H λογοτεχνία στη μέση εκπαίδευση ...

1.Πόσο φορολογούνται τα ελληνικά;
2.Γιατί να διδάσκουν Καβάφη στα σχολεία;

3.Κατανόηση κειμένου, ένα ταξίδι, μια εμπειρία.
4.Ο Καβάφης και τα βατραχοειδή.

 

   1.   Πόσο φορολογούνται τα ελληνικά;

Προ καιρού είχα δημοσιεύσει σε αυτή τη στήλη επιστολή γονέως μαθητή, η οποία εξέθετε τα πάθη των εξετάσεων. Εκτός των άλλων, ανέφερε τα λατινικά και τον τρόπο που διδάσκονται τα ελληνικά και η λογοτεχνία. Συνάδελφος, τότε, είχε απαντήσει ότι θα πρέπει επιτέλους οι γονείς των μαθητών να μη ζητούν όλο φοροελαφρύνσεις στον κόπο των παιδιών τους. Θα πρέπει τα παιδιά κάποτε να ξεφύγουν από τη λογική της ήσσονος προσπαθείας. Η μεταφορά περί φοροελαφρύνσεως δεν μου ήρθε τυχαία. Υπάρχει μια αναλογία νοοτροπίας ανάμεσα στη βαριά φορολογία που πληρώνει ο Ελληνας πολίτης σε ένα κράτος που αδυνατεί να του ανταποδώσει ό,τι του οφείλει και στον κόπο που καταβάλλει ο μαθητής χωρίς να αποκτά τις γνώσεις ή τις δεξιότητες που θα τον αντάμειβαν. Εκείνο που μετράει είναι η φορολογική ενημερότητα, το «χαρτί». Ο σταχανοβισμός, η νοοτροπία της προσπάθειας για χάρη της προσπάθειας, το μόνο που καταφέρνει είναι να εμπεδώσει στις νεότερες γενιές την αντίληψη πως στη χώρα αυτή κερδίζουν όσοι μπορούν να τη βγάλουν με τη μικρότερη δυνατή προσπάθεια.

Εξηγούμαι. Υπερασπίστηκα την απόφαση του υπουργείου Παιδείας να επαναφέρει τη διδασκαλία των λατινικών στη Μέση Εκπαίδευση. Και αυτό επειδή θεωρώ ότι οι κλασικές σπουδές διευρύνουν τους διανοητικούς ορίζοντες των καιρών μας και αναδεικνύουν τη σχετικότητα της αυταρέσκειας και της αλαζονείας του σύγχρονου κόσμου, υπενθυμίζοντας ότι τα επιτεύγματά του είναι προϊόν μακραίωνης και κοπιώδους κατανάλωσης φαιάς ουσίας. Οταν, όμως, είδα το κείμενο που επιβάλλεται να αποστηθίσουν τα παιδιά για να περάσουν το μάθημα, τρόμαξα. Ενα κείμενο γραμμένο το 1980, αν δεν κάνω λάθος, κοινώς υπέργηρο, με μηχανική αποτύπωση ονομάτων και γεγονότων. Ενα αποτροπαϊκό προσωπείο ιδανικό για να απωθήσει τον έφηβο από τα λατινικά και τα «παρελκόμενα», που λένε. Διάβασα ότι σε ιστορικό ιδιωτικό σχολείο φέτος εμφανίστηκε ένας μόνο μαθητής που δήλωσε ενδιαφέρον για τη θεωρητική κατεύθυνση. Στην ίδια γραμμή και η μείωση των εισαχθέντων στις σχολές θεωρητικής κατεύθυνσης, που ανάγκασε πολλά ιδρύματα να βγάλουν σε θερινές εκπτώσεις τις ελάχιστες βάσεις εισαγωγής. Και αν δεν σας συγκινούν τα λατινικά, κρατήστε έναν λυγμό για τα ελληνικά. Ποια ελληνικά;, θα μου πείτε. Αυτή τη γλώσσα που μιλάμε, η οποία μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε, να γράφουμε και να συμμετέχουμε στον κόσμο μας. Οσο πιο βαθιά είναι η σχέση σου με τη μητρική σου, τόσο ευκολότερα μπορείς να μάθεις ξένες γλώσσες. Ειδικά αν έχεις να κάνεις με μια γλώσσα σαν τη δική μας, με τόσους αιώνες ζωής και τέτοιον γραπτό πλούτο. Είναι δυνατόν να μην έχει βρεθεί ο κατάλληλος τρόπος για να τη διδάσκουμε στα παιδιά μας; Το θέμα είναι μεγάλο και θα συνεχίσω αύριο.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

