IVOS 2: ΚΕΙΜΕΝΑ,ΕΙΚΟΝΕΣ

Η ιδιοποίηση του κοινού μας κόσμου. Κυκλοφόρησε και στη γλώσσα μας το βιβλίο που έγραψαν από κοινού δύο Γάλλοι στοχαστές, ο φιλόσοφος Πιερ Νταρντό και ο κοινωνιολόγος Κριστιάν Λαβάλ, με τίτλο «Κοινό» (μετάφραση: Πάνος Αγγελόπουλος, Βίκυ Ιακώβου, επιμέλεια: Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Εκκρεμές 2020).   Ο υπότιτλος («Δοκίμιο για την επανάσταση στον 21ο αιώνα») υποδηλώνει ότι το πολιτικό σχέδιο των συγγραφέων κατατείνει στον ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας. Η επανάσταση, όπως την αντιλαμβάνονται οι Νταρντό και Λαβάλ, δεν προϋποθέτει εμφύλιες συγκρούσεις και αιματοχυσία ή κατάληψη κάποιων «Χειμερινών Ανακτόρων» από μια μειοψηφική πρωτοπορία. Η ιδέα της επανάστασης συνδέεται με την έννοια της «αυτοθέσμισης της κοινωνίας» που πρότεινε ο Καστοριάδης. Σημαίνει δηλαδή την αλλαγή κεντρικών θεσμών και τελικά της συνολικής δομής της κοινωνίας μέσα από την αυτόνομη δραστηριότητα της ίδιας της κοινωνίας. Η ακόλουθη συνέντευξη των Πιερ Νταρντό και Κριστιάν Λαβάλ δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό

 Η ψύχωση της επανεκλογής. Η εξουσία στη σημερινή Ελλάδα είναι συγκεντρωτική, αν θέλουμε να κυριολεκτούμε: απολυταρχική. Ο πρωθυπουργός που θα συμπέσει με τη λήξη της πενταετούς θητείας του Προέδρου της Δημοκρατίας, «διορίζει» τον επόμενο Πρόεδρο. Κάθε πρωθυπουργός διορίζει, το ίδιο αυθαίρετα, και τον πρόεδρο της Βουλής, την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων, τους προέδρους των Ανώτατων Δικαστηρίων, τα στελέχη της κρατικής τηλεόρασης – κάθε πρόσωπο με κρίσιμες αρμοδιότητες για τη λειτουργία του δημόσιου βίου είναι αυθαίρετη επιλογή του πρωθυπουργού. Ακόμα κι αν ήταν προικισμένος ο πρωθυπουργός με ανιδιοτέλεια «απαρνητού των εγκοσμίων», η συγκέντρωση τόσο απόλυτης εξουσίας στη δική του και μόνο δικαιοδοσία συνιστά οπωσδήποτε ρίσκο, μέγιστη διακινδύνευση – ζήσαμε, π.χ., την αυθαίρετη ακύρωση δημοψηφίσματος (τον Ιούλιο του 2015) από τον Αλέξη Τσίπρα, «χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ». Και γίνεται οδυνηρό το ερώτημα που λογικά γεννιέται: σε τι διαφέρει η «δημοκρατία» μας από την αυταρ

