Ανατομία της ματαιότητας
Κάθε απόπειρα εξωραϊσμού της ζωής είναι μασκάρεμα. Όλες οι καθιερωμένες δράσεις ισοδυναμούν με λήθη και απώθηση, νάρκωση και αποχαύνωση. Βιασύνη, άγχος, ιδρώτας, λαχάνιασμα, κόπωση, μίμηση, φιλοδοξίες, σχέδια, στόχοι: συμπτώματα μιας συλλογικής υστερίας που βυθίζει το εγώ μας στην αυταπάτη μιας αδιατάρακτης μονιμότητας, το εθίζει σε μια τυπική διαχείριση της ζωής και το καθιστά ανίκανο να στοχαστεί με θάρρος τα βασικά δεδομένα της ύπαρξης. Όμως οι απωθημένες αλήθειες κάποτε φανερώνονται. Μπορεί η είδηση ενός ξαφνικού θανάτου ή η αποκάλυψη μιας τερματικής ασθένειας να μας θυμίσει το αναπότρεπτο. Ή μπορεί κάποιο βράδυ η κούραση να έχει ασυνήθιστη κατάληξη. Μπροστά στον καθρέφτη, το είδωλό μας μάς κοιτάζει περίεργα. Η μάσκα ξεθωριάζει, το κρανίο αποκαλύπτεται: σύμβολο της ματαιότητας, τελική μορφή του μέλλοντός μας, υπαινιγμός θανάτου που διαρκεί όσο και το κοίταγμα. Το ίδιο φευγαλέα είναι και τα ερωτήματα. Γιατί υπάρχουμε; Τι νόημα έχει τόση κούραση; Προς τι όλα αυτά αφού κάποτε θα πεθάνουμε; Ενοχλητικά ερωτήματα. Τα απωθούμε ξανά. Τα προσπερνάμε και συνεχίζουμε. Ξεγελάμε τον εαυτό μας και περιμένουμε.
~~~
Υπάρχω σημαίνει υποφέρω, υπομένω, περιμένω. Το τέλος γνωστό: δεν υπάρχουν εκπλήξεις. Μόνο Ένας γλίτωσε αλλά το μυστικό το πήρε μαζί του. Ο άνθρωπος γεννιέται με τη σφραγίδα του θανάτου. Το επιχείρημα του σκελετού είναι ακλόνητο, όπως και το επιχείρημα της τέφρας. Άρα, κάθε ανθρώπινο εγχείρημα είναι μάταιο. Χιλιοειπωμένη και αυτονόητη, αυτή η παραδοχή δεν είναι απαισιόδοξη, είναι απλώς φυσιολογική. Και χρήσιμη. Όποιος την αποδέχεται ανεπιφύλακτα μπορεί να θεραπεύσει την ασθένεια της υπερβολικής σοβαρότητας που μας μετατρέπει σε γελοία θύματα της ματαιοδοξίας και της έπαρσης. Ίσως η μοναδική νίκη που μπορεί να πετύχει ο άνθρωπος είναι να μη γίνει γελοίος, δηλαδή παράφορα και καταστροφικά σοβαρός. Μόνο όσοι δεν προσβάλλονται από την υστερία του ενθουσιασμού και της παθιασμένης σοβαρότητας διατηρούν πιθανότητες να κρατηθούν μακριά απ’ το κακό ή τουλάχιστον να αποφύγουν περιττά δράματα και ρεζιλίκια.
~~~
Βρήκα καταφύγιο στα βιβλία όπως άλλοι βρίσκουν καταφύγιο στο χρήμα, άλλοι στο αλκοόλ και άλλοι σε κάθε λογής εξαρτήσεις. Χρήσιμο ή καταστροφικό, κάθε στήριγμα έχει τη δική του ιστορία. Εύκολος τρόπος να εξηγήσουμε το πώς οικοδομεί ο καθένας τις αυταπάτες του δεν υπάρχει.
~~~
Φαντάζομαι τη μελλοντική μου απουσία από τον κόσμο: η ανθρωπότητα χωρίς ένα από τα δισεκατομμύρια ασήμαντα, άγνωστα μέλη της. Μου ’ρχεται να βάλω τα γέλια – το θέμα δεν προσφέρεται για σοβαρή ανάλυση.
