Ποιοι οι βαθύτεροι λόγοι
της αναταραχής στο Ισραήλ.

Του Κώστα Ράπτη

Από τη μια οι εκκλήσεις του Ισραηλινού προέδρου Γιτζάκ Χέρτσογκ να αποσυρθεί, χάριν της εθνικής ενότητας, το επίμαχο νομοσχέδιο για τον έλεγχο της δικαιοσύνης, οι δεκάδες χιλιάδες των διαδηλωτών σε Τελ Αβίβ και δυτική Ιερουσαλήμ μετά την αποπομπή του υπουργού Άμυνας, η γενική απεργία που κήρυξε η εργατική συνομοσπονδία Histadrut, οι ανησυχίες της εκπροσώπου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ και οι προειδοποιήσεις των ανθρώπων του ισραηλινού στρατού ότι η παρούσα κρίση διαβρώνει την αμυντική ικανότητα του Ισραήλ.

Και από την άλλη οι πιέσεις των ακροδεξιών εταίρων του ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου να μην κάνει πίσω και η προσωπική του μέριμνα να ελέγξει τους θεσμούς ώστε να ξεφύγει από τις δικαστικές του περιπέτειες. Το αδιέξοδο που επικρατεί τα τελευταία 24ωρα στο Ισραήλ είναι εμφανές – εξ ου και το προαναγγελθέν για σήμερα το πρωί τηλεοπτικό διάγγελμα Νετανιάχου αναβλήθηκε.

Θα ήταν ωστόσο λάθος να ερμηνευθεί όλη αυτή η αναταραχή αποκλειστικά με μικροπολιτικούς όρους. Το γράπωμα του Νετανιάχου στην εξουσία δε θα πρέπει να κρύψει από τα μάτια μας τον βαθύτερο "πολιτιστικό πόλεμο” που διαπερνά την ισραηλινή κοινωνία, αλλά και τον τρόπο που επενεργούν οι ευρύτερες γεωπολιτικές εξελίξεις. Και το παράδοξο συμπέρασμα στο οποίο μπορεί να οδηγηθεί κανείς είναι ότι αυτό που εκφράζει η κυβέρνηση Νετανιάχου έρχεται "από το μέλλον”, ενώ οι αντίπαλοί της δίνουν "μάχη οπισθοφυλακής”, εξ ου και η αγωνία τους.

Η δημογραφία δίνει ορισμένες απαντήσεις. Σύμφωνα με έρευνα του Jerusalem Institute for Policy Research Currently, η γεννητικότητα των υπερορθοδόξων Εβραίων υπολογίζεται σε 6,6 παιδιά ανά γυναίκα, των ορθοδόξων σε 3,9 παιδιά και των κοσμικών Ισραηλινών σε μόλις 2, ήτοι στο όριο αντικατάστασης του πληθυσμού.

Ευρύτερα, ο ευρωπαϊκής καταγωγής πληθυσμιακός πυρήνας, από τον οποίο και σχηματίσθηκε το κατεστημένο του εβραϊκού κράτους κατά την ίδρυσή του, δεν αποτελεί πλέον το στοιχείο που δίνει κατ ανάγκην τον τόνο στην ισραηλινή κοινωνία με τα δυτικά, κοσμικά ήθη του. Οι πολιτογραφημένοι ανά τις δεκαετίες Εβραίοι με προέλευση από τη Μέση Ανατολή και την πρώην Σοβιετική Ένωση (οι τελευταίοι αριθμούν πάνω από ένα εκατομμύριο) έχουν αλλάξει τις ισορροπίες, ενώ η ανάπτυξη του "θρησκευτικού σιωνισμού” συνταιριάζει τον εθνικισμό με την υποχώρηση της εκκοσμίκευσης. Οι πολιτικές δυνάμεις αριστερά του κέντρου, οι οποίες άλλοτε κυριαρχούσαν στο κράτος, αποτελούν σκιά του εαυτού τους, έχοντας χάσει και κάθε επαφή με τους πληβείους στο όνομα των οποίων μιλούσαν.

