Το Ουκρανικό και οι σύνθετες σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας.
Το Ουκρανικό
και οι σύνθετες σχέσεις Ρωσίας – Τουρκίας.
Στην Ουκρανία τον τελευταίο καιρό εκτυλίσσεται ένα πολιτικοστρατιωτικό θρίλερ, το οποίο ενδέχεται να διαταράξει τις ισορροπίες και να έχει μακροχρόνιες συνέπειες στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφάλειας. Eνας παράγοντας που επηρεάζεται, αλλά και επηρεάζει, την κατάσταση αυτή είναι η δυναμική ισορροπία των σχέσεων της Τουρκίας με τη Ρωσία και τη Δύση. Αυτή επηρεάζει άμεσα αλλά και εξ αντανακλάσεως και τη χώρα μας. Για να κατανοήσουμε τη δυναμική αυτή και τις επιπτώσεις της, πρέπει να εξετάσουμε ολιστικά τη φύση των τουρκο-ρωσικών σχέσεων μέσα από το πρίσμα της στρατηγικής των χωρών αυτών.
Παρότι η Τουρκία και η Ρωσία θεωρούνται ιστορικοί ανταγωνιστές, οι σχέσεις τους είναι πολύ πιο σύνθετες, τουλάχιστον τον τελευταίο αιώνα. Κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο Λένιν στήριξε πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά τον Κεμάλ. Στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, παρότι σε αντίπαλα στρατόπεδα, η Τουρκία ήταν η χώρα που ελάμβανε τη μεγαλύτερη σοβιετική βοήθεια, εκτός Συμφώνου Βαρσοβίας. Από το 2016 και μετά όμως η σχέση εξελίχθηκε σχεδόν σε συμβιωτική, με τη συντονισμένη παρουσία των δύο χωρών σε όλα τα μέτωπα, από τη Συρία στη Λιβύη, από τον Καύκασο στο Μάλι. Αν και φαινομενικά βρίσκονται συχνά σε αντίθετες πλευρές, ο συγχρονισμός τους είναι εντυπωσιακός και θυμίζει τις κινήσεις, «pas de deux», ενός ντουέτου στο μπαλέτο.
Στην ουσία, αυτό που συμβαίνει είναι ότι οι δύο χώρες επωφελήθηκαν του γεωπολιτικού κενού που άφησαν η υποχώρηση του ενδιαφέροντος των ΗΠΑ και η ευρωπαϊκή αδυναμία, για να αυξήσουν την επιρροή τους και να εδραιώσουν την παρουσία τους στην περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και υποσαχάριας Αφρικής. Παρόλο που τα συμφέροντά τους δεν είναι πάντοτε κοινά, η στρατηγική τους ευθυγραμμίζεται και το κοινό όφελος τού να παραγκωνίσουν τη Δύση, διαμοιράζοντας μεταξύ τους και στη βάση της σχετικής τους ισχύος την επιρροή τους στις περιοχές αυτές, υπερκαλύπτει τις όποιες διαφορές. Οι δύο χώρες διάκεινται αρνητικά προς μια φιλελεύθερη διεθνή τάξη, που διέπεται από κανόνες δικαίου, γιατί τις περιορίζει.
Γενικότερα υπάρχει μια ομοιότητα τόσο στον αυταρχισμό των πολιτικών τους συστημάτων στο εσωτερικό, όσο και στην επιθετικότητα των διεθνών τους σχέσεων. Η φυλάκιση του Ναβάλνι στη Ρωσία δεν διαφέρει από την αντίστοιχη του Καβαλά στην Τουρκία. Εχουν και οι δύο χώρες στρατιωτικοποιήσει την εξωτερική τους πολιτική. Δεν διστάζουν να εισβάλλουν σε γειτονικές χώρες δημιουργώντας υποτελείς οντότητες (Ντόνετσκ, Αμπχαζία, Βόρεια Συρία), διεξάγουν υβριδικούς πολέμους και ασκούν πειθαναγκασμό στις χώρες που τους αντιστέκονται. Η συμμετρία είναι εντυπωσιακή. Η Ρωσία απαιτεί την απόσυρση των νατοϊκών όπλων και η Τουρκία την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών. Η Ρωσία απειλεί με πόλεμο στην περίπτωση προσχώρησης Ουκρανίας και Γεωργίας στο ΝΑΤΟ, και η Τουρκία στην περίπτωση που η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα.
