Το δημογραφικό πέρα από ευχολόγια.
.jpg)
Όλοι ξοδεύουν για αύξηση της γονιμότητας, αλλά μόνο το Ισραήλ σε όλο τον πλούσιο κόσμο έχει αρκετές γεννήσεις για να αποφύγει τη συρρίκνωση του πληθυσμού.
Γιατί δεν αποδίδουν τα μέτρα;
Τη δεκαετία του 1990 το ποσοστό γονιμότητας στη Νότια Κορέα ήταν 1,7 παιδιά ανά γυναίκα. Είχε ήδη υποχωρήσει δραματικά σε σχέση με το 1970, όταν 4,5 παιδιά ανά γυναίκα. Σήμερα είναι στο 0,7. Από το 2006 η κυβέρνηση της χώρας, σύμφωνα με στοιχεία που παρουσιάζει ο Economist, έχει δαπανήσει περί τα 270 δισ. δολάρια ή πάνω από 1% του ΑΕΠ, σε κίνητρα προς οικογένειες να κάνουν περισσότερα παιδιά: Φορολογικές ελαφρύνσεις, γονεϊκές άδειες και άλλα μέτρα στήριξης της οικογένειας.
Αυτό που άρχισε στην Ανατολική Ασία συμβαίνει πια παντού. Το δημογραφικό αναδεικνύεται στο πιο φλέγον ζήτημα με σοβαρό αντίκτυπο στην οικονομία, την αγορά εργασίας και το ασφαλιστικό σύστημα.
Στον λεγόμενο ανεπτυγμένο κόσμο μόνο στο Ισραήλ γεννιούνται αρκετά παιδιά για να αποφευχθεί η συρρίκνωση του πληθυσμού. Στις περισσότερες χώρες τα ποσοστά γεννήσεων υποχωρούν σημαντικά. Όλοι ανησυχούν. «Η δύναμη ενός κράτους έγκειται στην δυνατότητά του να παράξει έναν δυναμικό ρυθμό γεννήσεων», είπε πρόσφατα ο Εμανουέλ Μακρόν. Σε πιο δραματικούς τόνους ο Έλον Μασκ προειδοποίησε για το «τέλος του πολιτισμού».
Δεν υπάρχει ίσως πλούσια ή μεσαίου εισοδήματος χώρα που να μην λαμβάνει μέτρα για να αντιμετωπίσει την δημογραφική κρίση. Στη Γαλλία τα πιο πρόσφατα εργαλεία για τον «δημογραφικό επανεξοπλισμό» της Γαλλίας είναι τα τεστ γονιμότητας και η αύξηση της άδειας μητρότητας. Στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ έχει υποσχεθεί «μπόνους μωρών για ένα νέο baby boom» εάν επιστρέψει στον Λευκό Οίκο στις εκλογές του Νοεμβρίου.
Η Κίνα, που επί χρόνια είχε σε ισχύ την πολιτική για το ένα παιδί, προσφέρει φορολογικά κίνητρα στους γονείς να κάνουν τρία παιδιά.
Θα είναι όμως αρκετές τέτοιες πολιτικές (επιδόματα, άδειες και φορολογία) για να αποτραπεί η δημογραφική καταστροφή;
Τα υπάρχοντα προγεννητικά μέτρα τείνουν να ωφελούν τις εργαζόμενες μητέρες. Σε όλη την Ευρώπη, για παράδειγμα, τα περισσότερα κίνητρα σε μετρητά σχετίζονται με επιδόματα μητρότητας, άδειες και απαλλαγές από το φόρο εισοδήματος. Στη Σιγκαπούρη οι γονείς λαμβάνουν μια εφάπαξ πληρωμή, που όμως μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο ως προκαταβολή για αγορά κατοικίας – κάτι που σημαίνει ότι οι φτωχότερες οικογένειες δεν την εισπράττουν. Η Νορβηγία προσφέρει στις μητέρες σχεδόν ένα χρόνο άδεια επί πληρωμή, εργασίας καθώς και ισχυρές υπηρεσίες για τη φροντίδα των παιδιών.