Επιπλέον, μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα και τη μοιραία διαπίστωση του τότε πρωθυπουργού Εχούντ Μπαράκ ότι "δεν έχουμε εταίρο για την ειρήνη” η λογική μιας συνδιαλλαγής με τους Παλαιστίνιους εξαφανίστηκε από το προσκήνιο και σύντομα την ακολούθησε και η ρητορική αναφορά στην προοπτική μιας λύσης δύο κρατών. Το ότι αυτή η εξέλιξη συνοδευόταν από την επιδεικτική ανοχή της διεθνούς κοινότητας και την ακράδαντη στήριξη των ΗΠΑ, καλλιέργησε την αίσθηση ότι δεν υπάρχει όριο στην ισραηλινή ισχύ.

Με τον αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας και τον έλεγχο της Δυτικής Όχθης του Ιορδάνη να έχουν δημιουργήσει συνθήκες συγκριτικά μεγαλύτερης ηρεμίας για τον εβραϊκό πληθυσμό του Ισραήλ (και πολύ μικρότερης όσμωσης με το παλαιστινιακό στοιχείο) οι περισσότερο αδιάλλακτες πολιτικές δυνάμεις βρέθηκαν σε μια δυναμική αυτοεκπληρούμενης δικαίωσης και έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην απονομιμοποίηση των εντός των παλαιών συνόρων Παλαιστινίων ισραηλινής υπηκοότητας.

Το ότι η τελευταία κυβέρνηση που σχημάτισε ο Νετανιάχου είναι η πιο δεξιά στην ιστορία του Ισραήλ, δεν αποτελεί σύμπτωση. Και ένα όπλο της αποτελεί η στάση της νέας γενιάς. Σε έρευνα του Israel Democracy Institute που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο το 73% των Ισραηλινών Εβραίων ηλικίας 18 έως 24 ετών αυτοπροσδιορίζονται ως δεξιοί, έναντι μόλις 46% για τους άνω των 65 ετών.

Και επειδή η διαίρεση Αριστεράς-Δεξιάς διαπλέκεται με τις τοποθετήσεις στο "εθνικό ζήτημα”, χαρακτηριστικά είναι τα ευρήματα κοινής ισραηλινο-παλαιστινιακής έρευνας των πανεπιστημιακών Dahlia Scheindlin και Khalil Shikaki, που δημοσιοποιήθηκε επίσης τον περασμένο Ιανουάριο και φέρει τους Ισραηλινούς Εβραίους νέους 18 έως 24 ετών να τάσσονται υπέρ της λύσης δύο κρατών σε ποσοστό μόλις 20% (ποσοστό κατά οκτώ μονάδες μικρότερο απ' ό,τι δύο χρόνια νωρίτερα) και να την απορρίπτουν σε ποσοστό 68%. Στις ηλικίες άνω των 55 ετών το ποσοστό υποστήριξης στη λύση δύο κρατών ανέρχεται στο 47%.

Το πώς ο εγκλωβισμός σε ένα εθνικιστικό και συχνά ρατσιστικό αφήγημα μπορεί να συμβαδίσει με την τήρηση των κανόνων του δημοκρατικού παιχνιδιού ακόμη και μεταξύ ομοεθνών είναι κρίσιμο ερώτημα. Πόσo μάλλον όταν οι εξωτερικές συντεταγμένες αλλάζουν, με το κυρίαρχο πολιτικο-πολιτισμικό στοιχείο στο Ισραήλ να αποκλίνει όλο και πιο πολύ από τις ευαισθησίες του Αμερικανικού Εβραϊσμού, να γίνεται τμήμα των ενδο-αμερικανικών αντιπαραθέσεων ταυτιζόμενο με εκδοχές "τραμπισμού” και ταυτοχρόνως να δρέπει τους καρπούς της αποδυνάμωσης των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, όπως χαρακτηριστικά εικονογραφούνται από την πρόσφατη ιρανο-σαουδαραβική συμφιλίωση με κινεζική μεσολάβηση. 

27/3/2023

https://www.capital.gr/diethni/3706505/poioi-oi-bathuteroi-logoi-tis-anataraxis-sto-israil