      Eκείνος έφα...   Ήσουν καλός και με καλή ανατροφή Τώρα φλουτάρεις και δε λες αυτό που είσαι Στη λούφα τό’ριξες και στην ξηρά τροφή εκτός σχεδίου πόλεως αυθαίρετα κινείσαι                                        Κώστας Λαχάς, Ανένταχτος Ο καλός ηγέτης πρέπει να είναι ταυτόχρονα (κι αδιαιρέτως) χρηστός άνθρωπος και ευαίσθητος πολίτης, να γνωρίζει τους κανόνες του "άρχειν" (κυβερνώ) και του "άρχεσθαι" (υπακούω), να διδάσκεται τόσο από τον Οίκο, όσο κι από την Πόλη (Πλάτων, Νόμοι). Η προσωπική αρετή τού ηγέτη αντανακλάται και στον τρόπο της διακυβέρνησής του. Καλός κυβερνήτης αλλά κακός άνθρωπος δεν νοείται, ούτε μπορεί να ωφελήσει τη χώρα του. Δεν πρόκειται για κάποιον Υπεράνθρωπο-Πατερούλη του λαού, αλλά για έναν εγγυητή της δημοκρατικής λειτουργίας και της ομοδοξίας, δηλαδή των κοινωνικών αξιών που σώζουν το Πολίτευμα, δίχως αίσθηση  ανεύθυνης κυρι-αρχίας (εν είδει Παμβασιλέως). Ο χρηστός ηγέτης σέβεται τη συλλογική σοφία της μετριοπάθειας, της δικαιότητας, της

  Η δίκη του Αϊχμαν.     Ο συνταγματάρχης των Ες Ες Αντολφ Αϊχμαν (1906-1962) δεν ήταν βέβαια εκείνος που συνέλαβε την ιδέα της «Τελικής Λύσης του εβραϊκού ζητήματος», την οποία επιθυμούσε διακαώς ο Χίτλερ. Ηταν όμως ο πρόθυμος, επιμελής και ανηλεής εκτελεστής της. Διαδραμάτισε πράγματι κομβικό ρόλο στη μηχανή του θανάτου που τέθηκε γρήγορα σε εντατική λειτουργία. Σε αυτόν ανατέθηκε το καθήκον να οργανώσει την εκτόπιση και τη μεταφορά των Εβραίων στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης. Ενα καθήκον που το διεκπεραίωσε με τόσο ζήλο ώστε να θεωρείται εύλογα ένας από τους κυριότερους υπεύθυνους του Ολοκαυτώματος. Στη σημασία της δίκης του Αϊχμαν αναφέρεται το ακόλουθο άρθρο της Ντονατέλα Ντι Τσέζαρε , καθηγήτριας Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης. Πριν από 60 χρόνια, στις 11 Απριλίου 1961, άρχιζε στην Ιερουσαλήμ η δίκη του Αντολφ Αϊχμαν, μια πράξη δικαιοσύνης η οποία, αφού προβλήθηκε στην παγκόσμια δημόσια σκηνή, σηματοδότησε ένα πριν και ένα μετά, παράγοντας σημαντικά αποτελέσ

   Η πρόοδος. Εκλογικεύσεις του φαντασιακού της, τους δυο τελευταίους αιώνες. Αντίθετα με το ιδεολογικό κενό που εμφανίζει ο 21ός αι., με το πέρας της μεταμοντέρνας περιόδου, ο 19ος αι., υπήρξε εποχή έντονης κίνησης πολιτικών ιδεών. Φιλελεύθερα, εθνικιστικά, σοσιαλιστικά ρεύματα δεν έπαψαν να διαφοροποιούνται, για πολλές δεκαετίες, με σταθερά την φαντασιακή σημασία της προόδου, που η εκλογίκευσή της τις νομιμοποιούσε και τις κατηύθυνε, αναλόγως των αρχών και αξιώσεων της καθεμιάς. Σε συνάρτηση με την εκβιομηχάνιση των ευρωπαϊκών χωρών, η πρόοδος (που απέδωσε, στη συνέχεια, το φροϋδικό σύμβολο της Gradiva), είχε, όντως, ισχυρές ηθικές συνεκδοχές, με κριτήριο αποτίμησης αξίες/αρχές που της εξασφάλιζαν μιαν αναμφισβήτητη θετικότητα. Μορφές εκλογίκευσης του φιλελεύθερου φαντασιακού της προόδου υπήρξαν οι απόψεις των Saint - Simon, B.Constant, Τocqueville, Au. Compte, J.-St.Mill, για τους οποίους, την πραγμάτωσή του υπό μορφή ισότητας, εξασφάλιζε ο ελεύθερος ανταγωνισμός, στη βάση των συμφε