Οι χώρες δαπανούν σε μέτρα στήριξης, αλλά οι γεννήσεις δεν αυξάνονται
Ακόμη και πριν από την επιχείρηση «επανεξοπλισμού» του Μακρόν, η Γαλλία ξόδεψε πολλά για την ενίσχυση των ποσοστών γονιμότητας. Από την αλλαγή της χιλιετίας, έχει εκταμιεύσει το 3,5-4% του ΑΕΠ ετησίως με ένα μείγμα επιδομάτων, υπηρεσιών και φορολογικών ελαφρύνσεων. Όμως το 2022 γεννήθηκαν λιγότερα παιδιά στη χώρα από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χρονική στιγμή από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Ομοίως, η Νότια Κορέα έχει ελάχιστα αποτελέσματα δει από τις δαπάνες της. Καμία μελέτη δεν έχει δημοσιευθεί σε έγκριτο περιοδικό που να δείχνει μία επιπλέον γέννηση ως αποτέλεσμα των δισεκατομμυρίων δολαρίων που δαπανήθηκαν. Οι ερευνητές βρήκαν κάποτε μια μικρή αλλά διαρκή αύξηση του ποσοστού γεννήσεων λόγω των πολιτικών στις σκανδιναβικές χώρες, οι οποίες συνδυάζουν την άδεια μητρότητας με τη γενναιόδωρη φροντίδα των παιδιών. Στη δεκαετία του 1980, οι αξιωματούχοι περίμεναν ότι ο αντίκτυπος αυτών των προγραμμάτων θα αυξανόταν με τον καιρό, καθώς οι κοινωνικές συμπεριφορές προσαρμόστηκαν για να κάνουν τη ζωή ευκολότερη για τις εργαζόμενες μητέρες.
Αλλά οι γυναίκες στη Δανία, τη Νορβηγία και τη Σουηδία που άρχισαν να κάνουν παιδιά το 1980 αποδείχτηκαν λιγότερες από αυτές που ξεκίνησαν μια δεκαετία νωρίτερα.
Τι φαίνεται να πηγαίνει λάθος
Στην πραγματικότητα, οι προσδοκίες των πιθανών μητέρων είναι αυτές που φαίνεται να έχουν προσαρμοστεί, σημειώνει ο Economist. H επιπλέον υποστήριξη φαίνεται να έχει γίνει ανεπαρκής για να φέρει επιπλέον γεννήσεις. Μερικά σχήματα που προσπαθούν να ανασχεδιάσουν την κοινωνία έχουν επίσης μπούμερανγκ. Στον ΟΟΣΑ η παράταση της άδειας μητρότητας παρακινεί τις γυναίκες στο να καθυστερήσουν να αποκτήσουν το πρώτο τους παιδί και να κάνουν λιγότερα στη διάρκεια της ζωής τους, πιθανώς επειδή η αυξημένη άδεια σημαίνει περισσότερο στίγμα στο χώρο εργασίας.
Τα ετεροφυλόφιλα ζευγάρια στα οποία ο άνδρας παίρνει άδεια πατρότητας έχουν… λιγότερες πιθανότητες να αποκτήσουν άλλο παιδί, ίσως επειδή ορισμένοι άντρες θεωρούν τους εαυτούς τους λιγότερο κατάλληλους για πρακτική ανατροφή από όσο φαντάζονταν.
Ίσως για να αποδώσουν αποτελέσματα αντί να φέρνουν «παρενέργειες» τα μέτρα αυτά, θα πρέπει πρώτα να αλλάξουν οι αντιλήψεις στην κοινωνία. οσο υπάρχει το «στίγμα», δεν θα αποδίδουν.
Και τι φαίνεται να λειτουργεί
Οι κυβερνήσεις που απλώς βάζουν μετρητά στις τσέπες των νέων γονέων και τους επιτρέπουν να αποφασίζουν για τις προτεραιότητές τους και το πόση άδεια θα πάρουν, μπορεί να έχουν περισσότερη τύχη. Ο Guy Laroque του University College του Λονδίνου και οι συγγραφείς του διαπιστώνουν ότι οι γαλλικές φορολογικές ελαφρύνσεις είναι πιθανό να αυξήσουν τον μέσο αριθμό παιδιών που έχει μια γυναίκα.
Τα μηνιαία επιδόματα στο Ισραήλ πιθανότατα θα έχουν παρόμοια αποτελέσματα, σύμφωνα με την Άλμα Κοέν του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ και τους συνεργάτες της. Αλλά όχι μόνο τέτοιες πολιτικές έχουν σχετικά μικρό αντίκτυπο, αλλά είναι επίσης εξαιρετικά ακριβές, καθώς πολλά μετρητά πηγαίνουν σε γονείς που θα είχαν αποκτήσει παιδιά ανεξάρτητα από τα διαθέσιμα οικονομικά κίνητρα
Μπορούν να πειστούν οι γυναίκες;
Ο τρόπος σκέψης πίσω από τέτοιες πολιτικές χρονολογείται από τη μαζική είσοδο των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, κάτι που συνέβη περίπου την ίδια στιγμή που τα ποσοστά γεννήσεων άρχισαν να πέφτουν. Ο Γκάρι Μπέκερ, ένας βραβευμένος με Νόμπελ οικονομολόγος, υποστήριξε τη δεκαετία του 1960 ότι ο καλύτερος τρόπος είναι να εξετάζουμε πόσα παιδιά μπορούν να αντέξουν οι γονείς από άποψη χρόνου και χρημάτων. Η ελάφρυνση του βάρους μιας καριέρας και η επέκταση των οικονομικών πόρων των νοικοκυριών είναι το κλειδί. Ωστόσο, η πραγματικότητα της πτώσης της γονιμότητας είναι πιο περίπλοκη.