https://www.kathimerini.gr/opinion/561984736/poso-forologoyntai-ta-ellinika/

 3/8/2022  

   2.   Γιατί να διδάσκουν Καβάφη στα σχολεία;

Για να είµαι δίκαιος, οφείλω να παραδεχθώ ότι αντιλαμβάνομαι την αμηχανία των υπευθύνων για τη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση. Αρκεί να την παραδεχθούν και αυτοί. Πρώτον, έχουν να κάνουν με μια κοινωνία, όπως η ελληνική, που πάντα αντιμετώπιζε τη λογοτεχνία ως είδος πολυτελείας. Δεν νοείται αστική οικογένεια στη Γαλλία, για παράδειγμα, η οποία να μη διαθέτει μια βιβλιοθήκη με τους κλασικούς. Θα έλεγα πως το ίδιο ισχύει και για την εκκοσμικευμένη πλευρά της ισραηλινής κοινωνίας. Για την ελληνική οικογένεια, η ανάγνωση λογοτεχνίας δεν αποτελεί αυτονόητο στοιχείο της καλλιέργειας. Ως εκ τούτου, το σχολείο, το πρώτο που οφείλει να κάνει είναι να πείσει τους μαθητές και τους γονείς τους ότι αξίζει τον κόπο να ξοδέψουν κόπο και χρόνο γι’ αυτήν την περίεργη δραστηριότητα, που δεν ξέρουμε πώς ακριβώς να την ορίσουμε. Προσφέρει γνώση; Και αν προσφέρει γνώση, ποια είναι η γνώση που προσφέρει; Καλλιεργεί τη σκέψη; Και αν καλλιεργεί τη σκέψη, με ποιον τρόπο την καλλιεργεί; Κανείς δεν έχει αντίρρηση να παλεύει με τις μαθηματικές εξισώσεις, τη φυσική, τη χημεία ή ακόμη και την Ιστορία. Η λογοτεχνία, όμως, σε τι ακριβώς αποσκοπεί και ποιο όφελος σου προσφέρει στο τέλος; Θέλεις να μιλήσεις για την ήττα του Μάρκου Αντώνιου από τον Οκταβιανό; Δεν σου χρειάζεται το «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» του Καβάφη. Σου φτάνουν πέντε φράσεις για να καταγράψεις το ιστορικό γεγονός.

Το δεύτερο εμπόδιο που έχουν να ξεπεράσουν είναι η απώθηση της ανάγνωσης ως φυσιολογικής δραστηριότητας του πολιτισμένου ανθρώπου. Και εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στη λογοτεχνία. Αναφέρομαι στην ανάγνωση, στην υπομονή που απαιτεί το ενδιαφέρον για τη σημασία της λέξης, στη συγκίνηση που προκαλούν οι υφολογικές διακυμάνσεις, στη λεπτομέρεια που αναδεικνύεται από την αφάνεια της αφήγησης. Η μαγεία της τεχνολογίας που διαφεντεύει τον κόσμο μας και τη φαντασία μας, σαν τον Χάρι Πότερ, δεν αφήνει χώρο για την ανάγνωση. Τα παιδιά μεγαλώνουν μαθαίνοντας να σκανάρουν, όχι να διαβάζουν, να διατρέχουν κείμενα και να αλιεύουν τις απαραίτητες οδηγίες χρήσης του κόσμου στον οποίο ζουν. Το σχολείο έχει να αντιμετωπίσει και αυτό το πρόβλημα, να διδάξει στο παιδί τη διαφορά ανάμεσα στην ανάγνωση και στο σκανάρισμα. Είναι το δεύτερο εμπόδιο στη διδασκαλία της λογοτεχνίας. Υπάρχει και ένα τρίτο, ίσως το σημαντικότερο. Τι ακριβώς διδάσκει ένας δάσκαλος που διδάσκει Καβάφη σε εφήβους; Διδάσκει γλώσσα; Διδάσκει Ιστορία; Διδάσκει ποίηση; Εδώ έγκειται η ευθύνη των αρμοδίων. Ποιον από τους τρεις τομείς θα προτάξουν; Κι αν επιλέξουν την ποίηση ως πρόταγμα, τι σημαίνει αυτό; Τι θα πει «διδάσκω ποίηση» σε έναν έφηβο εν έτει 2022; Ες αύριον η συνέχεια.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

