Οι υπηρέτες της δημοκρατίας.
Οι υπηρέτες της δημοκρατίας.
Άρθρο του Μαουρίτσιο Βίρολι που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Il Fatto Quotidiano.
Μόνον το ηθικά ελεύθερο πρόσωπο, δηλαδή το πρόσωπο που έχει συναίσθηση του χρέους, μπορεί να υπηρετήσει καλά τη δημοκρατία. Οποιος δεν έχει συναίσθηση του χρέους είναι ένα ασήμαντο ή ένα δουλοπρεπές πρόσωπο. Τα ασήμαντα πρόσωπα μπορούν να υπακούνε με ζήλο και να εκπληρώνουν τα καθήκοντά τους με μεγάλη αποτελεσματικότητα. Επειδή δεν έχουν βαθιές πεποιθήσεις, είναι ωστόσο διαθέσιμα να υπηρετούν οποιοδήποτε καθεστώς· λίγη σημασία έχει αν είναι το Τρίτο Ράιχ ή η ελεύθερη δημοκρατία. Τα δουλοπρεπή πρόσωπα μπορούν να υπηρετούν καλά έναν άνθρωπο ή μερικούς ανθρώπους, αλλά όχι ένα ιδεώδες και ακόμα λιγότερο τη δημοκρατία. Δεν έχουν τον διανοητικό εξοπλισμό –που γεννιέται από τη δέσμευση σε αξίες- για να κατανοήσουν κάτι που είναι πιο σημαντικό από την ιδιωτική και οικογενειακή τους ζωή.
Μπορούν επομένως να γίνουν γραφειοκράτες ενός αυταρχικού κράτους ή άριστοι αυλικοί, αλλά δεν μπορούν να γίνουν ποτέ αληθινοί υπηρέτες της δημοκρατίας. Και για έναν άλλο ακόμα λόγο μόνον τα ηθικά ελεύθερα πρόσωπα μπορούν να υπηρετούν τη δημοκρατία. Μόνον αυτά έχουν την αναγκαία εσωτερική δύναμη για να αναλαμβάνουν καθήκοντα που συνεπάγονται κόπους, απογοητεύσεις και κινδύνους. Οποιος αντίθετα υπηρετεί τη δημοκρατία από συμφέρον προσπαθεί να αποφεύγει κόπους και κινδύνους και επομένως δεν θα ανταποκριθεί επαρκώς στις υποχρεώσεις του. Στις χειρότερες, αλλά κάθε άλλο παρά σπάνιες, περιπτώσεις, όποιος υπηρετεί από συμφέρον διαφθείρεται από την υπόσχεση μιας ανταμοιβής. Μια δημοκρατία που βασίζεται αποκλειστικά σε δικαστές, αστυνομικούς, στρατιωτικούς και δημόσιους υπαλλήλους που δρουν από συμφέρον έχει αρκετά εύθραυστα θεμέλια. Αργά ή γρήγορα προορίζεται να μετατραπεί σε τυραννία ή σε ολιγαρχία ή σε διεφθαρμένη δημοκρατία.
Αν το προσωπικό συμφέρον δεν υπηρετεί τον σκοπό, τότε ποια είναι τα ορθά κίνητρα για να υπηρετεί κάποιος καλά τη δημοκρατία; Μια απάντηση θα μπορούσε να είναι «η απλή συναίσθηση του χρέους που η συνείδηση υποδεικνύει». Είναι μια αψεγάδιαστη απάντηση, αλλά είναι εκτεθειμένη σε μια σοβαρή αντίρρηση. Οπως γνωρίζουμε από εμπειρία και όπως διδάσκει η ιστορία, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τηρούν τις αρχές τις οποίες θεωρούν ορθές. Η φωνή της συνείδησης, που διδάσκει τη δικαιοσύνη, υπερφαλαγγίζεται στους περισσότερους από τη φωνή των παθών, με πρώτα από όλα τον φόβο ή την αχαλίνωτη επιθυμία για υπεροχή και προνόμια. Είναι επομένως αναγκαία άλλα πάθη, αλλά ποια; Το πρώτο πάθος που επισημαίνω είναι το συναίσθημα της τιμής. Με το ιδιαίτερο νόημά του, ο όρος «τιμή» παραπέμπει σε αξιοπρέπεια και αξία.
«Σε τιμώ» σημαίνει αναγνωρίζω την αξία σου· θαυμάζω την αξία σου εξαιτίας αυτών που έχεις κάνει και κάνεις. Το αληθινό συναίσθημα της τιμής δεν έγκειται τόσο στην αξία που έχουμε στα μάτια των άλλων, αλλά στην αξία που έχουμε στα δικά μας μάτια αν εκπληρώνουμε τις υποχρεώσεις μας. Μεταξύ των παθών που βοηθούν να είμαστε αληθινοί υπηρέτες της δημοκρατίας, πλάι στο συναίσθημα της τιμής τοποθετώ την αγανάκτηση, το αίσθημα απώθησης που νιώθουμε μπροστά στην αδικία. Η αγανάκτηση είναι το πάθος των μεγαλόψυχων προσώπων. Το μικροπρεπές πρόσωπο είναι ανίκανο για αγανάκτηση. Παραμένει αδιάφορο μπροστά στις αδικίες, τις αυθαιρεσίες, τις ταπεινώσεις που πλήττουν άλλους. Διαφορετική από τη συμπόνια που νιώθουμε απέναντι στα άδικα βάσανα άλλων, η αγανάκτηση στρέφεται όχι προς τα θύματα αλλά εναντίον των καταπιεστών.