Ως επί το πλείστον, δεν αντικατοπτρίζει τις μεταβαλλόμενες συνήθειες μεταξύ των εργαζόμενων γυναικών. Αντίθετα, τα ποσοστά γεννήσεων έχουν καταρρεύσει επειδή οι νεαρές γυναίκες δεν κάνουν τόσα παιδιά. Το 1960 οι Αμερικανίδες είχαν κατά μέσο όρο 3,6 παιδιά. Το 2023 είχαν 1,6. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι γυναίκες ηλικίας 30 ετών και άνω κάνουν περισσότερα παιδιά. Μόνο οι γυναίκες κάτω των 24 ετών έχουν λιγότερα.
Περισσότερο από το ήμισυ της πτώσης του συνολικού ποσοστού γονιμότητας στην Αμερική εξηγείται από τις γυναίκες κάτω των 19 ετών που τώρα σχεδόν δεν έχουν παιδιά.
Εν τω μεταξύ, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι οι γυναίκες της μεσαίας τάξης θα ήθελαν να είχαν πολλά περισσότερα παιδιά, κάτι που θα υποδήλωνε ότι μπορεί να είναι ανοιχτές στις κυβερνητικές προσπάθειες πειθούς. Σήμερα, στην ηλικία των 24 ετών, οι Αμερικανίδες με πανεπιστημιακή εκπαίδευση θέλουν κατά μέσο όρο 2,2 παιδιά – περίπου όσα και οι προηγούμενες γενιές. Τώρα θα αποκτήσουν αυτά τα παιδιά λίγο αργότερα από πριν, με το πρώτο να έρχεται στην ηλικία των 30, σε σύγκριση με 28 το 2000.
Επομένως, η προσπάθεια ενθάρρυνσης των γυναικών της μεσαίας τάξης να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά ίσως να μην μπορεί να στεφθεί από επιτυχία, προειδοποιεί ο Ecnomist. Οι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι οι γυναίκες αυτές σχεδιάζουν και προβλέπουν με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση το μέλλον τους από τις λιγότερο εύπορες συνομήλικές τους. Τα σχέδιά τους τείνουν να περιλαμβάνουν παιδιά μόνο μετά από μια προβλέψιμη διαδρομή πανεπιστημίου, εργασίας και γάμου, που σημαίνει ότι είναι λιγότερο πιθανό να αντιδράσουν στις αλλαγές των οικονομικών συνθηκών. Οι περισσότερες υπάρχουσες προγεννητικές πολιτικές προσπαθούν να κάνουν κάτι πολύ πιο δύσκολο από την απλή αποκατάσταση προηγούμενων προτύπων γονιμότητας. Προσπαθούν να πείσουν τις γυναίκες να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά από όσα θα είχαν ιδανικά, και το κάνουν με ποσά που είναι μικρά σε σύγκριση με τα «κέρδη» για τη ζωή τους.
22 Μαΐου 2024
https://www.naftemporiki.gr/finance/world/1668110/oloi-xodeyoyn-gia-ayxisi-tis-gonimotitas-alla-mono-to-israil-se-olo-ton-ploysio-kosmo-echei-arketes-genniseis-gia-na-apofygei-ti-syrriknosi-toy-plithysmoy/
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Το δημογραφικό πέρα από ευχολόγια.
Εάν η πολιτεία θέλει να σταθεί αρωγός και κοινωνός στις προσπάθειες των νέων να τεκνοποιήσουν τα διακυβεύματα είναι συγκεκριμένα. Η βούληση (ανα)ζητείται…
Τα πράγματα είναι απλά. Οι αριθμοί - όχι βέβαια πάντα - καταδεικνύουν ένα πρόβλημα. Για να διατηρηθεί αριθμητικά ο πληθυσμός μίας χώρας θα πρέπει να αντιστοιχούν σε κάθε γυναίκα παραγωγικής ηλικίας 2,1 παιδιά (δείκτης γονιμότητας). Στην Ελλάδα, ο δείκτης γονιμότητας βρίσκεται σε 1,32 παιδιά ανά γυναίκα και βαίνει μειούμενος. Περιμένω με πραγματικό ενδιαφέρον τη δημοσίευση του Εθνικού Σχεδίου για το Δημογραφικό από το υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας. Δεν παραγνωρίζω, όμως, ότι το συγκεκριμένο υπουργείο είναι θεματικό. Αντιθέτως, οι πολιτικές για το Δημογραφικό πρέπει να είναι οριζόντιες, δηλαδή άπτονται αρμοδιοτήτων και πρωτοβουλιών περισσότερων υπουργείων (ιδίως του Οικονομικών, Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης και Παιδείας).