https://www.kathimerini.gr/opinion/561986272/giati-na-didaskoyn-kavafi-sta-scholeia/

  4/8/2022  

 

   3.   Κατανόηση κειμένου, ένα ταξίδι, μια εμπειρία.

Σύνδεση με τα προηγούμενα. Και χθες και προχθές ασχολήθηκα με τον τρόπο που διδάσκεται η λογοτεχνία στη μέση εκπαίδευση. Η λογοτεχνία με την ευρύτερη δυνατή έννοια. Σε αυτήν περιλαμβάνεται και η διδασκαλία της λατινικής γλώσσας, την οποία άριστα έπραξε και επανέφερε το υπουργείο, πλην όμως, από ό,τι φαίνεται, χωρίς τη δέουσα επιμέλεια. Η κ. Κεραμέως με διαβεβαίωσε πως αυτό θα αλλάξει από φέτος. Ιδωμεν. Για να εξηγούμαι. Θεωρώ ότι ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία στη μέση εκπαίδευση έχει ιδιαιτέρως βαρύνουσα σημασία για τη διαμόρφωση του τρόπου σκέψης και τις δεξιότητες που επιτρέπουν στον έφηβο να τον αναπτύξει. Η λογοτεχνία διαμορφώνει αναγνώστες. Κι αν τα Ελληνόπουλα υστερούν στην «κατανόηση κειμένου», αυτό δεν οφείλεται σε διανοητικά ελλείμματα, οφείλεται στο γεγονός ότι η εκπαίδευση τους στερεί την επαφή με τα κείμενα. Και όταν λέμε κείμενα δεν εννοούμε τα αποσπάσματα που παραθέτουν τα εγχειρίδια. Εννοούμε τα ζωντανά κείμενα, αυτά που μπορεί να γράφτηκαν πριν από έναν ή δύο αιώνες, διατηρούν όμως την πνευματική τους ισχύ. Μπορεί σήμερα να μη μιλάμε τη γλώσσα του Βιζυηνού στο «Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου», όμως αυτή η γλώσσα εξακολουθεί να μας δείχνει τις εκφραστικές δυνατότητες της γλώσσας που μιλάμε σήμερα. Πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια, αν δεν κάνω λάθος, η κ. Κοκκίνου είχε κάνει μια παράσταση με έργα του Βιζυηνού. Δεν ήταν θεατρική διασκευή. Ηταν μια απόδοση των ίδιων των κειμένων από μια ηθοποιό. Η παράσταση είχε ιδιαίτερη εμπορική επιτυχία, νομίζω παίχτηκε πάνω από δύο σεζόν. Οι περισσότεροι, ακόμη και συνομήλικοί μου, είχαν γοητευθεί επειδή ανακάλυπταν τη δύναμη της γλώσσας του Βιζυηνού. Είναι δυνατόν η «καθαρεύουσα» που τόσο μισήσαμε να έχει βγάλει τέτοια θαύματα;