~~~
Η ηδονή της αυτολύπησης: την ένοιωσα κάποιες φορές αλλά δεν μου έγινε συνήθεια. Η γλυκόπικρη ηδονή της ματαιότητας: τι θα έκανα χωρίς αυτήν;
~~~
(Με αφορμή μια σκέψη του Καμύ). Στη διάρκεια της ζωής μας συλλέγουμε εμπειρίες, γινόμαστε εμπειρογνώμονες. Αλλά σε τι;
~~~
Για όλες τις απογοητεύσεις που μας βασανίζουν μία είναι η λύση – προφανώς ακραία και δύσκολα εφαρμόσιμη: να σκεφτόμαστε διαρκώς τον θάνατο κι έτσι να γελοιοποιούμε κάθε μορφή κοινωνικής υπερβολής και πολιτισμικής σοβαρότητας.
~~~
Κάθε ανθρώπινη ζωή δεν είναι παρά η εξέλιξη και η κορύφωση μιας φάρσας: ισόβιοι θεατές σε κηδείες άλλων, στο τέλος γινόμαστε νεκροί πρωταγωνιστές της δικής μας κηδείας.
~~~
Ξοδεύουμε τη ζωή μας πιστεύοντας ότι οι πράξεις μας είναι σημαντικές, ότι το μικρό εγώ μας έχει μεγάλη σημασία για τη λειτουργία του κόσμου, ότι η ατομική μας ύπαρξη είναι το κέντρο της συλλογικής πραγματικότητας. Αυτές οι ψευδαισθήσεις κάποια στιγμή καταρρέουν. Οριακές καταστάσεις και απειλές καιροφυλακτούν και μας αποκαλύπτουν τη μηδαμινότητά μας. Ένας θάνατος, μια σοβαρή ασθένεια, μια αποτυχία, μια ξαφνική συμφορά, ένα αιφνίδιο και εκρηκτικό επεισόδιο παραφροσύνης – καταλαβαίνουμε τότε, έστω και για λίγες στιγμές, το πόσο εύκολο είναι να τιναχτούν τα πάντα στον αέρα κι εμείς μαζί τους.
~~~
Απασχολημένοι διαρκώς με την προσπάθεια να δώσουμε σχήμα και νόημα στην ύπαρξή μας επινοούμε ιδέες και λύσεις που συχνά παίρνουν τη μορφή μάταιου και ολέθριου πάθους: αυτό που στην αρχή πιστεύαμε ότι θα μας σώσει στο τέλος μας καταστρέφει.
~~~
Υπάρχει, άραγε, μεγαλύτερη κατάκτηση για έναν άνθρωπο από το θάρρος και την ετοιμότητα να μπορεί να πεθάνει μια οποιαδήποτε στιγμή χωρίς διαμαρτυρίες, χωρίς ξεφωνητά και έχοντας βαθιά επίγνωση της ματαιότητας όλων των επίγειων πραγμάτων; Μπροστά σε αυτή την κατάκτηση όλες οι άλλες μοιάζουν ασήμαντες, σχεδόν γελοίες. Τι λέω; Απόλυτα γελοίες.
~~~
Λένε πως για να μπορέσεις να ζήσεις δεν πρέπει να πολυσκέφτεσαι ούτε να προσπαθείς να καταλάβεις. Μπορεί. Προσωπικά σκέφτομαι υπερβολικά – μια ακόμα μάταιη συνήθεια ανάμεσα σε άλλες.
~~~
Ξαφνικά νευράκια, αναίτιες εκρήξεις οργής και μίσους, γελοίες παρεξηγήσεις, συγκρούσεις για το τίποτα πάνω στο κέφι και τη χαρά. Ο λόγος; Στην επιφάνεια οι αφορμές πάντα ίδιες: οικονομικές, κοινωνικές, συναισθηματικές. Στο βάθος, ο ίδιος πάντα μηχανισμός παραγωγής αγωνίας και δυσαρέσκειας: η απουσία νοήματος, το ανίατο αίσθημα του κενού, η αδυσώπητη φυγή του χρόνου, η πανταχού παρούσα αίσθηση της ματαιότητας των πάντων.