Ετσι, οι δυο τους στη Συρία παραμέρισαν τη Δύση μέσω της «Διαδικασίας της Αστάνα», ενώ κατάφεραν τη σχεδόν ολική αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων. Η μεν Ρωσία διασώζοντας το καθεστώς Ασαντ εδραίωσε την παρουσία της στη χώρα, η δε Τουρκία κατέλαβε περιοχές στη βόρεια Συρία, κάνοντας εθνοκάθαρση και εκτοπίζοντας τους κουρδικούς πληθυσμούς από τα σύνορά της. Η αποδυνάμωση των ελεγχόμενων από τους Κούρδους «Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων», που ήταν ο μόνος ενεργός σύμμαχος των Δυτικών, ευνόησε αντικειμενικά το Ισλαμικό Κράτος. Στη Λιβύη, η παρουσία των μισθοφόρων της μιας χώρας «νομιμοποιεί» την αντίστοιχη της άλλης. Ρωσία και Τουρκία έχουν αγκιστρωθεί για τα καλά διατηρώντας τη δυνατότητα να υπονομεύσουν οποιαδήποτε λύση δεν είναι προς το συμφέρον τους. Η διατήρηση της παρούσας κατάστασης εξυπηρετεί και τις δύο και ας είναι προβληματική για την Ευρώπη. Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ έβαλαν στο περιθώριο την «Ομάδα Επαφής Μινσκ» ελαχιστοποιώντας έτσι κάθε δυτική επιρροή. Στο Μάλι, η πολιτική και θρησκευτική διείσδυση της Τουρκίας σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της ρωσικής ομάδας Wagner συντείνουν στην αποχώρηση της Γαλλίας και της Ευρώπης.
Τα κοινά τους συμφέροντα δεν περιορίζονται στην απομείωση της δυτικής επιρροής. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται και η αντίθεσή τους στη στρατηγική ενοποίηση της Ε.Ε. (προτιμούν να συναλλάσσονται με τα κράτη-μέλη ξεχωριστά), καθώς και η κοινή τους αντίθεση στον Eastern Mediterranean Gas Forum (EMGF), γιατί θέλουν την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από αγωγούς που διέρχονται από το έδαφός τους.
- Αν και φαινομενικά βρίσκονται συχνά σε αντίθετες πλευρές, ο συγχρονισμός τους είναι εντυπωσιακός.
Στην Τουρκία, η ιθύνουσα πολιτική τάξη αντιλαμβάνεται τις διεθνείς σχέσεις μέσα από μια συναλλακτική λογική. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, το διεθνές σύστημα είναι πλέον «μετα-δυτικό» και πολυπολικό, και αυτό τους παρέχει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων και περιθώριο ελιγμών. Από αυτή την άποψη, τα συμφέροντά τους εξυπηρετούνται καλύτερα από την ανάδειξη της Τουρκίας σε ρόλο γεωπολιτικού εξισορροπιστή των μεγάλων δυνάμεων. Επιδιώκει δηλαδή η Τουρκία να αναδειχθεί σε «διαπεριφερειακή» δύναμη που θα συντάσσεται κατά περίπτωση με όποιον της προσφέρει περισσότερα. Σκοπός της είναι να ανακτήσει τον ιστορικό της ρόλο του ρυθμιστή της περιφερειακής τάξης και του κρίσιμου διαμεσολαβητή. Οσο αυξάνεται η ισχύς της αυξάνονται και η διαπραγματευτική της θέση και ο βαθμός αυτονομίας της. Επιθυμεί να συναλλάσσεται ως ίσος προς ίσον με τις μεγάλες δυνάμεις όπως τον καιρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η Τουρκία ποτέ δεν υπήρξε πραγματικά μέρος της Δύσης, ούτε πολιτικά, ούτε πολιτιστικά, και, με εξαίρεση την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ούτε γεωπολιτικά. Οι πολλαπλές της ταυτότητες, πραγματικές ή φαντασιακές, συνυπάρχουν και εργαλειοποιούνται κατάλληλα. Με τη Δύση παίζει το χαρτί του αναχώματος της Ρωσίας. Με τη Ρωσία παίζει το ευρασιανικό χαρτί. Στη Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή, το ισλαμικό χαρτί. Στην Κεντρική Ασία, το τουρανικό χαρτί. Στα Βαλκάνια, το οθωμανικό χαρτί. Στην Αφρική, το ισλαμικό και αντιαποικιακό χαρτί. Με μια έντονη μάλιστα αντι-δυτική ρητορική προβάλλεται ως προστάτης των αδύναμων και καταφρονεμένων της «Περιφέρειας». Ολα αυτά κατά περίπτωση και ταυτοχρόνως.