Η λογοτεχνία διαμορφώνει αναγνώστες. Και οι πραγματικοί αναγνώστες στη σημερινή Ελλάδα σπανίζουν, όπως, κατά τον Πλάτωνα, σπάνιζαν οι φιλόσοφοι στην Αθήνα του καιρού του. Και δεν χρειάζεται να πατώνουν τα παιδιά μας στους διεθνείς διαγωνισμούς για να ξέρουμε ότι υστερούμε στην κατανόηση κειμένου. Στοιχειώδεις απαιτήσεις να έχεις από τη νοημοσύνη σου, όση σου έχει απομείνει εν πάση περιπτώσει, το αντιλαμβάνεσαι στην καθημερινότητά σου. Η κατανόηση κειμένου εξαρτάται ευθέως από την εμπειρία της ανάγνωσης. Η κατανόηση κειμένου είναι η ίδια μια εμπειρία. Δεν μπορείς να την πακετάρεις ούτε σε αρχές ούτε σε κανόνες. Αυτές που αναγνωρίζω ότι είναι απαραίτητες για την εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι παρά οι συνοδοί, οι τουριστικοί οδηγοί της εμπειρίας. Το δύσκολο ζητούμενο είναι πώς ο διδάσκων θα μοιραστεί την εμπειρία της ανάγνωσης με τον διδασκόμενο. Γι’ αυτό θα επανέλθω, όμως, αύριο.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

https://www.kathimerini.gr/opinion/561987718/katanoisi-keimenoy-ena-taxidi-mia-empeiria/

5/8/2022  

   4.    Ο Καβάφης και τα βατραχοειδή.

Αναταράξεις στο πολιτικό σκηνικό μετά τις παραιτήσεις Δημητριάδη και Κοντολέοντος είναι ο τίτλος του ρεπορτάζ της χθεσινής «Κ». Ο εστί μεθερμηνευόμενον ότι ο δημόσιος βίος θα βυθιστεί σε μια συνθήκη ακόμη μεγαλύτερης ασυνεννοησίας και στο τέλος κανείς δεν θα καταλάβει τι ακριβώς συνέβη. Εγώ, πάντως, θα μείνω με την απορία. Τι στην ευχή θέλει να μάθει κάποιος ο οποίος παγιδεύει και παρακολουθεί τις επικοινωνίες του κ. Ανδρουλάκη; Αν, εννοείται, αληθεύει πως έτσι έγιναν τα πράγματα. Τι άλλο μπορείς να ανακαλύψεις εκτός από τη διάφανη πολιτική ρηχότητα του ανδρός; Ως εκ τούτου, θα προσπαθήσω να αξιοποιήσω τον χρόνο που μας απομένει μέχρι την επίσημη έναρξη της προεκλογικής περιόδου για να εκθέσω τους προβληματισμούς μου για θέματα που θεωρώ πως είναι πολύ σημαντικότερα από τις όποιες αναταράξεις στον αφρό των ημερών. Τα χρονογραφήματα αυτής της εβδομάδας τα αφιέρωσα στον τρόπο που διδάσκεται η λογοτεχνία στη Μέση Εκπαίδευση. Με άλλα λόγια, στον τρόπο με τον οποίον οργανώνεται η σχέση των νεότερων γενεών με την ανάγνωση, κοινώς με την υστέρηση στην κατανόηση του κειμένου και κατ’ επέκταση την αδυναμία αντίληψης της εκφραστικής δυναμικής της ελληνικής γλώσσας. Τα ελληνικά δεν κινδυνεύουν από την εισαγωγή ξένων λέξεων ή εκφράσεων. Τα ελληνικά, όπως και κάθε μεγάλη γλώσσα, κινδυνεύουν από την αποχύμωση.

Χρειάζεται θάρρος για να παραδεχτούμε ότι ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία, άρα η ελληνική γλώσσα, είναι αμήχανος, στην καλύτερη περίπτωση. Στη χειρότερη απωθητικός. Τους δίνουν το «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» του Καβάφη. Ενα μικρό αριστούργημα, ένα κομμάτι μουσικής δωματίου. Και τους ζητούν να το αναλύσουν βάσει των λεγομένων «κειμενικών παραμέτρων». Πρόκειται για διάφορα αναλυτικά εργαλεία τα οποία η λογοτεχνική κριτική έχει δανειστεί από τη γλωσσολογία. Και τα οποία αντιμετωπίζουν το λογοτεχνικό κείμενο λίγο ως πολύ σαν να είναι κάποιο βατραχοειδές το οποίο ανατέμνουν για να δουν τη λειτουργία των οργάνων του. Το αίσθημα του κειμένου, η συγκίνηση, περιμένει το κουδούνι για το διάλειμμα. Και εν τω μεταξύ, ο δάσκαλος είναι ικανοποιημένος διότι εφάρμοσε μια σύγχρονη μορφή διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Χίλιες φορές να μάθαιναν να απαγγέλλουν από στήθους το ποίημα, κι ας μην ήξεραν τις κειμενικές παραμέτρους. Α, ρε συντηρητικούρα Θεοδωρόπουλε. Το λιγότερο είναι ορατό διά γυμνού οφθαλμού. Γιατί έχει αφανιστεί το είδος λόγου που λέγεται λογοτεχνική κριτική από τον δημόσιο διάλογο; Σε μια χώρα που από τον Γρηγόριο Ξενόπουλο ώς τον Τέλλο Αγρα και τον σχεδόν συνομήλικό μου Δημοσθένη Κούρτοβικ το είδος έδωσε εξαιρετικά κομμάτια λογοτεχνικής γραφής; Τώρα μας έχουν μείνει οι «παρουσιάσεις».