Οδηγίες αντίστασης στην τυραννία. Ο Αυστριακός φιλόσοφος Καρλ Πόπερ είχε προτείνει έναν πολύ απλό ορισμό της δημοκρατίας: την όριζε ως μια μέθοδο που εξασφαλίζει την εναλλαγή των κομμάτων στην εξουσία χωρίς αιματοχυσία. Η πρόσφατη βίαιη εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ κατέδειξε ωστόσο ότι αυτός ο μινιμαλιστικός ορισμός της δημοκρατίας αποκαλύπτεται ανεπαρκής και ακατάλληλος μπροστά σε ένα πρόβλημα που εμφανίζεται σήμερα όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και σε άλλα μέρη του κόσμου: την άνοδο στην εξουσία πολιτικών δυνάμεων που δεν πιστεύουν στις δημοκρατικές αρχές και καταστρατηγούν τις θεσμικές και νομικές εγγυήσεις της ελευθερίας. Οι εκλογικές επιτυχίες αυτών των δυνάμεων ευνοούν την ανάπτυξη αντιδημοκρατικών κινημάτων, ανοίγοντας έτσι τον δρόμο που οδηγεί στην τυραννία. Timothy David Snyder Τον κίνδυνο αυτόν είχε διαβλέψει έγκαιρα ο Αμερικανός ιστορικός Τίμοθι Σνάιντερ. Μετά την εκλογή του Τραμπ στην προεδρία της Αμερικής ο Σνάιντερ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου γράφοντας το βιβλίο « Α

JOHN KOLESIDIS / REUTERS Φωτογραφία αρχείου Γκράφιτι στην Αθήνα Εξέγερση και παρακμή. Το συμπεριφορικό ξεσάλωμα, η αγένεια, η αγοραία συμπεριφορά και οι κάθε λογής χειροδικίες ή λεκτικές υπερβάσεις που βαπτίζονται «ανυπακοή» έχουν διαμορφώσει σκηνικό πολιτικής και κοινωνικής παρακμής. Rebel-rebel, you’ve torn your dress Rebel-rebel, your face is a mess Rebel-rebel, how could they know?                     David Bowie, 1974 Πρέπει, άραγε, να υπερασπιζόμαστε τα ανυπάκουα νιάτα ή τα πιο «ώριμα παιδιά» της εποχής μας, όταν πυρπολούν εγκαταστάσεις, προβαίνουν σε καταλήψεις δρόμων και κτηρίων ή συμμετέχουν σε εξεγέρσεις και καταστροφές, για να ακουστεί το δίκιο που θεωρούν πως έχουν, και έτσι να συρρικνώνουμε ή να εκμηδενίζουμε τη σημασία της τιμωρίας για την πράξη τους; Νομίζω ότι το συμπεριφορικό ξεσάλωμα, η αγένεια, η αγοραία συμπεριφορά και οι κάθε λογής χειροδικίες ή λεκτικές υπερβάσεις που βαπτίζονται «ανυπακοή» έχουν διαμορφώσει σκηνικό πολιτικής και κοινωνικής παρακμής, για να μην το

EUROKINISSI Κορονοϊός, μάσκες και πατριωτικός εθνομηδενισμός. Ένας επικίνδυνος μηδενισμός θεριεύει και γυρεύει να νομιμοποιηθεί  υπό το πρόσχημα της αγανάκτησης.   Το βασικό επιχείρημα όσων επικρίνουν τα υγειονομικά μέτρα είναι ότι προκαλούν περισσότερη βλάβη στην οικονομία, τις ατομικές ελευθερίες, την ψυχολογία πλατιών στρωμάτων της κοινωνίας, παρά κάνουν καλό σε όσους επιδιώκουν να προστατέψουν. Πού να ήξεραν, βέβαια, οι ίδιοι, ότι με την κινητοποίησή τους στα κοινωνικά δίκτυα, αλλά και στους δρόμους, εν τέλει καταλήγουν κι εκείνοι να διογκώνουν τις παράπλευρες απώλειες της πανδημίας. Πώς συμβαίνει αυτό; Η καμπάνια αποδόμησης των υγειονομικών μέτρων δημιουργεί ένα κλίμα χαλαρότητας στην κοινωνία, πράγμα που συμβάλλει στον πολλαπλασιασμό των κρουσμάτων. Η αρνητική τροπή της πανδημίας με τη σειρά της οδηγεί σε αυστηρότερα μέτρα, και τα μέτρα σε μαζικότερες αντιδράσεις. Δημιουργείται έτσι ένα καθοδικό σπιράλ κρίσης-αγανάκτησης-κρίσης. Μας είναι πολύ γνώριμη αυτή η κατάσταση, ωστόσο τεί

