσό, αλλά αντρώθηκε και έδρασε στην Κωνσταντινούπολη, πλάι στο παλάτι του Σουλτάνου, κυριολεκτικά κάτω από την μύτη του!»
Στις 31 Ιουλίου 1818 ο εμψυχωτής του μεγάλου έργου, ο Νικόλαος Σκουφάς, πεθαίνει. Το πένθος συνοδεύεται από την αγωνία για την τύχη της Φιλικής Εταιρίας. Αλλά ο στόχος της είναι πολύ σημαντικότερος από την απώλεια του εμψυχωτή της. Και προχωράει. Συνεχίζονται αθρόες οι μυήσεις νέων μελών.
Ο Παναγιώτης Σέκερης, ο χρηματιστής του σουλτάνου, προσφέρει στις ανάγκες του αγώνα μυθικά για την εποχή εκείνη ποσά. Οι Φιλικοί οργανώνουν την Κάσα τον Έθνους, ένα φανερό έρανο που απέφερε στον αγώνα τεράστια ποσά. Το 10% των εσόδων του εράνου δίδεται επιλεκτικά σε μουσουλμανικές οικογένειες, για στάχτη στα μάτια του σουλτάνου. Το 90% όμως μετατρέπεται σε όπλα και πολεμοφόδια και στέλνεται κρυφά στα νησιά και στην Πελοπόννησο για την προετοιμασία του ξεσηκωμού. Η Φιλική Εταιρία απλώνεται πλέον σαν ένας ιστός αράχνης μεταξύ του απανταχού ελληνισμού. Ο όρκος που δίνουν τα μέλη της σε ειδική τελετή κρατώντας ένα αναμμένο κερί αρχίζει με τα εξής λόγια:
«Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού Θεού οικειοθελώς, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρία κατά πάντα. Να μην φανερώσω το παραμικρόν από τα Σημεία και τους Λόγους της μήτε να σταθώ κατ′ ουδένα λόγο η αφορμή να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις Πνευματικόν ή φίλον μου».
Η τεράστια ανάπτυξη που είχε πλέον η Φιλική Εταιρία οδήγησε τους αρχηγούς της στην απόφαση να επισπευσθεί η επανάσταση. Έπρεπε όμως να βρεθεί μια μεγάλη προσωπικότητα να αναλάβει την αρχηγία και να συντονίσει το κίνημα. Οι αρχηγοί της Φιλικής Εταιρίας αποφάσισαν να κάνουν την πρόταση στον Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο Εμμανουήλ Ξάνθος πηγαίνει στην Πετρούπολη, αλλά δεν καταφέρνει να πείσει τον μετέπειτα κυβερνήτη της Ελλάδας. Για το λόγο αυτό στρέφεται υποχρεωτικά στο δεύτερο σε κύρος Έλληνα της Ρωσίας, τον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Στρατηγός της αυτοκρατορικής φρουράς, υπασπιστής και φίλος του τσάρου της Ρωσίας, με φήμη ήρωα ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θεωρήθηκε το κατάλληλο πρόσωπο για την αρχηγία της ελληνικής επανάστασης. Μετά από αλλεπάλληλες συζητήσεις και πολλούς δισταγμούς ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αποδέχεται την αρχηγία.
Από τότε ακριβώς ξεκίνησε μια δαιδαλώδης διαδρομή, που μέσα από μεγάλες περιπέτειες, πολύχρονες θυσίες και ποταμούς αίματος, κατέληξε στον ξεσηκωμό του ελληνισμού και τελικά, στην αναγνώριση της ελληνικής ανεξαρτησίας από τις μεγάλες δυνάμεις το 1828.