Τάκης Θεοδωρόπουλος

https://www.kathimerini.gr/opinion/561989089/o-kavafis-kai-ta-vatrachoeidi/

6/8/2022

   5.    Να καταργηθεί η διδασκαλία της λογοτεχνίας.

Την εβδομάδα που μας πέρασε την αφιέρωσα σχεδόν εξ ολοκλήρου στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη μέση εκπαίδευση. Ζήτημα για τους περισσότερους μάλλον περιθωριακό. Εδώ πασχίζουμε να βρούμε τρόπους ώστε τα παιδιά μας να αποκτήσουν δεξιότητες που θα τους επιτρέψουν, όταν θα αποφοιτήσουν, να ενταχθούν στην παραγωγική διαδικασία κι εσύ ασχολείσαι με τον μέθυσο κοσμοκαλόγερο από τη Σκιάθο ή εκείνον τον άλλον που τον έκλεισαν στο Δρομοκαΐτειο. Κατ’ αρχάς, ας σημειώσουμε τη διαφορά των μεγεθών. Ο τρόπος με τον οποίον το γυμνάσιο και το λύκειο προετοιμάζει τους εφήβους για τη συνέχεια είναι ένα τεχνικό ζήτημα. Αναζητούνται παράμετροι οι οποίες επεξεργάζονται τις κατάλληλες δεξιότητες. Στον τομέα αυτόν απαιτείται ευλυγισία του συστήματος και, κυρίως, εγρήγορση για την παρακολούθηση των απαιτήσεων της παναγίας και πανταχού παρούσας «αγοράς».

Η διδασκαλία της λογοτεχνίας, όμως, είναι υπαρξιακό ζήτημα για την εκπαίδευση. Τι εννοώ; Από τη διδασκαλία της λογοτεχνίας εξαρτώνται η σχέση του εφήβου με τη γλώσσα του και η δυνατότητά του να κατανοήσει ένα κείμενο. Δύο δεξιότητες συνυφασμένες, στις οποίες ξέρουμε ότι υστερούν όχι μόνον οι σημερινοί έφηβοι αλλά και οι χθεσινοί και οι προχθεσινοί. Και το λέω αυτό για να τονίσω ότι το πρόβλημα δεν είναι πολιτικό με τη στενή σημασία της πολιτικής, αν ο υπουργός δηλαδή είναι αριστερός ή δεξιός. Το πρόβλημα μπορεί να είναι πολιτικό, όμως με την ευρεία έννοια της πολιτικής, τον τρόπο που η ελληνική κοινωνία ως σύνολο αντιμετωπίζει την εκπαίδευση. Και εκεί η διδασκαλία της λογοτεχνίας είναι το ελάχιστο. Γιατί η λογοτεχνία είναι το ελάχιστο. Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία που μιλάει πολύ και έχει απόψεις περί παντός, ωστόσο διαβάζει ελάχιστα, αν όχι καθόλου. Και όσο λιγότερο διαβάζει τόσο περισσότερες απόψεις έχει. Ως εκ τούτου, δεν αντιλαμβάνεται την αξία της λογοτεχνίας. Και όταν λέω λογοτεχνία δεν αναφέρομαι μόνο στις συμβατικές εκδοχές της, την ποίηση ή την πεζογραφία. Αναφέρομαι σε αυτήν με την ευρύτερη δυνατή σημασία. Το έργο του εθνικού μας ιστορικού Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου είναι ένα πρώτου μεγέθους λογοτεχνικό έργο. Γιατί απουσιάζει, ακόμη και ως απλή αναφορά, από την εκπαίδευση;