~~~
Έχοντας απόλυτη και διαρκή επίγνωση του μελλοντικού μου θανάτου πορεύομαι κάθε στιγμή όπως ο θανατοποινίτης στα τελευταία του βήματα: το καθετί γύρω μου αποκτά τη διάσταση του θαύματος και του μεγαλείου. Πράγματα, πρόσωπα, τοπία, όλα μου φαίνονται υπέροχα, καταπληκτικά, υπερπολύτιμα – ακόμα και τα ξερόχορτα στις άκρες των δρόμων.
~~~
Μια ολόκληρη ζωή προσπαθώ να καλλιεργήσω μέσα μου ένα είδος δημιουργικής απάθειας απέναντι σε όλα τα ασήμαντα γεγονότα και σε όλες τις γελοίες καταστάσεις που με αυτές βρισκόμαστε αντιμέτωποι στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας. Δεν ξέρω αν τα κατάφερα αλλά τουλάχιστον θέλω να πιστεύω ότι ελαχιστοποίησα τις περιπτώσεις και της δικής μου αυτογελοιοποίησης.
~~~
«Θεέ μου, τι κούραση…» μουρμούρισα χθες το απόβραδο καθώς ανηφόριζα το δρομάκι από το εστιατόριο της παραλίας προς την έξοδο του ξενοδοχείου σακατεμένος από μια ακόμα μάταιη βάρδια και ακόμα πιο σακατεμένος από την σκέψη ότι την επόμενη μέρα θα έπρεπε να επαναλάβω την ίδια σισύφεια προσπάθεια.
~~~
Η αυθεντική απελπισία είναι πολύ σπάνια: οδηγεί είτε στη μεγάλη δημιουργία είτε στην αυτοκτονία. Όλες οι άλλες απελπισίες είναι τεχνάσματα αυτολύπησης, καμουφλαρισμένες ελπίδες, χρήσιμες αυταπάτες για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε.
~~~
Κάθε ανθρώπινη ζωή είναι μια συλλογή από προσδοκίες, ελπίδες, υπεκφυγές και αδικαιολόγητες απογοητεύσεις. Ελάχιστοι άνθρωποι βλέπουν τα πράγματα καθαρά, τόσο καθαρά που δεν έχουν πρόβλημα να παραδεχτούν την απόλυτη ματαιότητα κάθε ανθρώπινου εγχειρήματος. Μια τέτοια θέαση, με τις κατάλληλες εσωτερικές διεργασίες, μπορεί να οδηγήσει σε μια απελευθέρωση πραγματικά λυτρωτική και με όφελος μεγαλύτερο από το όποιο συναισθηματικό κόστος προκαλεί το αίσθημα της ματαιότητας.
~~~
Είμαστε καταδικασμένοι στην τέλεια άγνοια. Μια ολόκληρη ζωή πασχίζουμε να γίνουμε κάτι, να μάθουμε κάτι, να αποκτήσουμε κάτι – γνώση, χρήμα, δύναμη, αναγνώριση. Στο τέλος, είτε το ομολογούμε είτε όχι, νοιώθουμε την πλήρη αδυναμία μας να εξηγήσουμε το περιεχόμενο της ζωής μας, τον σκοπό και την αναγκαιότητά της.
~~~
Παρά την διαρκή επιχείρηση υποτίμησης και κατάργησής τους από τα συστήματα εξουσίας, η αγάπη και η συμπόνια αποτελούν τις θεμελιώδεις δυνάμεις διατήρησης και συνοχής των ανθρώπινων κοινωνιών. Πρέπει με κάθε τρόπο να επιμείνουμε στη λειτουργία τους. Και η πιο μικρή χειρονομία αγάπης συμβάλει στην διατήρηση της ενότητας, ανακουφίζει τον ανθρώπινο πόνο και ακυρώνει έστω και προσωρινά τη ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.
~~~
Κατά κανόνα οι άνθρωποι εξαπατούν συνεχώς τον εαυτό τους. Αφοσιωμένοι σε συστήματα σκέψης που αγνοούν τα βασικά δεδομένα της ύπαρξης – κυρίως τον θάνατο – σπαταλούν τη ζωή τους σε μάταιες ασκήσεις επιφάνειας ανίκανοι ακόμα και να φανταστούν καταβυθίσεις στο ουσιώδες – στο μέγα μυστήριο της ύπαρξης. Αρκεί μια θανάσιμη απειλή ή ένας θάνατος αγαπημένου για να κλονιστούν – αλλά όχι για πολύ. Οι περισσότεροι επανέρχονται δριμύτεροι στα καθιερωμένα, ακόμα πιο άπληστοι για τις υλικές και κοινωνικές αυταπάτες, σε μια ισόβια συνθηκολόγηση με το ανούσιο και το ασήμαντο.
