Τι πραγματικά αποφάσισε η Τουρκία για τα Στενά.
Τι πραγματικά αποφάσισε η Τουρκία για τα Στενά.
Η αναγγελία της ενεργοποίησης από την Τουρκία των άρθρων 19, 20 και 21 της Συνθήκης του Μοντρέ που επιβάλλει περιορισμούς στην πρόσβαση πολεμικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα εν καιρώ πολέμου έγινε αντιληπτή ως κίνηση αποκλεισμού του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού από την κλιμάκωση των επιχειρήσεών του εναντίον της Ουκρανίας.
Στην πραγματικότητα, η κίνηση της Τουρκίας είναι περισσότερο σύνθετη και κατά βάση αμφίσημη, όπως και οτιδήποτε πράττει η χώρα του Ταγίπ Ερντογάν έναντι της Ρωσίας και της Ουκρανίας.
Η Συνθήκη του Μοντρέ προέκυψε το 1936, σε εποχή που οι μεγάλες δυνάμεις διολίσθαιναν προς έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο, ως αναθεώρηση των όσων προέβλεπε η Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 περί αποστρατιωτικοποίησης των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων, καθώς και των νησιών της Ίμβρου, της Τενέδου, της Λήμνου και της Σαμοθράκης. Σε ένα περιβάλλον το οποίο προσδιοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από τις φιλοδοξίες της φασιστικής Ιταλίας, η οποία τότε στρατιωτικοποιούσε εντατικά τα Δωδεκάνησα, καθώς και από τις προσπάθειες των ενδιαφερόμενων τρίτων να προσεταιριστούν την Τουρκία, η Συνθήκη του Μοντρέ αποτέλεσε τη χρυσή τομή ανάμεσα στις φιλοδοξίες της Άγκυρας να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο επί των Στενών, της Σοβιετικής Ένωσης να παρεμποδίσει την είσοδο σκαφών των δυτικών στόλων στη Μαύρη Θάλασσα και της Βρετανίας να παρεμποδίσει την έξοδο σοβιετικών σκαφών στην Μεσόγειο. Είναι ενδιαφέρον το πώς αυτές οι αντικρουόμενες στοχεύσεις διατηρούν την επικαιρότητά τους και σήμερα.
Για την Τουρκία, ειδικότερα, έχει τις τελευταίες δεκαετίες ιδιαίτερη σημασία η επιβεβαίωση των προβλέψεων της Συνθήκης του Μοντρέ, διότι το πλαίσιο του διαμορφώθηκε με τη Διεθνή Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας είναι πολύ πιο φιλελεύθερο, εξασφαλίζοντας σε ό,τι αφορά τη διέλευση των στενών λιγότερα δικαιώματα από αυτά που κατοχυρώθηκαν από τη γείτονα το 1936.
Η κεντρική ιδέα είναι ότι τα μεν εμπορικά πλοία διακινούνται ελεύθερα από τον Βόσπορο και τα Δαρδανέλλια, εκτός και αν ανήκουν σε χώρες οι οποίες βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Τουρκία, τα δε πολεμικά πλοία κάτω των 10.000 τόνων δύνανται εν ειρήνη να διέρχονται υπό ορισμένους περιορισμούς, οι οποίοι είναι ισχυρότεροι για τα τρίτα κράτη και ελαφρύτεροι για τα παράκτια κράτη της Μαύρης Θάλασσας. Λ.χ. τα μεν παράκτια κράτη οφείλουν να ειδοποιούν την Τουρκία για τη διέλευση σκαφών τους 8 ημέρες νωρίτερα, ενώ τα τρίτα κράτη 15 ημέρες νωρίτερα, χωρίς δυνατότητα παραμονής στη Μαύρη Θάλασσα για περισσότερο από 21 ημέρες, ούτε συγκέντρωσης πλοίων άνω των 45.000 τόνων συνολικά (ή 30.000 από ένα μόνο μη παράκτιο κράτος).
Η χθεσινή αναγγελία του Ταγίπ Ερντογάν μετά από συνεδρίαση του υπουργικού του συμβουλίου αποτελεί καθυστερημένη υλοποίηση σχετικής έκκλησης που απηύθυνε το Σάββατο σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τούρκο πρόεδρο ο Ουκρανός ομόλογός του Βολοντίμιρ Ζελένσκι (ο οποίος μάλιστα την επομένη έσπευσε να ευχαριστήσει την Άγκυρα ερήμην της). Σύμφωνα με τις τουρκικές αρχές, η ενεργοποίηση των προβλέψεων του Μοντρέ στηρίζεται στη γνωμάτευση Τούρκων εμπειρογνωμόνων ότι η "ειδική επιχείρηση” της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας συνιστά πόλεμο, συνεπώς η Τουρκία, καίτοι μη αντιμαχόμενο μέρος έχει το δικαίωμα να εμποδίσει τις διελεύσεις πολεμικών πλοίων ενεργώντας υπέρ της ειρήνευσης.
Όμως, όπως διευκρίνισε ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, η διέλευση δεν περιορίζεται για πολεμικά σκάφη τα οποία επιστρέφουν στη βάση τους στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχουν υπάρξει αιτήματα διέλευσης.
Με άλλα λόγια, τα εμπόδια είναι μικρότερα για τη ρωσική πλευρά η οποία έχει αναπτύξει μεγάλο μέρος του στόλου της τόσο στην ανατολική Μεσόγειο όσο και στη Μαύρη Θάλασσα, και μεγαλύτερα για τις συμμαχικές προς την Ουκρανία χώρες που θα ήθελαν να παρεμβληθούν με ναυτικές δυνάμεις.
Όλα αυτά θα πρέπει να ιδωθούν και υπό το πρίσμα των δηλώσεων Ερντογάν ότι η χώρα του υπερασπίζεται πρωτίστως και εθνικά της συμφέροντα, χωρίς να παραμελεί την περιφερειακή ισορροπία, και πάντως δεν προτίθεται να έρθει σε ρήξη είτε με την Ουκρανία είτε με τη Ρωσία.
Κώστας Ράπτης
https://www.capital.gr/diethni/3618319/ti-pragmatika-apofasise-i-tourkia-gia-ta-stena-tou-bosporou
1/3/2022