Ας μη γελιόμαστε. Οι «φιλόλογοι» το ζουν στο πετσί τους. Κάποτε ήσαν η ελίτ ενός συστήματος που αντιμετώπιζε τα «φιλολογικά» μαθήματα ως ραχοκοκαλιά του. Σήμερα παλεύουν να επιβιώσουν επιχειρηματολογώντας για τη σημασία του γνωστικού τους πεδίου. Κάποτε στις φιλοσοφικές σχολές δήλωναν υποψήφιοι όσοι «αγαπούσαν το διάβασμα» – αχ, αυτή η έκφραση. Αγαπούσαν το διάβασμα και πρώτευαν στα φιλολογικά μαθήματα. Σήμερα, ποιοι δηλώνουν ενδιαφέρον για τις φιλολογικές σπουδές; Και πόσοι απ’ αυτούς αντιλαμβάνονται ότι η γλώσσα είναι κάτι παραπάνω από απλό γνωστικό πεδίο. Η γλώσσα δεν είναι ένα γνωστικό πεδίο. Είναι το εργαλείο που ξεκλειδώνει τους δρόμους της γνώσης και της σκέψης.

Και εδώ φτάνουμε στον πυρήνα του προβλήματος. Δεν διδάσκουν σοβαρά τη λογοτεχνία στη μέση εκπαίδευση όχι επειδή δεν θέλουν. Επειδή δεν μπορούν. Και αυτό δεν είναι θέμα πολιτικής βούλησης, δεξιάς ή αριστεράς. Είναι θέμα της μιας και κυρίαρχης πολιτικής βούλησης της ελληνικής κοινωνίας, η οποία αντιμετωπίζει τη λογοτεχνία ως πάρεργο. Κοινώς αντιμετωπίζει τη γλώσσα μας ως πάρεργο. Η γλώσσα μας δεν είναι ένα σύνολο γραμματοσυντακτικών και ορθογραφικών κανόνων. Η γλώσσα μας είναι μια πολύπλοκη μηχανή που λειτουργεί βάσει κανόνων, όμως παράγει πολύ περισσότερα από όσα αυτοί οι κανόνες επιβάλλουν. Και με αυτά τα «πολύ περισσότερα» περιμένω η εκπαίδευση να φέρει σε επαφή τον έφηβο. Δεν λέω ότι θα τα εξαντλήσει. Oμως, τουλάχιστον να του επιτρέψει να τα γευθεί.

Oταν μπήκα στο γυμνάσιο η «λογοτεχνία» αντιμετωπιζόταν ως σχεδόν ανατρεπτική δραστηριότητα. Hταν τα χρόνια της χούντας. Ούτε και θυμάμαι ποια κείμενα μας δίδασκαν τότε. Και δεν μπορώ να πω πως η επαφή με τα κείμενα μέσα στην τάξη ήταν η καλύτερη. Τότε μας ζητούσαν «καλλολογικά» στοιχεία, τώρα ζητούν «τροπική» βεβαιότητα και «επιστημική» βεβαιότητα – ο Θεός να σε φυλάει.

Αναρωτιέμαι μήπως θα ήταν καλύτερο να μη διδάσκεται η λογοτεχνία στο σχολείο. Να αφήναμε τα παιδιά ελεύθερα να την προσεγγίζουν με τον τρόπο τους. Δεν είναι κακή ιδέα. Προκειμένου να τα σπρώχνουμε να την αντιπαθήσουν.

Τάκης Θεοδωρόπουλος

https://www.kathimerini.gr/opinion/561989695/na-katargithei-i-didaskalia-tis-logotechnias/?fbclid=IwAR3h08UkeeWFDcOxuDNI-9YCyHx-AqG7q1IXL8QbjtS1i87cgWJMwYF4nLo

7/8/2022