Πλάτωνας (αριστερά) και ο Αριστοτέλης (δεξιά),  λεπτομέρεια από τη Σχολή των Αθηνών, Ραφαήλ. Ο Αριστοτέλης, η ευτυχία  και ο σύγχρονος πολιτισμός. Ο Αριστοτέλης στο έργο του «Πολιτικά» είναι ξεκάθαρος. Ο άνθρωπος είναι από τη φύση του κοινωνικό ον. Με άλλα λόγια η πόλη δεν δημιουργήθηκε από την ανάγκη της επιβίωσης απέναντι στα θηρία, δεν είναι δηλαδή μια σύμβαση, όπως πιστεύει ο Πρωταγόρας, αλλά η εκπλήρωση της φυσικής επιταγής καθώς ο άνθρωπος αδυνατεί να νιώσει συναισθηματική πληρότητα μακριά από τους άλλους ανθρώπους. Ως βασική απόδειξη αυτού επιστρατεύεται η γλώσσα, η οποία μπορεί να μην δόθηκε ευθέως από τη φύση, αλλά αναπτύχθηκε γιατί ο άνθρωπος είχε από τη φύση τη δυνατότητα να την κατανοήσει και να την εξελίξει. Η κατανόηση της γλώσσας, ως φυσικό δώρο, που δόθηκε δυνάμει στον άνθρωπο, αποτελεί σαφώς το πρωταρχικότερο στοιχείο της συνύπαρξης και το γεγονός ότι δεν δόθηκε σε κανένα άλλο ον, τουλάχιστο με την εξελιγμένη μορφή των φθογγικών συμβόλων, καταδεικνύει τ

Ο Κυρίαρχος, όσο μένει τέτοιος, θεωρείται αλάθητος. Ακόμη κι όταν παραβιάζει κάθε νόμο και αρχή, ακόμη κι όταν περιπίπτει στη μέγιστη ηθική αθλιότητα, δεν λογοδοτεί (DONISVILLANUEVA VIA GETTY IMAGES) Κράτος και ευτυχία. Η ιδέα ότι το Κράτος είναι υπεύθυνο για την ευτυχία των ανθρώπων είναι πρόσφατη. «Καθήκον της κυβέρνησης δεν είναι να προσφέρει την ευτυχία αλλά να δημιουργεί τις προϋποθέσεις στους ανθρώπους για να την κατακτήσουν», πίστευε ακόμη τον καιρό του ο Τζωρτζ Κάννινγκ. Είναι προς τα τέλη του 19ου αιώνα, που η θεσμική μέριμνα γίνεται για πρώτη φορά απαιτητή, έννομη αξίωση δεσμευτική για τα όργανα της πολιτείας. Για πρώτη φορά τότε, όπως θα ’λεγε ο Καρλ Λέβιτ, η Πρόνοια αλλάζει χέρια: από τον Θεό περνάει στο Κράτος.  Σε σχέση με τον θείο προκάτοχό τους ωστόσο το σύγχρονο Κράτος και οι πολιτικοί είναι σε πολύ μειονεκτική θέση. Το «άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου» δεν ισχύει γι′ αυτούς – τα «θα» της μετά θάνατον λυτρώσεως εδώ δεν μετράνε, οι κρατικές παροχές είναι