***
*Απόσπασμα από το βιβλίο του Λεωνίδα Κουμάκη «Ματιές στις ρίζες του Ελληνισμού»
Νομικός, Συγγραφέας. Μέλος του International Hellenic Association (IHA)
https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-epanastase-toe-1821-mia-daidalodes-diadrome_gr_623af396e4b009ab92ffc1fa?fbclid=IwAR0i8wfP4dN4qXr7d8tUvm1zBOJXzs7eg393OL-1wJmiwzprT2cScdAdBag
25/03/2022
Η τουρκική ιστοριογραφία, η Επανάσταση στη Μικρά Ασία, το ζήτημα των αιχμαλώτων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
«Ποτέ δεν φωτίζονται όλες οι πτυχές, γιατί δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος αριθμός πτυχών. Νέα ερωτήματα τίθενται διαρκώς ανάλογα με τις ιστοριογραφικές τάσεις. Οι ελλείψεις και τα προβλήματα της τουρκικής ιστοριογραφίας δεν είναι λιγότερο σοβαρά από τα δικά μας. Εκτός από τους εξειδικευμένους Τουρκολόγους, που έχουν πολλά ακόμη να προσφέρουν στην ελληνική ιστορία, σχεδόν κανείς άλλος από μας δεν γνωρίζει τουρκικά. Για τα περισσότερα θέματα, ακόμη και για το 21 μέχρι πρόσφατα, γράφουμε ερήμην των οθωμανικών/τουρκικών πηγών. Η πρόσβαση στα ελληνικά αρχεία επίσης δεν είναι παντού και πάντοτε εύκολη υπόθεση», δηλώνει στη HuffPost ο Βασίλης Κ. Γούναρης, καθηγητής Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων στο ΑΠΘ, με αφορμή την έκδοση «Άγνωστες πτυχές του ’21. Νέοι ιστορικοί του ΑΠΘ ερευνούν τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία» (εκδόσεις University Studio Press, επιμέλεια Β. Κ. Γούναρη και Δημήτρη Λυβάνιου, επίκουρου καθηγητή στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του ΑΠΘ).
Ο τόμος περιλαμβάνει τις πρωτότυπες εργασίες δώδεκα ιστορικών, οι οποίες παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Νέοι ιστορικοί του ΑΠΘ για το 1821» -αναλυτικότερες και πλήρως τεκμηριωμένες, σε σχέση με τις σύντομες παρουσιάσεις του συνεδρίου που διοργανώθηκε το Μάρτιο του 2021.
«Ο όρος “νέοι ιστορικοί” ομολογώ πως είναι αμήχανος τίτλος», εξηγεί ο Βασίλης Κ. Γούναρης, πρόεδρος της Επιτροπής ΑΠΘ για το 1821, στο προλογικό σημείωμα. «Σίγουρα δεν αναφέρεται στην ηλικία τους.
Θέλαμε να δείξουμε πως πλέον των πανεπιστημιακών, που εξ επαγγέλματος
και εκ του καθήκοντός τους διενεργούν έρευνα, υπάρχει και μια
άλλη ομάδα, ένα παράλληλο σύμπαν, που περιλαμβάνει μεταδιδάκτορες,
νεόκοπους διδάκτορες, υποψήφιους διδάκτορες, διπλωματούχους
μεταπτυχιακών σπουδών. Άλλοι βρίσκονται στην Μέση Εκπαίδευση,
άλλοι αναπτύσσουν το έργο τους μέσω ερευνητικών προγραμμάτων, άλλοι
προχωρούν ακόμη τις σπουδές τους. Το παράλληλο αυτό σύμπαν είναι προϊόν του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Αποτελείται από επιστήμονες που ξεκίνησαν ή ολοκλήρωσαν τις σπουδές
τους στο ίδρυμά μας. Είναι ένα μεγάλο και αξιόλογο δυναμικό, στο οποίο
πιστεύω ότι πρέπει να δοθούν ευκαιρίες ώστε να συμβάλει στην έρευνα,
έστω και περιστασιακά, αφού δεν μπορεί να το κάνει μέσω μιας μονιμότερης
επαγγελματικής σχέσης. Σε άλλες εποχές οι ιστορικοί αυτοί θα στελέχωναν
ήδη ερευνητικά κέντρα που τώρα φυτοζωούν».