Ιστορικά, από την οθωμανική εποχή έπαιζε τη «μία δύναμη εναντίον της άλλης». Θέλει, ως «επιτήδειος ουδέτερος», να κάθεται πάνω στον φράκτη (fence sitting) περιμένοντας να πάει στην πλευρά που θα προσφέρει τα περισσότερα. Οποτε έχει πρόβλημα με τη Ρωσία καταφεύγει στο ΝΑΤΟ. Οποτε έχει πρόβλημα με τη Δύση απειλεί ότι θα πάει με τη Ρωσία – και αυτό πιάνει: Είναι χαρακτηριστικό πως όταν τουρκικά πλοία απείλησαν τη γαλλική φρεγάτα Courbet, παραβιάζοντας κατάφωρα τις αρχές της Συμμαχίας, μόνο οκτώ χώρες συντάχθηκαν με τη Γαλλία. Οι υπόλοιπες φοβήθηκαν «μη χαθεί η Τουρκία» και πάει με τους Ρώσους…
Συμπερασματικά, το δίπολο Τουρκίας – Ρωσίας είναι πολύ δυνατό για να σπάσει και έχει βαθιές ρίζες στη στρατηγική των δύο χωρών. Γι’ αυτό και δεν θα διαρραγεί με την ουκρανική κρίση, ακόμα και αν δοκιμαστεί. Το πιο πιθανό είναι πως θα έχουν βγει και οι δύο χώρες ωφελημένες, όταν θα τελειώσει αυτή η κρίση!
Αλέξανδρος Διακόπουλος,
αντιναύαρχος ε.α. Π.Ν.,τέως σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας.
https://www.kathimerini.gr/opinion/561704710/to-oykraniko-kai-oi-synthetes-scheseis-rosias-toyrkias-k/
6/2/2022
ΣΧΕΤΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ
Τουρκία: Πώς εξάγει τα Bayraktar στην Ουκρανία "χωρίς δεσμεύσεις"
Η Τουρκία επαναλαμβάνει τους τελευταίους μήνες ότι οι πωλήσεις των Bayraktar TB2 γίνονται από μία ιδιωτική εταιρεία, την Baykar, και επομένως δεν πουλάει όπλα η Άγκυρα.
Στις 8 Απριλίου ένας υψηλόβαθμος Τούρκος αξιωματούχος έκανε γνωστό, σύμφωνα με το Reuters, πως η Ρωσία διαμαρτυρήθηκε στην Τουρκία για την πώληση των Bayraktar στην Ουκρανία.
Οι επιδόσεις των συγκεκριμένων drones στον πόλεμο της Ουκρανίας αποτέλεσαν "έκπληξη", με τα Bayraktar να επιφέρουν σημαντικά πλήγματα στις ρωσικές δυνάμεις, οι οποίες φέρεται να έχουν καταρρίψει μικρό αριθμό των εν λόγω drones. Επιπλέον, η Άγκυρα έχει παραδώσει Bayraktar στην Ουκρανία και μετά την έναρξη της εισβολής.
Ο Τούρκος αξιωματούχος επανέλαβε τη θέση της Άγκυρας ότι οι παραδόσεις των μη επανδρωμένων αεροσκαφών έγιναν αποκλειστικά από ιδιωτική τουρκική εταιρεία και δεν συνιστούν επίσημη κυβερνητική πώληση.