Καθοδηγούμενη πάντοτε από τον λόγο, η αγανάκτηση βιώνεται ακόμα και από τα πιο μειλίχια πρόσωπα. Επιβάλλει να ενεργούμε ακόμα και όταν οι ελπίδες να νικήσουμε είναι λιγοστές ή μηδενικές, όταν χρειάζεται να δρούμε εν μέσω της αδιαφορίας των περισσότερων και όταν οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι. Μας ωθεί να υπερασπιζόμαστε την ελευθερία στους σκοτεινούς καιρούς, όταν οι περισσότεροι σκύβουν το κεφάλι και υποτάσσονται στην καταπίεση. Είναι η αρετή των προδρόμων, των πρωτοπόρων, εκείνων που αποδεικνύουν ότι μπορείς να αγωνίζεσαι και ενθαρρύνουν τους άλλους να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους, ακόμα και όταν η σύνεση τους συμβουλεύει να μην αντιδράσουν, να σωπάσουν, να συμμορφωθούν. Ενα άλλο πάθος που πρέπει να ζει στην ψυχή όσων υπηρετούν τη δημοκρατία είναι η συμπόνια, η θεμελιώδης αξία της χριστιανικής θρησκείας, η οποία όμως απλώνει τις ρίζες της στην κλασική κουλτούρα. Ως συμπόνια εννοώ τον πόνο που νιώθουμε μπροστά σε όποιον υφίσταται αδικία.
Μέσα στους αιώνες και στα πιο διαφορετικά ιστορικά περιβάλλοντα, η συμπόνια υπήρξε πάντοτε το κίνητρο για στράτευση και ανάληψη δράσης. Υπήρξε και είναι το θεμέλιο της αγάπης για την πατρίδα με το πιο ευγενές της νόημα. Η αγάπη για την πατρίδα –ας το θυμηθούμε σε αυτούς τους καιρούς, στους οποίους κάποιοι παραληρούν από «αγάπη» για τη φασιστική πατρίδα τους- είναι το πάθος που δίνει στον πολίτη τη δύναμη να τοποθετεί το κοινό καλό πάνω από το ιδιωτικό καλό. Το να υπηρετούμε τη δημοκρατία δεν είναι τίποτε άλλο από το να υπηρετούμε το κοινό καλό. Μόνον όποιος ξέρει να υπηρετεί μπορεί να διοικεί σε μια δημοκρατία άξια του ονόματός της. Εκτός από το να θέλει και να ξέρει να υπηρετεί, όποιος έχει το χρέος και την τιμή της διοίκησης οφείλει να καταπολεμάει τη ματαιοδοξία, που τον οδηγεί να αποζητάει τη φήμη.
Οποιος
δεν μπορεί να νικήσει τη ματαιοδοξία δεν είναι ικανός ούτε για αληθινή
αφοσίωση στην υπόθεση ούτε για κριτική αποστασιοποίηση. Ο ματαιόδοξος
κυβερνήτης γίνεται ένα είδος θεατρίνου που δεν παίρνει στα σοβαρά την
ευθύνη του. Περισσότερο και από τις συνέπειες των αποφάσεών του, αυτός
ασχολείται με την εντύπωση που κατορθώνει να προκαλεί. Απολαμβάνει την
εξουσία απλώς από αγάπη για την ισχύ, «χωρίς ένα συγκεκριμένο σκοπό»,
όπως γράφει ο Μαξ Βέμπερ. Δεν είναι ο ηγέτης που χρειάζεται μια
δημοκρατία. Υπάρχει θέση για τη φιλοδοξία μεταξύ των ιδιοτήτων ενός
ηγέτη; Πρέπει να υπάρχει. Η φιλοδοξία είναι ένα ισχυρό πάθος που
γεννιέται από την επιθυμία να αναδειχθούμε, να διακριθούμε, να μας
θαυμάζουν. Είναι ένα φυσικό και θεμιτό πάθος, αν γίνεται αντιληπτή ως
επιθυμία να διακριθούμε για αφοσίωση, για σοφία, ως παράδειγμα ζωής και
όχι ως λαχτάρα να γίνουμε πρώτοι με οποιοδήποτε μέσο, για να έχουμε
εξουσία, πλούτο, φήμη.
21/5/2023
https://www.efsyn.gr/themata/idees-palies-kai-nees/390538_oi-ypiretes-tis-dimokratias