Χωρίς να αποτελούν συνεχόμενα κεφάλαια ενός κοινού έργου και έχοντας δομηθεί αδρά σε τρεις ενότητες, οι μελέτες φωτίζουν πτυχές της Ελληνικής Επανάστασης, που παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς είναι σχετικά ή και παντελώς άγνωστες στο ευρύ κοινό.
Το δραματικό ζήτημα της απελευθέρωσης των υποδουλωμένων αιχμαλώτων του Αγώνα (1833 - 1835), των «λησμονημένων πίσω από τις λαμπρές σελίδες δόξας των πολεμιστών και των ανδραγαθημάτων τους», με άλλα λόγια, των χριστιανικών πληθυσμών που αιχμαλωτίστηκαν απευθείας μετά το πέρας των πολεμικών συγκρούσεων ή πουλήθηκαν αργότερα ως σκλάβοι σε διάφορους μουσουλμάνους ιδιοκτήτες (έρευνα με τη χρήση εγγράφων από το Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου των Εξωτερικών), η τουρκική ιστοριογραφία για την Ελληνική Επανάσταση (με βάση μελέτες δημοσιευμένες αποκλειστικά στην Τουρκία και σε γλώσσα τουρκική), η Επανάσταση στη Μικρά Ασία (η καταστροφή των Κυδωνιών και το «πογκρόμ» της Σμύρνης το 1821), αλλά και το παρελθόν του αρματολισμού (με σημείο εκκίνησης τα Ενθυμήματα του Νικόλαου Κασομούλη), είναι μόνο μερικά από τα «κεφάλαια» της έκδοσης.
Πώς προέκυψε η ιδέα του ερευνητικού προγράμματος και ποιά η σημασία αυτού του βήματος που δόθηκε «έστω περιστασιακά» για ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα, ρωτήσαμε τον καθηγητή κ. Βασίλη Γούναρη. «Η συμμετοχή του ΑΠΘ στους εορτασμούς του 2021 ήταν αυτονόητη. Για τους ιστορικούς του ΑΠΘ ήταν επίσης αυτονόητο ότι η εστίαση έπρεπε να είναι στην νέα έρευνα», απαντά. «Υπέβαλα μια πρόταση αρκετά χρόνια νωρίτερα αλλά τελικά μορφοποιήθηκε επί της πρυτανείας Παπαϊωάννου και υλοποιήθηκε χάρη στη βοήθεια της ΕΤΕ. Η χορηγία της ΕΤΕ μας έδωσε την ευκαιρία να προσχεδιάσουμε τα ερωτήματα και να τα αναθέσουμε, αντί να περιμένουμε συνεισφορές, όπως συνήθως γίνεται στα συνέδρια. Οι αναθέσεις έγιναν σε νέους ιστορικούς, ώστε το ΑΠΘ να τους δώσει ευκαιρίες αμειβόμενης έρευνας, που σπανίζουν στις μέρες μας, και, από την άλλη, να αναδείξουν το ταλέντο τους. Η ενθάρρυνση με κάθε μέσο είναι καθήκον μας, ώστε να μην απομακρυνθεί από την έρευνα μια ήδη εκπαιδευμένη γενιά ερευνητών.
Και η νεότερη γενιά των ιστορικών, «τα παιδιά της χιλιετίας», οι επιστήμονες που ενηλικιώθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πόσο διαφορετικά προσεγγίζουν, αναλύουν και ερμηνεύουν τα γεγονότα; Είναι (ή τελικά, όχι;) πιο απελευθερωμένοι σε σχέση με στερεότυπα και εμμονές όσον αφορά τη μελέτη της ελληνικής ιστορίας; «Δεν μπορεί εύκολα να γενικεύσει κανείς. Σίγουρα η γενιά αυτή είναι εξοικειωμένη με τις νέες τάσεις της έρευνας και πιο πρόθυμη να καινοτομήσει. Δεν αισθάνεται ότι περιορίζεται. Έτσι εκπαιδεύτηκε. Το αποτέλεσμα όμως εξαρτάται από την εμπειρία στη σύνθεση και το υπόβαθρο του καθενός και της καθεμιάς», σημειώνει ο Βασίλης Γούναρης.