"Οι Ρώσοι είναι αναστατωμένοι και κατά καιρούς διαμαρτύρονται για τις πωλήσεις drone", δήλωσε ο ίδιος. "Το έκαναν παλαιότερα, το κάνουν και τώρα".
"Αλλά έχουμε ήδη απαντήσει ότι πρόκειται για ιδιωτικές εταιρείες και ότι αυτές οι αγορές είχαν γίνει και πριν από τον πόλεμο".
Στις αρχές Μαρτίου, ο Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών Γιαβούζ Σελίμ Κιράν επέμεινε ότι η Ουκρανία είχε αγοράσει τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη απευθείας από την Baykar, την ιδιωτική εταιρεία που κατασκευάζει τα TB2, και όχι απευθείας από το τουρκικό κράτος.
"Η Ουκρανία ήθελε να αγοράσει αυτό το προϊόν από την εταιρεία μας και οι δύο πλευρές προχώρησαν σε συμφωνία μεταξύ τους", δήλωσε.
"Δεν πρόκειται για βοήθεια από την Τουρκία", πρόσθεσε. "Πρόκειται για προϊόντα που αγόρασε η Ουκρανία από μια τουρκική εταιρεία. Φυσικά, είμαστε υπερήφανοι για αυτά τα προϊόντα".
Τα Bayraktar έκαναν το επιχειρησιακό τους ''ντεμπούτο'' στην Ουκρανία πριν την έναρξη της ρωσικής εισβολής, όταν ένα drone κατέστρεψε ένα ρωσικό οβιδοβόλο που ανήκε στους φιλορώσους αυτονομιστές στο Ντονμπάς. Το εν λόγω περιστατικό είχε εξοργίσει τη Ρωσία. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου επέμενε πως η Τουρκία δεν έφερε καμία ευθύνη για το πως το Κίεβο χρησιμοποιούσε τα drones τουρκικής κατασκευής .
"Εάν μια χώρα έχει αγοράσει ένα όπλο από εμάς ή από μια άλλη χώρα, τότε αυτό το όπλο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως τουρκικό ή ρωσικό ή ουκρανικό", δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου λίγο μετά το περιστατικό. "Αν ένα κράτος το αγοράζει από εμάς, τότε το προϊόν αυτό δεν είναι πλέον τουρκικό. Μπορεί να έχει κατασκευαστεί στην Τουρκία, αλλά ανήκει στην Ουκρανία. Η Τουρκία δεν μπορεί να κατηγορηθεί γι' αυτό".
Οι δηλώσεις αυτές φαίνεται να υποδηλώνουν πως οι πωλήσεις των τουρκικών drones συνοδεύονται από ελάχιστες ή καθόλου προϋποθέσεις και πως η Άγκυρα δεν θέτει καμία απαίτηση όσον αφορά τη χρήση τους. Πόσο αληθεύει όμως κάτι τέτοιο;
"Η Άγκυρα λέει ότι η τουρκική βιομηχανία θα πουλάει όπλα σε όποιον θέλει, χωρίς κυβερνητική καθοδήγηση", αναφέρει ο Nicholas Heras, αναπληρωτής διευθυντής του Τμήματος Ανθρώπινης Ασφάλειας στο Newlines Institute for Strategy and Policy. ''Πρόκειται για μια στρατηγική που δίνει τη δυνατότητα διατήρησης του δικαιώματος εύλογης αρνησικυρίας ώστε να μην δημιουργηθεί κρίση στις σχέσεις των δύο χωρών, καθώς ο Ερντογάν δεν θέλει μία αντιπαράθεση με τον Πούτιν''.
Εντούτοις, η θέση ότι η Baykar πουλάει μη επανδρωμένα αεροσκάφη TB2 σε όποια χώρα θέλει, ανεξάρτητα από τις επιθυμίες της Άγκυρας, δεν πείθει.
"Η τουρκική κυβέρνηση είναι ισχυρή", δήλωσε ο Heras. "Αν ήθελε να εμποδίσει τους Ουκρανούς από το να αποκτήσουν TB2, θα σταματούσε τις πωλήσεις. Η Άγκυρα δεν το έχει κάνει αυτό".