~~~
Είναι αδιανόητος ο εξευτελισμός του ανθρώπου μπροστά στο χρήμα και στα παράγωγά του: τέτοια πανωλεθρία για κάτι τόσο ασήμαντο, τόσο μάταιο, τόσο γελοίο! Απ’ όλα τα σύμβολα της ματαιότητας το χρήμα είναι το πιο επικίνδυνο και το πιο δραστικό. Η διαβρωτική του δύναμη είναι ακατανίκητη: ο καθένας μπορεί για το χρήμα να βυθιστεί στο έγκλημα και στην ατίμωση.
~~~
Άλλοι χαϊδεύουν τα λεφτά τους, άλλοι τα βιβλία τους, άλλοι τα κομποσκοίνια τους. Όλοι κάτι χαϊδεύουμε – κάπως πρέπει να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας, να διαχειριστούμε τη ματαιότητα, τους παραλογισμούς και τους φόβους μας.
~~~
Είτε το παραδεχόμαστε είτε όχι, η ζωή είναι μια μάταιη αναμονή του θανάτου, μια αδιάκοπη επινόηση τεχνασμάτων λήθης και αναβολής ενός αδιανόητου γεγονότος που θα επιφέρει τον ολοκληρωτικό αφανισμό του σώματος και του προσώπου μας. Ποιος, στ’ αλήθεια, μπορεί να έχει μια τέτοια μόνιμη αίσθηση και επίγνωση; Kαι πώς μπορεί να την κάνει μια καθημερινή στάση ζωής ώστε να βρίσκει την ιδανική ισορροπία ανάμεσα στη σοβαρότητα και τη γελοιότητα όλων των συνηθειών που συγκροτούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας; Συμφορές και τραγωδίες ξεκινούν καθημερινά από τη νοσηρή ιδιότητα του ανθρώπου να παίρνει τα πράγματα υπερβολικά σοβαρά. Δεν θα έπρεπε: τα νεκροταφεία είναι μια διαρκής υπενθύμιση για το πόσο γελοία είναι η ανθρώπινη σοβαρότητα.
~~~
Γράφει ο Εμίλ Σιοράν. «Ας φυλάξουμε μέσα μας μια βεβαιότητα ανώτερη από όλες τις άλλες: η ζωή δεν έχει νόημα, δεν μπορεί να έχει. Αν μια απρόβλεπτη αποκάλυψη μας έπειθε για το αντίθετο, θα έπρεπε να αυτοκτονήσουμε στη στιγμή. Αναπνέουμε ακόμα παρότι δεν υπάρχει αέρας αλλά θα παθαίναμε ακαριαία ασφυξία αν μας στερούσαν τη χαρά της ματαιότητας». Δεν χρειάζεται να συμφωνήσουμε απόλυτα μαζί του. Αλλά δεν μπορούμε να μην παραδεχτούμε τη δύναμη του στοχασμού, τη γοητεία του ύφους και τη χρησιμότητα του αυτοσαρκασμού: ακόμα και σαν διατύπωση, η γλώσσα του μπορεί να υπερνικήσει έστω και φευγαλέα την ανοησία και τη ματαιότητα της ύπαρξης.
~.~
Οι «Μάταιες πράξεις» δεν είναι παρά μια συλλογή υπενθυμίσεων. Διηγήματα, στοχασμοί, διαγνώσεις, μικρές αυτοβιογραφικές ιστορίες, κάθε λογής γλωσσικές απόπειρες που υπενθυμίζουν, αν όχι τη «χαρά της ματαιότητας», τουλάχιστον τη χρησιμότητά της.
Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΑΡΑΣΛΙΑΣ
~.~
ΠΗΓΗ
https://neoplanodion.gr/2024/05/18/
anatomia-tes-mataiotetas/
*
*