Στο σχόλιο ότι ο τίτλος και μόνο «Η Μικρά Ασία το 1821», μίας από τις μελέτες της έκδοσης, που αξιοποιεί αποκλειστικά την τουρκική ιστοριογραφία, φτάνει για να αναρωτηθεί κανείς, πώς αυτό το κομμάτι της Επανάστασης παραμένει εν πολλοίς στο σκοτάδι για τον μέσο Έλληνα, ο Βασίλης Γούναρης απαντά ότι «Δεν είναι άγνωστο. Αλλά όπως και στην περίπτωση της Μακεδονίας, το βάρος της ανάλυσης των γεγονότων του 21 πέφτει πάντοτε στη νότια Ελλάδα και τα νησιά, γιατί ό,τι συνέβη εκεί καθόρισε μετέπειτα τη δημιουργία του ελληνικού έθνους-κράτους. Υπό αυτήν την έννοια, οι αποτυχημένες περιφερειακές επαναστάσεις αντιμετωπίζονται περισσότερο ως παραδείγματα του κακού στρατηγικού σχεδιασμού ή ως συμβολικές ενέργειες παρά ως ενσωματωμένα επεισόδια του Αγώνα».
Ακολουθούν δύο ενδεικτικά αποσπάσματα:
Η Επανάσταση στις Κυδωνιές και το φιρμάνι σε κάθε γωνιά της Αυτοκρατορίας
«… Συμβάντα όπως η καταστροφή των Κυδωνιών αποδεικνύουν ότι η οθωμανική εξουσία ήταν αποφασισμένη να τιμωρήσει αλλά και να αποτρέψει οποιαδήποτε επαναστατική ενέργεια στο ασιατικό τμήμα της Αυτοκρατορίας. Τα γεγονότα που οδήγησαν στην καταστροφή των Κυδωνιών ξεκίνησαν τον Μάιο του 1821. Σύμφωνα με τις οθωμανικές πηγές, οι κυδωνιάτες επαναστάτες, με αρωγούς Μοσχονησιώτες και “πειρατές” (izbandid) από την Ύδρα και τις Σπέτσες επέδραμαν με είκοσι πλοία στον Αδραμυττηνό Κόλπο. Οι Κυδωνιάτες κατάφεραν να καταλάβουν στρατηγικές θέσεις γύρω από την πόλη, να συνδράμουν τους από θαλάσσης επαναστάτες αλλά και να καταστρέψουν ένα οθωμανικό πλοίο. Με την είδηση της επανάστασης στις Κυδωνιές, το Μοσχονήσι και τη Σάμο, εκδόθηκε φετβάς και στάλθηκε φιρμάνι σε κάθε γωνιά της Αυτοκρατορίας, διακηρύσσοντας ότι η Υψηλή Πύλη βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τους επαναστατημένους ραγιάδες, ότι οι περιουσίες τους μπορούν να κατασχεθούν και οι γυναίκες και τα παιδιά τους να σκλαβωθούν […] Οι Οθωμανοί ξεκίνησαν την επίθεση τους στις Κυδωνιές στις αρχές Ιουνίου […] Παράλληλα με τα γεγονότα στις Κυδωνιές, η ιδέα της Επανάστασης επεκτάθηκε και στην πόλη της Σμύρνης. Πολλοί Σμυρνιοί, θέτοντας τον εαυτό τους σε κίνδυνο, όχι μόνο κατετάγησαν στον επαναστατικό στρατό, αλλά δημιούργησαν και τη λεγόμενη “Ιωνική Φάλαγγα”, υπό τις διαταγές του Νικηταρά. Η “Φάλαγγα” έλαβε μέρος σε πολλές σημαντικές μάχες, όπως του Άστρους, της Χίου, της Αράχωβας, της Γραβιάς και στις πολιορκίες της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου […] Ο Χρήστος Σολομωνίδης υποστηρίζει ότι τα έτη 1821 - 1823 γύρω από την πόλη της Σμύρνης είχαν στρατοπεδεύσει άτακτοι (βασιβουζούκοι), οι οποίοι λεηλατούσαν, έσφαζαν και βιαιοπραγούσαν εναντίον των χριστιανών ορθοδόξων...» (Η Μικρά Ασία το 1821, Ευμορφία Πεγνίογλου, απόσπασμα).