Ο Heras βλέπει την κίνηση αυτή της Άγκυρας ως ''σήμα'' ότι η τουρκική κυβέρνηση βρήκε την ευκαιρία στην Ουκρανία να στηρίξει την εγχώρια αμυντική βιομηχανία και παράλληλα να δώσει στο Κίεβο τα μέσα με τα οποία θα μπορέσει να αντισταθεί στη ρωσική εισβολή.
Ο Aaron Stein, διευθυντής ερευνών στο Foreign Policy Research Institute, θεωρεί πως η Τουρκία έχει τον "κύριο έλεγχο'' στις εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
"Νομίζω ότι η Άγκυρα ανταποκρίθηκε στην ουκρανική παραγγελία των 48 μη επανδρωμένων αεροσκαφών και παρέδωσε γρήγορα το τελευταίο μέρος της παραγγελίας μόλις άρχισε ο πόλεμος", είπε.
"Η προσεκτική ρητορική της Άγκυρας αποτυπώνει τις προσπάθειές της να διευκολύνει τις ειρηνευτικές συνομιλίες και να παραμείνει κοντά στη Ρωσία".
Ο Ryan Bohl, αναλυτής του Stratfor για θέματα Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής, επεσήμανε ότι η εμπειρία της Τουρκίας στην εξαγωγή τέτοιων όπλων είναι σχετικά πρόσφατη και ως εκ τούτου, η Άγκυρα "διαμορφώνει ακόμα την πολιτική της".
"Αυτή τη στιγμή, δεν ανησυχούν (οι Τούρκοι) τρομερά για το πώς χρησιμοποιούνται αυτά τα συστήματα", είπε. "Αλλά αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν ακόμη αντιμετωπίσει αξιοσημείωτες συνέπειες για το πώς χρησιμοποιούνται τα όπλα τους στο εξωτερικό".
"Μπορεί η Ρωσία να έχει παραπονεθεί για τις τουρκικές πωλήσεις μη επανδρωμένων αεροσκαφών στην Ουκρανία, ωστόσο δεν έχει προχωρήσει σε αντίποινα σε βάρος της Άγκυρας", σημείωσε ο Bohl.
''Υπάρχουν δύο οπτικές στο θέμα: Από τη μια η Τουρκία δεν διαθέτει ένα πολιτικό σύστημα το οποία να θέτει αυστηρούς όρους για τη χρήση των όπλων που εξάγει (σε αντίθεση με τη Δύση), οπότε η Άγκυρα δεν ανησυχεί για το πως θα χρησιμοποιηθούν. Από την άλλη, η Τουρκία δεν εξάγει τα όπλα της σε κάποιον που μπορεί να χρησιμοποιήσει αυτά τα όπλα για να πλήξει τα τουρκικά στρατηγικά συμφέροντα''.
Ωστόσο, το τελευταίο μπορεί να αλλάξει με τον καιρό.
"Στο μέλλον, αν η Τουρκία πουλήσει τα TB2 σε πρώην αντιπάλους, όπως η Αίγυπτος ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (που και οι δύο διψούν για οπλικά συστήματα χωρίς αυστηρούς όρους για τη χρήση τους, σε αντίθεση με τις εισαγωγές όπλων από ΗΠΑ), οι δυνάμεις που εναντιώνονται στη Μουσουλμανική Αδελφότητα θα μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν εναντίον ιδεολογικών συμμάχων της Τουρκίας", δήλωσε ο Bohl.
"Αυτό θα μπορούσε επίσης να αλλάξει την τρέχουσα, ανοιχτή προσέγγιση της Τουρκίας για την πώληση του TB2 ή οποιουδήποτε άλλου οπλικού συστήματος", πρόσθεσε.
Του Paul Iddon
https://www.capital.gr/forbes/3628343/tourkia-pos-exagei-ta-bayraktar-stin-oukrania-xoris-desmeuseis?fbclid=IwAR3kojp4meY8hE-fLYQQsq1WDyzGC9uOnXl3gF2gXhUrm_iiZQjI3AWgx4k
12/4/2022