Οι αριθμοί δεν καταδεικνύουν πάντα τις αιτίες. Αποδεικνύουν, όμως, τις στρεβλώσεις και τα αντικίνητρα. Και ενώ η βασικότερη αιτία για την υπογεννητικότητα μπορεί να είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής του σύγχρονου νέου ευρωπαίου πολίτη (μη λησμονούμε ότι το δημογραφικό είναι εξόχως ευρωπαϊκό πρόβλημα), οι στρεβλώσεις και τα αντικίνητρα που υφίστανται αποτελούν αποτέλεσμα αποκλειστικά κακών και ανεδαφικών πολιτικών.
Πράγματι, οι νέοι στην Ευρώπη σήμερα δίνουν έμφαση στην καριέρα, ο ατομισμός κυριαρχεί, ενώ η ποιότητα ζωής συσχετίζεται περισσότερο με την απόλαυση υλικών αγαθών παρά με τη δημιουργία πολυμελούς οικογένειας. Τι γίνεται, όμως, όταν αποφασίσουν να κάνουν οικογένεια; Η πολιτεία δημιουργεί ένα δίχτυ κοινωνικής ασφάλειας και ποιοτικής υποστήριξης ή αρκείται στα συνήθη λεκτικά πυροτεχνήματα;
Ας δούμε ορισμένα παραδείγματα. Η Ελλάδα επιβάλλει σε όλους ανεξαιρέτως του τύπους νοικοκυριών υψηλότερες κρατήσεις στο εισόδημα από τις περισσότερες χώρες του κόσμου και φυσικά από το μέσο όρο του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, σε μία συγκεκριμένη κατηγορία σπάει όλα τα ρεκόρ. Ορθά μαντέψατε. Στις οικογένειες με παιδιά, ιδίως σε αυτές με το μικρότερο εισόδημα παρατηρούνται οι μεγαλύτερες κρατήσεις. Υπερβαίνουν το 12,1% σε σχέση με τον αντίστοιχο μέσο όρο κρατήσεων στις χώρες μέλη του ΟΟΣΑ! Ουδείς νουνεχής πολίτης μπορεί να δικαιολογήσει αυτή τη διαφορά.
Στο πλαίσιο της στεγαστικής πολιτικής συμβαίνει κάτι αντίστοιχο. Μόνον που στον τομέα αυτό δεν αποτυχαίνει μόνον η πολιτεία, αλλά και το τραπεζικό σύστημα. Το τελευταίο, με περισσή ευκολία διαφημίζει ότι διαθέτει «κοινωνική ευθύνη» και υιοθετεί πρακτικές «αειφορίας», αλλά διατηρησιμότητα δίχως ανθρώπινο γένος δύσκολα μπορεί να νοηθεί. Οι τράπεζες οφείλουν να δημιουργήσουν στεγαστικά δανειακά προϊόντα που επιτόκια και έξοδα θα μειώνονται και χρόνος αποπληρωμής θα αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών που αποκτά κάθε οικογένεια.
Τρίτο παράδειγμα, η υποστήριξη πολιτικών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Μολονότι η χώρα έχει ένα σύγχρονο νομικό πλαίσιο για το συγκεκριμένο τομέα απουσιάζει παντελώς οποιαδήποτε οικονομική υποστήριξη. Το κράτος οφείλει να καλύπτει το σύνολο της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για όλες τις προσπάθειες που η ιατρική επιστήμη αναγνωρίζει ως βέλτιστες, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να υποστηρίζει νέες γυναίκες που επιθυμούν να κρυοσυντηρίσουν ωάρια για μελλοντική χρήση. Η στήριξη στους νέους πρέπει να είναι έμπρακτη.
Τέταρτο παράδειγμα, η δημιουργική απασχόληση παιδιών μέχρι την έναρξη του σχολικού βίου. Οι βρεφονηπιακοί σταθμοί και τα κέντρα δημιουργικής απασχόλησης παιδιών, ιδίως στα αστικά κέντρα, είναι περιορισμένα σε αριθμό και οι ώρες λειτουργίας δύσκολα ανταποκρίνονται στο ωράριο εργασίας νέων ανθρώπων (ιδίως ελεύθερων επαγγελματιών και εμποροϋπαλλήλων με «σπαστό» ωράριο κ.λπ.).
Εάν η πολιτεία θέλει να σταθεί αρωγός και κοινωνός στις προσπάθειες των νέων να τεκνοποιήσουν τα διακυβεύματα είναι συγκεκριμένα. Η βούληση (ανα)ζητείται…
***