Δεν την αναγνωρίζουν ως Επανάσταση, αλλά ως Εξέγερση
«… Η τουρκική ιστοριογραφία που μελετήθηκε σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση, δημοσιευμένη αποκλειστικά εντός Τουρκίας και σε γλώσσα τουρκική, αντικατοπτρίζει τη στάση του τουρκικού κράτους έναντι της Ελλάδος. Χαρακτηρίζεται από μονολιθικότητα, η οποία εκτείνεται από την εποχή ίδρυσης του τουρκικού κράτους μέχρι τις μέρες μας. Κανένα δημοσίευμα δεν παρεκκλίνει από την πολιτική ορθότητα που έχει επιβάλει το κρατικό κατεστημένο έναντι της Ελληνικής Επανάστασης. Οι τούρκοι συγγραφείς υιοθετούν κοινή στάση χωρίς να ανανεώνουν τις πληροφορίες τους, ανακυκλώνοντας αυτές από τις έτσι κι αλλιώς λιγοστές ειδικές μελέτες που έχουν γίνει. Σε γενικές γραμμές δεν την αναγνωρίζουν ως Επανάσταση, αλλά ως Εξέγερση, κινούμενοι πάνω σε μια κοινή θεματική δομή, και αποσιωπούν σχεδόν οποιαδήποτε κριτική στις επιλογές του σουλτάνου, χωρίς όμως και να τις επαινούν. Για τους τούρκους μελετητές, η ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους αποτέλεσε αφετηρία για τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διότι το Ελληνικό Βασίλειο αποτέλεσε έκτοτε παράδειγμα για τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. […] Παραδέχονται ότι η στάση τους στη μελέτη της Ελληνικής Επανάστασης είναι από την οπτική του οθωμανικού κράτους και ότι εξαιτίας της άγνοιας της ελληνικής γλώσσας δεν χρησιμοποιούν ελληνικές πηγές. […] Πιστεύουν πως “στην πραγματικότητα, η περίοδος 1821 - 1830 είναι μόνο η αφετηρία της διαδικασίας διαχωρισμού των δύο λαών, η οποία θα διαρκέσει σχεδόν έναν αιώνα (1821 - 1923)...». (Η τουρκική ιστοριογραφία για την Ελληνική Επανάσταση, Μαρία Ντισλή, απόσπασμα).
Info
Η έκδοση παρουσιάζεται την Τετάρτη 30 Μαρτίου και ώρα 19:30, στο Αμφιθέατρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ,
με ομιλητές τους Νικόλαο Παπαϊωάννου, πρύτανη ΑΠΘ, Παναγιώτη Γκλαβίνη,
κοσμήτορα Νομικής Σχολής ΑΠΘ, γραμματέα Επιτροπής ΑΠΘ για το 1821,
Βασίλη Κ. Γούναρη, καθηγητή Ιστορίας Νεοτέρων Χρόνων στο Τμήμα Ιστορίας
& Αρχαιολογίας ΑΠΘ, πρόεδρο Επιτροπής ΑΠΘ για το 1821, Δημήτρη
Λυβάνιο, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής
Επικοινωνίας του ΑΠΘ.
Ειρήνη Ορφανίδου
https://www.huffingtonpost.gr/
25/03/2022